In 2011 werden repatriëringen naar Griekenland stopgezet nadat het Europese Hof voor de Mensenrechten beslist had dat Griekenland de mensenrechten van een vluchteling schond door hem eerst in onmenselijke omstandigheden vast te houden en hem verder dakloos op straat achter te laten. Het Hof besliste tevens dat België de mensenrechten schond door de man terug naar Griekenland te sturen. Andere EU-lidstaten vreesden dat ze ook zouden worden teruggefloten als ze nog asielzoekers naar Griekenland stuurden.

Europees Commissaris voor Migratie Dimitris Avramopoulos, zelf een Griek, liet begin december 2016 verstaan dat Griekenland heel wat vooruitgang had geboekt onder zeer moeilijke omstandigheden om een werkend asielsysteem op te zetten. Maar klopt dat wel?

De Griekse eilanden

Fotini Rantsiou is adviseur en vrijwilliger op Lesbos, en heeft 20 jaar werkervaring bij de Verenigde Naties. Zij beweert dat het wettelijk kader en de bestaande structuren niet volstaan voor registratie, coördinatie, opvolging en evaluatie van alle partijen die betrokken zijn bij de vluchtelingencrisis.

Als voorbeeld haalt ze de situatie aan in Moria, de voormalige hotspot op Lesbos die nu een gesloten detentiecentrum is. Moria is een registratiecentrum, maar doet tegelijk dienst als accommodatie, als opvangplaats voor niet-begeleide jongeren en ook als gevangenis voor criminelen. De coördinatie voor de hotspot is verspreid over verschillende partijen die nauwelijks met elkaar communiceren.

Het Griekse leger is verantwoordelijk voor de infrastructuur, de asieldienst (samen met EASO – European Asylum Support Office) is verantwoordelijk voor de registratie en een handvol NGO’s zorgen voor voedsel, medische zorg, en voorzien in activiteiten om de mensen die in Moria zitten bezig te houden. UNHCR, het vluchtelingenagentschap van de Verenigde Naties, probeert zo een beetje een overzicht te houden van wat die NGO’s allemaal doen.

De situatie op de andere eilanden (Samos, Chios, Leros en Kos) is nauwelijks verschillend. Daar komt nog bij dat de opvangcapaciteiten van de kampen ruimschoots is overschreden. Op 12 december 2016 zaten er volgens officiële cijfers 16.673 mensen op de eilanden, terwijl er slechts 7.450 plaatsen zijn. Wekelijks komen nog honderden vluchtelingen en migranten toe in Griekenland en zij moeten daar blijven tot hun asielaanvraag is behandeld, waarop dan wordt besloten of ze terug zullen worden gestuurd naar Turkije, of verder mogen reizen naar het vasteland, waar ze in aanmerking komen voor relocatie naar een ander land van de EU.

Volgens minister van Migratie Mouzalas zijn 75% van hen economische vluchtelingen, een bewering die moeilijk kan gestaafd worden. Overigens lijkt de EU nationaliteit te gebruiken als criterium om te beslissen wie economisch migrant is en wie echt vluchteling is. Dat criterium staat niet in de verklaring die is opgesteld na de Vluchtelingeconventie in 1951 in Genève,

EU-Turkije overeenkomst

De overeenkomst om vluchtelingen en migranten terug te sturen naar Turkije, is sinds 20 maart 2016 van kracht. Sindsdien zijn er 1.187 vluchtelingen en migranten teruggestuurd. Een succes kan je dat bezwaarlijk noemen. De asielcomité’s die instaan voor de behandeling van de asielaanvragen, wezen oorspronkelijk heel wat repatriëringen af, op basis van het feit dat Turkije geen veilig derde land is voor een aantal mensen.

Na stevige druk vanuit de Europese Commissie heeft Griekenland de samenstelling van de asielcomité’s aangepast met het doel het aantal afgewezen asielaanvragen te doen stijgen. Dat lukt voorlopig nog niet al te best, maar volgens de Griekse overheid komt dat voornamelijk omdat de EU-lidstaten nog steeds niet het vereiste personeel hebben gestuurd om Griekenland bij te staan bij het hele proces. Integendeel: een maand geleden besloot België zelfs om zijn personeel gewoon terug te trekken, omdat het volgens Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken te gevaarlijk voor hen werd.

Door de erbarmelijke omstandigheden in de kampen op de eilanden, en door de maandenlange onzekerheid over wat er met hen gaat gebeuren, ontstaan er regelmatig relletjes tussen verschillende vluchtelingengroepen onderling, maar ook aanhangers van de neonazipartij Gouden Dageraad zorgen voor onrust.

De avond dat afgevaardigden van Vlaams Belang op bezoek waren in Lesbos en Chios, bekogelden extremisten een vluchtelingenkamp met stenen en brandbommen, nadat er tussen de vluchtelingen weer onrust was ontstaan. Intussen wordt de situatie erg moeilijk voor de eilandbewoners die terug naar hun normale levensritme willen. Door de overbevolking in de kampen en de slechte voeding, dwalen vluchtelingen door de straten en stelen ze af en toe eten uit de moestuintjes van de bewoners.

Maar de eilanden overleven ook wel enigszins door de aanwezigheid van vluchtelingen. De instanties geven vluchtelingen 90 euro met een soort van kredietkaart waarmee ze dingen kunnen kopen op de eilanden. En UNHCR probeert de kwetsbare groepen in de mate van het mogelijke onder te brengen in hotelkamers tegen betaling. Omdat niemand enig idee heeft hoe lang de vluchtelingen nog op de eilanden blijven zitten, zijn de hotelhouders echter niet happig op deze oplossing.

Officieel mogen vluchtelingen op de eilanden niet naar het vasteland worden gebracht, maar als de asielaanvraag toch wordt goedgekeurd of als het gaat om een kwetsbaar persoon, dan wordt er toch een uitzondering gemaakt. Deze mensen worden dan op een schip naar de havenstad Piraeus gezet, waar tot de zomer van 2016 nog 6000 vluchtelingen vast waren komen te zitten, en die nu verspreid zijn over kampen op het Griekse vasteland. Vluchtelingen die er nu aankomen, dwalen doelloos rond en weten niet waarheen. De autoriteiten zetten hen dan wel op een schip op de eilanden, maar schijnen zich verder niet te bekommeren om wat er nadien moet gebeuren.

Het Griekse vasteland

Op dat vasteland zijn ruim 45 kampen gebouwd, waarin bij benadering 44.000 vluchtelingen ondergebracht zijn sinds de Balkanroute is gesloten. Het profiel van deze mensen is erg verschillend van de mensen die op de eilanden verblijven. Het gaat hier voornamelijk om jonge gezinnen, maar vaak ook om vrouwen en kinderen. In de rest van Europa hoor je wel eens dat het vooral mannen zijn die op de vlucht zijn geslagen, maar dat blijken vaak vaders te zijn die de tocht verkend hebben om nadien hun vrouw en kinderen over te brengen. Wie te laat was, heeft pech gehad en is in Griekenland achtergebleven.

De situatie in de kampen op het Griekse vasteland verschilt van kamp tot kamp. De Griekse regering heeft zich nooit voorbereid op de mogelijkheid dat mensen op een bepaald moment zouden kunnen komen vast te zitten in Griekenland. Tot in het najaar van 2015 was het land een heus transitland. Ongeveer een miljoen mensen hebben in dat jaar de oversteek naar de Griekse eilanden gemaakt en zijn doorgereisd naar de rest van Europa.

Toen de Balkanroute werd gesloten, moest de Griekse overheid opeens snel op zoek naar opvangplaatsen. Het leek de bedoeling om de vluchtelingenkampen zo ver mogelijk van de bewoonde wereld te openen. Er werden verlaten fabrieken gebruikt, en het leger bouwde tentenkampen op verlaten industrieterreinen. De kampen zijn wel open: mensen kunnen er in en uit. De regerende partij SYRIZA heeft zich als oppositiepartij sterk verzet tegen gesloten instellingen voor asielzoekers en vluchtelingen, waardoor de regering de deuren nu openhoudt. Voorlopig althans.

In de kampen werden mensen van allerlei nationaliteiten bij elkaar geplaatst, en er werd in eerste instantie ook niet gekeken of de infrastructuur geschikt was voor jonge gezinnen. In de zomer van 2016 kregen sommige kampbewoners bezoek van slangen en wilde everzwijnen. Nu in Griekenland de winter is begonnen, lopen heel wat tentenkampen onder water door de regens. Maar ook de koude is meedogenloos. Een kamp aan de voet van de Olympusberg moest eind november in allerijl worden ontruimd omdat er een meter sneeuw lag en mensen dreigden te bevriezen.

De Griekse overheid, in vele gevallen het leger, zorgt voor voedsel. De Griekse jongeren noemen het eten dat ze tijdens hun verplichte legerdienst te eten krijgen “Godzilla”. Vluchtelingen in de kampen krijgen al maandenlang dit soort voedsel, een brij die niet bepaald smakelijk is. Maar het is beter dan enkel gekookte pasta, aardappelen of rijst die in sommige kampen worden uitgedeeld waar het leger niet in staat voor de voedselbedeling. Een uitgebalanceerde maaltijd wordt nauwelijks aangeboden, of het moest gebeuren door vrijwilligersorganisaties die koken voor de vluchtelingen. De gezondheid van de mensen in de kampen wordt er niet beter op. De hygiënische omstandigheden wakkerden de vrees aan voor ziektes die in Europa uitgeroeid werden gewaand: dengue, tuberculose, en zo meer.

De omstandigheden zorgen ook op het vasteland voor heel veel spanning. Mensen weten niet of ze in aanmerking voor asiel en wanneer de procedure dan begint. Een paar keer werd een begin gemaakt, en mensen konden zich enkel via Skype aanmelden. Het regende klachten omdat niemand er in slaagde om een afspraak vast te leggen voor het eerste gesprek. Geruchten deden in Griekenland de ronde dat er hoogstens 4 mensen beschikbaar waren om de aanvragen via Skype te verwerken, en dat slechts tijdens bepaalde uren op bepaalde dagen.

De frustratie is enorm, de onzekerheid nog meer. Niemand weet hoe lang hij in Griekenland zal vastzitten. Naar verluidt gebruiken smokkelaars de oude routes via Albanië weer om mensen uit het land te smokkelen. Het gebeurt weleens dat een vluchteling die je kent, opeens een bericht vanuit Duitsland stuurt. Volgens een bericht in de Wall Street Journal van 7 december 2016 zou Griekenland niet weten waar 13.000 voorheen getelde vluchtelingen zich eigenlijk bevinden. Vermoed wordt dat ze op de een of andere manier zijn doorgereisd naar Europa.

Relocatieprogramma

Het Europese relocatieprogramma dat in oktober 2015 werd gelanceerd, zou 160.000 vluchtelingen opnemen uit de kampen in Italië en Griekenland. Op 6 december 2016 waren vanuit Griekenland 6.212 mensen overgebracht naar andere EU-lidstaten. België heeft er 177 opgenomen, Hongarije en Polen willen geen vluchtelingen opvangen. Griekenland kan ondertussen geen inschatting maken hoe veel mensen er in het land zullen blijven en meer permanente accommodatie nodig hebben. Sowieso loopt de organisatie al niet vlot, maar deze factoren zorgen voor nog meer chaos en onzekerheid voor de betrokken partijen.

UNHCR is momenteel bezig met een grote operatie om de tenten in de kampen te vervangen door wooncontainers. Dat zou de leefsituatie al flink moeten verbeteren. Maar dan blijft er nog de vraag hoe mensen hun dagen moeten vullen. De Griekse overheid voorziet in niets, en er zijn kampen waar mensen de hele dag maar een beetje voor zich uit zitten te staren. Psychologische opvang is er niet, terwijl heel wat mensen toch uit oorlogssituaties komen en er ook een levensgevaarlijke overtocht hebben op zitten. Sommigen hebben ouders, kinderen, verwanten of vrienden voor hun ogen zien vermoord worden. Het zijn vooral vrijwilligers die zorgen voor animatie en die de kinderen proberen bezig te houden. Vrijwilligersorganisaties zorgen ook voor medische zorg.

UNHCR en NGO Praksis proberen verder de Griekse huiseigenaars te mobiliseren en hen te overtuigen om vluchtelingen op te nemen in leegstaande woningen, en in hotels. Op deze manier hebben ongeveer 16.000 mensen onderdak gevonden. Hun verblijf wordt bekostigd door de Vluchtelingenorganisatie van de VN.

Vluchtelingenkinderen mogen sinds september 2016 naar de Griekse scholen, nadat de schooluren voor de Griekse kinderen voorbij zijn. Een aantal ouders is niet blij met de beslissing en wil de vluchtelingenkinderen zo ver mogelijk van de eigen kinderen houden. Heel wat van vluchtelingenkinderen hebben in hun leven nog geen klaslokaal van binnen gezien. De Griekse overheid heeft fondsen van de EU aangewend om 800 leerkrachten aan te nemen die het onderwijs van de kinderen moet verzorgen.

Zwangere vrouwen in de kampen worden nauwelijks begeleid. Net voor de weeën beginnen, worden ze naar een openbaar ziekenhuis gebracht, waar het kind ter wereld komt. Vrijwilligers vertellen dat zo goed als alle vrouwen hun kinderen met een keizersnede op de wereld zetten. Vermoedelijk wordt voor die methode gekozen, om zoveel mogelijk bedden beschikbaar te houden voor de Grieken die hoe langer hoe meer hun toevlucht zoeken in de openbare gezondheidszorg, sinds de economische crisis is uitgebroken. Een bezoek aan de openbare ziekenhuizen is voor de vluchtelingen niet gratis. Waar ze het geld vandaan moeten halen, daar wordt vaak geen vraag bij gesteld.

De Grieken zelf zien dat Europa geen aanstalten maakt om asielzoekers op te vangen, en dat er voortdurend mensen blijven aankomen op de eilanden. De toenemende spanning tussen de EU en Turkije heeft er verder toe geleid dat president Erdogan dreigt om de sluizen open te zetten en honderdduizenden vluchtelingen richting Europa te sturen. Brussel ligt van deze dreiging misschien niet wakker, maar Athene is toch op haar hoede. Erdogan heeft overigens ook al laten verstaan dat hij niet blij is met de manier waarop een aantal eilanden Grieks grondgebied is geworden na het Verdrag van Lausanne in 1923.

Alles bij elkaar voelen de Grieken zich grotendeels in de steek gelaten door de meeste partijen. De grenzen van het land zitten potdicht, nieuwe vluchtelingen blijven komen en Europa wil vanaf maart nu dus ook asielzoekers terugsturen naar een land waar de economische crisis bovendien tot een enorme verpaupering heeft geleid, waardoor de bevolking nauwelijks zichzelf onderhouden kan, laat staan nog eens tienduizenden vluchtelingen.

OPROEP

Wil je vluchtelingen in Griekenland steunen? Dat kan. In het kader van de Warmste Week van Music for Life organiseren personeel en vakbonden van de VRT een Workers Walk for Refugees (WW4R).

Op woensdag 21 december wordt er van de VRT naar De Schorre in Boom gestapt. Doel is sponsorgeld op te halen voor het vluchtelingenwerk van de collega’s van de openbare omroep ERT3 in Thessaloniki, Griekenland. Thessaloniki ligt op één van de belangrijkste vluchtroutes van mensen uit Syrië, Irak en Afghanistan. De Griekse bevolking heet hen welkom en kan onze steun gebruiken.

Steun gaat naar de solidariteitsorganisatie Love without Borders in Noord-Griekenland, waarmee de ERT3-collega’s samenwerken. De steun gaat via de erkende Belgische vzw, Geneeskunde voor de Derde Wereld (www.g3w.be).

Afstand: VRT-Schaarbeek-Music for Life-Boom-de Schorre 32km
Vertrek: 8 u
Aankomst: 16 u

Aansluiten mogelijk in Vilvoorde (km 10), in Kapellen-op-den-Bos (km 23) en Klein-Willebroek (km 30).

Meer info op facebook-event: WW4R of via workersrun@vrt.be.