Momenteel woeden er twee hevige debatten onder activisten binnen Europees links, namelijk enerzijds over de strategie van het linkse populisme en anderzijds over de nood om de politiek te feminiseren. Er wordt echter weinig gezegd over het verband tussen de twee. Hoe zou een feministische lezing over links populisme eruitzien? Hoe past het linkse populisme binnen de doelstellingen van een feministische politiek?

Wij zijn ervan overtuigd dat populisme niet enkel onverenigbaar is met feminisme; het versterkt de patriarchie zelfs. We worden geconfronteerd met een keuze tussen strategieën die in essentie onverenigbaar zijn, en willen we oprecht een ander soort politiek bedrijven, dan zullen we alle hoop op verandering moeten laten varen, als die van het populisme moet komen.

Politiek feminisme

Politiek feminisme bestaat uit drie facetten. Ten eerste praten we dan over de institutionele vertegenwoordiging en publieke participatie wat betreft gendergelijkheid. Ten tweede gaat het over een toegewijd overheidsbeleid dat genderrollen uitdaagt en erop uit is de patriarchie te doorbreken. Ten derde is het een andere manier van politiek bedrijven, gebaseerd op waarden en praktijken die de nadruk leggen op het dagelijkse leven, relaties, de rol van de gemeenschap en het algemeen welzijn.

Het derde facet is controversieel binnen de feministische beweging. De idee dat het ‘vrouwelijke’ – zelf een product van patriarchie – versterkt zou moeten worden, stuit op kritiek. Echter, zo’n benadering kan om verschillende redenen wel gerechtvaardigd worden.

Eerst en vooral omdat de traditionele politiek masculiene trekjes prijst en promoot, terwijl het alles waar vele vrouwen zich comfortabeler bij voelen onderuithaalt en buitensluit. Het heeft weinig zin om het aantal vrouwen te verhogen bij het nemen van beslissingen als ze daarbij tegelijkertijd gedwongen worden een ondergeschikte rol aan te nemen.

Verder, door te focussen op de manier waarop, komt een feminiseringspolitiek tot de essentie van hoe genderrollen weergegeven worden. “Het persoonlijke is politiek,” zei Carol Hanish in 1969, waarbij ze wees op het feit dat de publieke ruimte in direct verband staat met wat er zich binnen de privésfeer afspeelt. De uitspraak waarschuwt er ons ook voor dat grootschalige plannen en abstracte ideeën alleen niet genoeg zijn, als ze geen veranderingen op microniveau behelzen, bij praktijken waarop al de rest gebaseerd is.

Tenslotte, omdat dit deel van een feministische politiek de nadruk legt op doelstellingen zoals samenwerking, participatie en rekening houden met de behoeften van anderen omdat deze een intrinsieke waarde hebben, die verder gaat dan enkel de kwestie van gender. Wij geloven dat het deze elementen zijn die op lange termijn een positieve impact kunnen hebben op het leven van mensen, afgezien van het onmiddellijke effect dat een bepaald soort links beleid zal hebben.

Compabiliteit met links populisme

Vandaag wordt er meer en meer geijverd voor een links populisme dat het alsmaar sterker wordende rechtse populisme in vele Westerse landen zou kunnen uitdagen. Deze strategie heeft als doel de populisten een koekje van eigen deeg te geven, in navolging van Hugo Chávez en Evo Morales in Latijns-Amerika of Syriza en Podemos in Zuid-Europa. De idee van een links populisme wordt gesteund door politici, academici en journalisten, van Chantal Mouffe tot Owen Jones en Pablo Iglesias, om er een paar te noemen.

Terwijl de eerste twee onderdelen van een feminiseringspolitiek – gelijke representatie van vrouwen en een feministisch beleid – perfect verenigbaar zijn met links populisme, is het derde onderdeel dat niet. Inderdaad, zoals we zullen zien is populisme, zowel de linkervleugel als de rechtervleugel, gewoonweg onverenigbaar met een feministisch beleid; het versterkt de patriarchie enkel maar.

Het eerste probleem bij populisme wat betreft feminisering is dat het de wereld beschrijft in termen van ‘wij’ (het volk) versus ‘zij’ (in het geval van links is dat het establishment of de elite). Daar staat tegenover dat het feminisme een meer inclusief discours voert, gebaseerd op ideeën zoals samenwerking en het algemeen welzijn.

Populisme kan daar niet zo gemakkelijk aan tegemoetkomen, omdat het vanuit een masculien kader vertrekt, namelijk dat van de strijd waar de winnaar alles krijgt. Het bekijkt de wereld door de lens van confrontatie, en het heeft als einddoel de vernietiging van een gemakkelijk te herkennen vijand.

Een tweede probleem, nauw verbonden aan het eerste, is dat links populisme weinig geïnteresseerd is in de diversiteit van het volk. Zoals de socioloog Akwugo Emejulu er al op wees, ziet het populisme het als een vanzelfsprekendheid dat “alle mensen hetzelfde zijn”: ze zijn burgerlijk ingesteld, ze delen dezelfde interesses en ze gaan niet in conflict met mekaar over macht en middelen op basisniveau.” Deze strategie, die de diversiteit poogt te minimaliseren, kan de eenheid van het volk in gevaar brengen.

In tegenstelling tot het populisme ontwijkt de politiek van het feminisme niet de complexiteit en de identiteiten die de dominante (witte heterosexuele man) overstijgen. Het feminisme erkent deze realiteit en roept op tot een ontdekkingsproces en -debat om zo samen de problemen te identificeren en op te lossen. Het is op zoek naar bewustzijn met betrekking tot de verschillende systemen van privilege en onderdrukking, en het begrijpt dat deze de basisingrediënten zijn voor het algemeen welzijn.

Daarenboven reproduceert het linkse populisme de fouten van traditioneel links en interpreteert het de wereld enkel in economische en klassentermen, of ‘het volk’ nu de arbeidersklasse is of het precariaat. Op die manier wordt de interesse beperkt tot de publieke sfeer: de globale markten, de staatsinstellingen en het publieke beleid. Over het algemeen negeert het linkse populisme aspecten uit de privésfeer, zoals voortplanting, genderrollen of de cultuur van verkrachting, die het leven van mensen mee bepalen.

Hier staat een feminiseringspolitiek tegenover, die de publieke sfeer afleest vanuit de realiteit van de persoonlijke sfeer van mensen en de gemeenschappen waarin ze leven, en niet andersom.

Democratie begrijpen

Hoewel schrijvers zoals Paolo Gerbaudo pleiten voor het radicale potentieel van een linkspopulistische politiek, blijft, als we willen begrijpen wat democratie echt inhoudt, de idee van soevereiniteit vaak beperkt tot het winnen van verkiezingen of referenda. De politiek van het feminisme wil verder gaan dan het kleuren van een bolletje op een stembrief. Het wil deliberatieve mechanismen toepassen die alle burgers de kans geven te participeren en zo echt mee invloed uit te oefenen op beslissingen die hun dagelijkse realiteit bepalen.

Zulke mechanismen kunnen er ook voor zorgen dat er verandering komt in de manier waarop mensen zichzelf en hun rol in de maatschappij zien. Terwijl een populistische politiek bestaande rollen en voorkeuren versterkt, zal een politiek van het feminisme aanzetten om ook de omstandigheden van anderen te bekijken, onderling begrip te tonen en zo tot beslissingen te komen die tegemoetkomen aan een realiteit waarin iedereen zich in kan terugvinden.

Het feit dat het populisme zich richt op de staat, patriarchaal en koloniaal van oorsprong, is ook enorm problematisch voor eender welke poging tot het feminiseren van het politieke beleid. Uiteindelijk zijn de eerste slachtoffers gekoloniseerd door de natie de vrouwen, van wie verwacht wordt te zorgen voor de reproductie.

Geconfronteerd met een terugkeer naar het patriotisme is een feminiseringspolitiek op zoek naar alternatieve manieren om tot collectieve actie aan te zetten met gedeelde einddoelen. Dit houdt in dat er gedeelde identiteiten moeten opgebouwd worden, gebaseerd op echte interactie binnen en tussen de gemeenschappen, met concrete activiteiten en doelen.

Een feministische politiek verwerpt het sterke, persoonlijke, meestal mannelijke leiderschap gehanteerd door het populisme. Ook al leggen linkspopulistische bewegingen in Latijns-Amerika soms ook de nadruk op het uitwerken van macht vanuit de gemeenschappen zelf, het blijft meestal hoofdzakelijk bij het instrumentele, erop gericht een bepaald beleid aan de macht te houden in plaats van de maatschappij van onderuit te veranderen.

De politiek ontmannelijken betekent collectieve modellen van leiderschap promoten, die luisteren en niet terugdeinzen voor uitingen die tegenstrijdig zijn of twijfel bevatten. Volgens María Eugenia R. Palop is een transformationeel, feministisch leiderschap een leiderschap dat “teamwerk, horizontaliteit, participatie en machtsdeling aanmoedigt”.

Ten slotte, linkspopulisme en feminiseringspolitiek gaan tewerk volgens verschillende tijdsschema’s. Aanhangers van het populisme gebruiken vaak het excuus van de hoogdringendheid om de feministische agenda op de lange baan te schuiven, meestal vanwege verkiezingen die op til zijn of een politieke crisis. Het doel van de verkiezingen te winnen, of rechts tegen te houden, beweren ze, is te belangrijk om nu te focussen op de moeizame ontwikkeling van collectieve processen van onderuit.

Het probleem is dat indien we deze premisse aanvaarden, we dan ook aanvaarden dat er nooit een geschikt moment zal zijn om de genderrelaties te veranderen – er zullen altijd nieuwe verkiezingen in aantocht zijn of een of andere crisis die vanachter het hoekje staat te dreigen. Een feministische aanpak toepassen betekent ons toeleggen op de idee dat de manieren van aanpak de gevolgen bepalen, en dat ons daarop focussen een groter transformatief potentieel zal geven op lange termijn.

Aangezien de huidige machtsstructuren enkel gereconfigureerd kunnen worden via alledaags handelen, zou het best wel kunnen dat gemeentelijke politiek een beter actieveld is dan te proberen werken op nationaal of Europees niveau. Translokaal of zelfs globaal ageren is van groot belang, maar we zijn ervan overtuigd dat een feministische politiek lokaal moet starten, want het is daar waar de fundamenten van eender welke meerderlagige aanpak kunnen gelegd worden. De vraag van de rol die de gemeente kan spelen bij zo’n feminiseringspolitiek is een vraag die we een volgende keer zullen behandelen.

Laura Roth 
Laura Roth werkt als professor aan de Pompeu Fabra Universiteit. Ze legt zich toe op de verbanden tussen democratie en justitie. Momenteel bestudeert ze de politieke structuur van de 15M-beweging en haar relatie tot de nieuwe vormen van democratische participatie. Ze coördineert het Participatiecommité van het gemeentelijk platform Barcelona en Comú.

Kate Shea Baird

Kate Shea Baird woont in Barcelona waar ze werkt bij internationale rechtspraak voor lokale besturen. Ze schreef over Catalaanse en Spaanse politiek in Novara Media, Red Pepper, Open Democracy, Indy Voices, Planeta Futuro, Sentit Critic and Media.cat. Kate maakt deel uit van het gemeentelijke platform Barcelona en Comú sinds juni 2014.

Het artikel Left-wing populism and the feminization of politics van 13 januari 2017 werd vertaald door Sarah Wagemans