Hoe ziet Media Lens de termen ‘fake news’ en ‘post-truth’ en welk gevaar (als er al een gevaar is) betekent het gebruik van die termen door de media, die toch de waakhonden van de democratie horen te zijn?

“Er heeft nooit een ‘pre-post-waarheid’-maatschappij bestaan – zeker niet de voorbije 100 jaar sinds de bedrijfswereld een bijna-monopolie heeft veroverd over de massamedia. Het zou voor iedereen stilaan overduidelijk moeten zijn dat het nastreven van winst door media, in de handen van de één procent, de berichtgeving afhankelijk maakt van reclame door de bedrijven en van nieuws dat uitsluitend wordt verschaft vanuit staats- en bedrijfsbronnen. Die media hebben de politieke, economische en wettelijke macht om conformiteit met het status quo te belonen en dissidentie te bestraffen. Die media zijn niet bereid om eerlijk te berichten over een wereld die door grote bedrijven wordt gedomineerd.”

“Berichtgeving die uit een dergelijk systeem voortkomt, is zelf grotendeels ‘fake news’. Neem eender welk onderwerp, een mediasysteem van grote bedrijven zal nooit over de westerse machinaties in landen als Irak, Iran, Haïti, Libië, Syrië en Venezuela spreken in termen van imperialisme.”

“De focus van de mainstream op de veronderstelde “verantwoordelijkheid om te beschermen” (een belangrijk thema in de berichtgeving van de Guardian) werd gebruikt om imperialistische aanvalsoorlogen te promoten in Irak, Libië en Syrië. Het idee dat westerse elites zoiets zouden voelen als een “verantwoordelijkheid om te beschermen”, dat ze in hun daden zouden worden geleid door morele overwegingen is fake nieuws – de geschiedenis maakt gewoon brandhout van een dergelijke bewering.”

“Om dezelfde redenen zal een mediasysteem van bedrijven nooit het bikkelharde verzet – tientallen jaren lang – blootleggen van de meeste grote bedrijven (niet alleen van de bedrijven van de fossiele energiesector) tegen elke actie tegen de klimaatcrisis, een crisis die misschien wel terminale gevolgen zal hebben voor de menselijke soort.”

“Deze media zullen nooit de rol aanklagen van deze mediabedrijven en hun adverteerders in de normalisering van onhoudbaar massaconsumerisme en van onbeperkte economische groei op een eindige planeet. Deze media zullen al evenmin de rol bespreken van de bedrijven in mainstream politiek, wat heeft geleid tot een werkelijkheid die door Amerikaans politiek activist Ralph Nader zo wordt omschreven: “Wij hebben een tweepartijendictatuur in dit land. Laten we dat maar erkennen. Het is bovendien een dictatuur die volledig ten dienste staat van de grote bedrijven, die elk overheidsdepartement van de federale regering controleren.”

Waarom zijn de termen ‘fake news’ en ‘post-truth-society’ recent zo populair geworden in de liberale media?

“Het Britse liberale establishment was totaal tegen de Brexit, net zoals de 500 grootste Amerikaanse kranten en tijdschriften voor Clinton en tegen Trump waren. Deze beide nederlagen, ondanks immense inspanningen van de grote mediabedrijven, hebben schokgolven veroorzaakt doorheen het establishment. De elites zijn er zich veel beter van bewust dan vele linkse denkers dat hun traditionele capaciteit is doorbroken om een ‘beheerde democratie’ te behouden door hun manipulatie van de publieke opinie.”

“De sociale media hebben het monopolie van de mainstream mediabedrijven doorbroken. Deze recente focus op ‘fake news’ is een poging om dat ‘probleem’ aan te pakken, door de sociale media in diskrediet te brengen en de weg voor te bereiden voor controle, voor verdere demonisering en misschien voor een vorm van censuur.”

“De Amerikaanse krant Washington Post gaf veel aandacht aan een sinister rapport van de organisatie PropOrNot die “meer dan 200 websites heeft geïdentificeerd als routineuze ‘roeiers’ voor Russische propaganda tijdens de presidentiële verkiezingscampagne. Die hebben een gecombineerd publiek bereikt van minstens 15 miljoen Amerikanen. PropOrNot schat dat op Facebook verhalen werden gelanceerd of gepromoot door deze desinformatiecampagne, die meer dan 213 miljoen maal werden bekeken.”

“Amerikaans onderzoeksjournalist Chris Hedges van de website Truthdig staat ook op die lijst: “Deze aanval kondigt een open oorlog aan tegen de onafhankelijke pers. Zij die niet de officiële lijn uitspuwen, zullen in toenemende mate worden gedemoniseerd als ‘nuttige idioten’ of een ‘vijfde kolonne’¹ in de echokamers van de mediabedrijven, zoals de Washington Post, CNN”.

Helpen die termen ‘fake news’ en ‘post-truth-society’ mensen om sceptischer te staan tegenover de dingen die ze lezen of impliceert het gebruik van deze termen door de liberale media dat zij de enige behoeders van de waarheid zijn?

“Die termen kunnen in ieder geval nuttig zijn om mensen te alarmeren dat ze kritisch moeten denken en de waarheid van geponeerde argumenten en de eerlijkheid van bronnen moeten onderzoeken. In de Guardian argumenteerde auteur Andrew Smith dat toekomstige historici in het tijdperk post-Trump en post-Brexit zullen moeten beslissen “of dit het jaar wordt dat democratie onwerkbaar blijkt te zijn in het tijdperk van internet.”

“Het besluit van Smith was grimmig: “Ik vermoed dat we ooit vol ongeloof terug zullen blikken hoe we het hebben laten gebeuren dat de spanningen, die het internet heeft veroorzaakt, in de maatschappij een dergelijke intensiteit konden bereiken. Als we het toen niet wisten, weten we het nu zeker. We staan voor een strakke keuze tussen de lijn van de sociale media en democratie. Ik weet welke van de twee ik verkies.”

“Deze manier van voorstellen is een woedende aanval in de stijl van McCarthy² op de sociale media, dat door de links-liberale Guardian werd gepubliceerd. Smith focuste in zijn artikel op de “accidentele of doelbewuste verspreiding van misinformatie via sociale media” die Trump en Clinton steunden. Hij zei niets over de enorme inspanningen van mainstream én sociale media om zonder enig bewijs te suggereren dat Trump zou samenspannen met Russisch president Poetin.”

“Dit was een nogal openlijke aanval van het establishment op de broze wortels van de parlementaire democratie, waarbij de kiezers een schijnbare ‘keuze’ krijgen voorgeschoteld tussen twee opties, twee politieke partijen die het status quo van de bedrijfswereld in stand houden.”

“In zijn bespreking van de “moedwillige verspreiding van misinformatie” had Smith niets te zeggen over de leidende rol die de traditionele mediabedrijven daar in speelden. In alle mainstream artikels die ‘fake news’ en ‘post-truth-politics- bespreken – en dat waren er honderden – hebben we er niet één gezien dat op een ernstige manier de corrumperende invloed besprak van eigendom van de media door de elite, van de drijfveer van winstmaximalisering en van de afhankelijkheid van advertenties van de traditionele media. Dit betekent perfect ironisch dat de berichtgeving van de mainstream media over ‘fake news’ zelf grotendeels ‘fake news’ is.”

“En ondertussen hebben we in Groot-Brittannië net een merkwaardige 18 maanden meegemaakt waarin alle grote mediabedrijven over het volledige veronderstelde ‘spectrum’ genadeloos hebben ingehakt op Jeremy Corbyn.”

Waarom vind je het zo belangrijk om de schijnheiligheid van die termen te benadrukken en waarom focust Media Lens zo erg op ‘linkse’ media als de Guardian, de Independent en de BBC?

“De niet-traditionele sociale media, die niet door grote mediabedrijven worden beheerd, hebben een geweldige democratiserende impact gehad in een zeer korte tijdsspanne. Die hebben een zeer grote rol gespeeld in de promotie van Bernie Sanders, Jeremy Corbyn en Podemos in Spanje. Voor het eerst in de moderne geschiedenis zijn media, die niet door grote bedrijven worden bestuurd, in staat om de propaganda van de overheden en de bedrijfswereld uit te dagen, onmiddellijk en naar een massaal wereldwijd publiek. Het is levensbelangrijk dat deze media niet worden gedemoniseerd of weerlegd en gecensureerd als een bedreiging.”

“Ons centraal argument is dat het niet redelijk is te verwachten dat grote mediabedrijven eerlijk zullen spreken over een wereld die door grote bedrijven wordt gedomineerd.”

“Om dat aan te tonen focussen wij bij Media Lens op alle media over het volledige veronderstelde ‘spectrum’ in Groot-Brittannië en de VS. Wij zijn het er overigens grondig mee oneens dat je de Guardian of de BBC als links, ‘liberale’ media kan omschrijven of dat je in het algemeen mag veronderstellen dat zij de meer ‘verlichte’ vleugel zouden zijn van het mediasysteem. Het is daar dat de grenzen van de vrijheid van meningsuiting worden bepaald, eerder dan in rechtse bladen als The Times en The Sun.”

Wat we bij deze ‘linkse’ media vaststellen, is dat zij er beter, subtieler in slagen dan de rechtse media om de macht van de grote bedrijven over de mediaberichtgeving te consolideren, om het status quo te verdedigen en om dissidentie aan te vallen.

Interview Ben Cowles

David Edwards is samen met David Cromwell uitgever van Media Lens. Op hun website publiceren zij sinds 2001 kritische analyses van de berichtgeving, aanvankelijk alleen over de Guardian en de BBC, nu over meerdere Angelsaksische media wereldwijd. Edwards werd geïnterviewd door Ben Cowles, medewerker van de Morning Star.

Het interview Have We Ever Lived In A Pre-‘Post Truth’ Society? verscheen op 16 december in The Morning Star en werd vertaald door Lode Vanoost. Overname van deze vertaling voor niet-commerciële doeleinden kan mits weblink naar deze vertaling én naar het originele artikel.

1   Een generaal van Franco tijdens de Spaanse burgeroorlog zei tijdens de bezetting van Madrid met vier legerkolonnes dat een ‘vijfde kolonne‘ van sympathisanten in de stad hem zou helpen om de verkozen socialistische regering omver te werpen. Sindsdien werd de term ruim gebruikt tijdens de Koude Oorlog om al dan niet reëel bestaande tegenstanders en strijdorganisaties te omschrijven, uit propagandistische overwegingen, zonder enig concreet bewijs, met de bedoeling tegenargumenten of legitiem democratisch verzet te criminaliseren.

2   Amerikaans senator Joseph McCarthy maakte tussen 1950 en 1956 furore in de media door zonder enig bewijs of degelijk onderzoek talrijke personen en instellingen van ‘communisme’ te beschuldigen, met de bedoeling hun dissidente meningen of politieke kritiek als verdacht voor te stellen, te censureren en te vervolgen.