De ontstaansredenen van de FARC

De FARC ontstond in 1964, aangewakkerd door het succes van de Cubaanse revolutie. Colombia kwam toen net uit een zeer gewelddadige en instabiele periode van burgeroorlog, waarnaar nu nog steeds wordt verwezen onder de naam La Violencia. Ook de oprichter van FARC, Marulanda, streed mee in deze periode.[i]

De belangrijkste eisen van de FARC draai(d)en, zoals zo vaak bij communistische bewegingen in het Globale Zuiden, rond de herverdeling van grond. Colombia was (en is nog steeds) een zeer ongelijk land door de imperialistische politiek van het Westen van vooral de Verenigde Staten.

Een schuldencrisis dwong de Colombiaanse overheid dan ook om een groot deel van hun landen aan spotprijzen te verkopen, iets wat Marx of Harvey zouden beschrijven als primitieve accumulatie of accumulation by dispossession.

Al snel werd het conflict gereduceerd tot en ondergebracht onder de Koude Oorlogslogica zonder de complexere problemen erachter te erkennen. Nu vele decennia later lijkt er eindelijk een oplossing te komen voor dit gewapende en zeer gewelddadige conflict, waar toch vooral de bevolking het slachtoffer van is. Of dat is toch wat de Colombiaanse regering en de buitenlandse pers zo hartstochtelijk hopen en beweren.

Een vrede zonder oplossingen van de grondoorzaken

Om met dit nieuwe verdrag een langdurige en stabiele vrede te creëren, is het vooral belangrijk om te gaan kijken wat dit nieuwe vredesverdrag juist inhoudt. In alle opzichten kan gezegd worden dat het nieuwe verdrag een afzwakking is van het vorige.

De campagne tegen het referendum was vooral georganiseerd door oppositieleider en ex-president Uribe die een harde en militaire aanpak tegen de guerrillero’s voorstaat. De invloed van het referendum is dan ook te voelen in het nieuwe vredesverdrag. Aerial fumination om coca-plantage aan te pakken wordt toch toegestaan[1], het transnationale rechtssysteem wordt afgezwakt en alhoewel de representatie van de oude FARC leden beschermd blijft, is hun financiering duidelijk afgezwakt.[ii]

Maar de misschien wel belangrijkste inhoud van dit verdrag is de bescherming van de grootgrondbezitters en economische elite. Zij worden namelijk beschermd tegen de herverdeling gronden. Dit toont duidelijk de richting die Santos met de vrede uit wil. Hij gaat namelijk voor een pax neoliberal.

Een vrede die er op gericht is om de opstandige groepen te onderwerpen en de gepacificeerde gebieden te gaan uitbuiten om een financiële groei te creëren. Hierbij wordt hij gesteund door de transnationale bedrijven en economische elite. De natuur wordt in hun ogen gezien als onontgonnen kapitaal dat ze kunnen aanboren. Op deze manier blijft de voedingsbodem voor het conflict aanwezig. De echte ‘grondoorzaken’ worden niet aangepakt en het blijft wachten voor de bevolking op socio-economisch rechtvaardigheid.[iii]

Wat biedt de toekomst?

Het vredesverdrag voorziet de vertegenwoordig van oude FARC-leden in het parlement en het politieke systeem. De FARC heeft daarom sinds kort een politieke partij opgericht, genaamd Voces de Paz (ofwel stemmen voor de vrede).[iv] Daarbij hebben zij recht op zes vertegenwoordigers, drie in elke kamer. Op deze manier kan de FARC meebeslissen over de toekomst, maar ook een nieuwe start maken binnen het politieke systeem, zonder de wapens op te nemen.

De vraag blijft echter welke invloed zij daar zullen hebben. De Colombiaanse politiek is namelijk niet bepaald de meest open en transparante vorm van democratie die er bestaat. Links krijgt er vaak geen stem en de keuze is er tussen rechts (Santos) en extreemrechts (Uribe). Vaak staan ze enkel in de aanpak van de guerrillero’s lijnrecht tegenover elkaar, maar op socio-economisch gebied verschillen beiden amper van mening.

De vraag is ook op welke manier Voces de Paz zich zal gaan oriënteren ten opzichte van de andere linkse en sociale initiatieven die momenteel uit de grond spruiten in Colombia. Welke banden zullen ze aangaan met bijvoorbeeld the People’s Congress (CdP), die geïnspireerd door de Zapatistas, autonome instituties proberen op te richten, los van de Colombiaanse autoriteiten en hiermee meer rechtvaardigheid in de regio’s te creëren.[v]

Om echte erkenning te krijgen zullen ze echter steun nodig hebben van enkele (linkse) partijen binnen het politieke systeem. De rechtse partijen hebben namelijk schrik om hun grip over de gebieden te verliezen. Voces de Paz kan hier misschien een belangrijke rol in spelen.

Hernieuwde FARC vs Colombiaanse politieke systeem

Hoewel president Santos de nobelprijs van de vrede in ontvangst mocht nemen voor deze onderhandelingen, is het volledige conflict verre van opgelost in Colombia. De FARC is namelijk maar een van de guerrillabewegingen die er actief zijn. Eén van de andere bewegingen is de ELN, een communistische groepering die vooral politieke en sociale problemen (van representatie) aankaart.

Zij zijn nog steeds actief en onderhandelingen met hen zijn al verschillende malen stilgelegd. De mogelijkheid bestaat dus dat FARC-leden die niet akkoord zijn met de deal hun overstap zullen maken naar deze beweging en zo het conflict zullen verderzetten.[vi] Hoeveel dit er zullen zijn zal naar alle waarschijnlijk afhangen van de impact die Voces de Paz zal kunnen hebben op het Colombiaanse beleid.

Vervolgens zijn er ook nog steeds paramilitaire groepen aanwezig in Colombia. Opgericht en gesteund door de politieke en economische elite. Net zoals in vele andere Latijns-Amerikaanse landen werden zij ingezet om het sociale protest te onderdrukken, vakbondsleiders te ontvoeren en de strijd aan te gaan met de linkse rebellenbewegingen. Deze groeperingen zijn nauw verbonden met de elite en kunnen ook rekenen op de steun van verschillende rechtse politici zoals ex-president Uribe zelf.

Vele FARC-leden hebben dan ook schrik wat er met hun gaat gebeuren wanneer ze de wapens neerleggen en zich niet meer kunnen verdedigen. Sinds de aankondiging van het vredesverdrag zijn reeds drie leiders van sociale bewegingen vermoord door enkele van deze paramilitaire groeperingen.[vii] Het is afwachten hoe de Colombiaanse staat hier mee zal omgaan.

In 2018 zijn er opnieuw presidentsverkiezingen en door de overwinning in het referendum zit Uribe’s partij terug helemaal in de race om de president te leveren. Wanneer dit gebeurt, staat het hele vredeverdrag misschien wel op de helling, terwijl een succes met de FARC de onderhandelingen met het ELN misschien terug nieuw leven kan inblazen.

De toekomst van het conflict ligt nu in de handen van de hernieuwde FARC en het Colombiaanse politieke systeem. Zullen zij de vrede op andere vlakken kunnen bewaren? Zal de FARC zich kunnen integreren in het politieke bestel en daar ook effectief de belangrijke veranderingen teweeg kunnen brengen die het vredesverdrag niet aanpakt? Dat zijn waarschijnlijk de belangrijkste vragen voor de toekomst. De toekomst van de plaatselijke bevolking die met miljoenen ontheemden, het meeste leiden onder dit conflict.

[1] Dit is het gebruiken van pesticiden om de plantages te vernietigen. Vele organisaties gaan ervan uit dat deze manier van pesticiden verspreiden vele negatieve effecten hebben voor de dichtbij zijnde bevolking.

[i] “Who are the FARC”. (24 november 2016). BBC. Geraadpleegd op http://www.bbc.com/news/world-latin-america-36605769 op 15 januari 2017.

[ii] Duffy, K. (29 november 2016). A Second Chance. Jacobin. Geraadpleegd op https://www.jacobinmag.com/2016/11/colombia-farc-peace-santos-uribe-eln-murders/ op 15 januari 2017.

[iii] Forero, L. F. & Urrea, D. (30 september 2016). Territorial peace and land grabbing in Colombia. Transnational Institute. Geraadpleegd op https://www.tni.org/en/article/territorial-peace-and-land-grabbing-in-colombia op 15 januari 2017.

[iv] Arnoudt, R. (15 december 2015). Colombiaanse ex-rebellen richten politieke beweging op. VRT Nieuws. Geraadpleegd op http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/2.41182 op 15 januari 2017.

[v] Tauss, A. & Duque, F. (12 februari 2016). Colombia’s Other Guerrilla’s. Jacobin. Geraadpleegd op https://www.jacobinmag.com/2016/12/colombia-santos-eln-farc-peace-negotiations/ op 15 januari 2017.

[vi] Tauss, A. & Duque, F. (12 februari 2016). Colombia’s Other Guerrilla’s. Jacobin. Geraadpleegd op https://www.jacobinmag.com/2016/12/colombia-santos-eln-farc-peace-negotiations/ op 15 januari 2017.

[vii] Duffy, K. (29 november 2016). A Second Chance. Jacobin. Geraadpleegd op https://www.jacobinmag.com/2016/11/colombia-farc-peace-santos-uribe-eln-murders/ op 15 januari 2017.