Met If you don’t, you loose! in gedachte, ruilde ik mijn pedagogische onzekerheid in voor een versterkt relativeringsvermogen. En kijk, ook nu de oude dag zich al eens voelbaar aankondigt, blijft de jeugd voor mij erg herkenbaar: ongepolijst, onbezonnen, rebels en net daardoor eigenlijk zo voorspelbaar.

Met die bril op keek ik deels verbaasd, deels verveeld, naar een Pano-uitzending over het allesoverheersend alcoholprobleem in de Belgische tienerlevens. Het (tegenwoordig haast puistloze) pubervolkje blijkt niet langer in liefdesgevaar maar in acuut levensgevaar! Om die bewering te staven zocht en vond men o.a. een arts, die onder tromgeroffel werd aangekondigd als het moreel gezag dat Nederland uit duistere tijden leidde. Tot de komst van de Christenunie waren er immers behoorlijk wat jonge ‘Ollanders die zich op spectaculaire wijze het wit uit de ogen dronken. Vandaag slaat puriteins Nederland zich op de borst: “Die problemen zien we bij ons niet langer!”. Dat klopt, men ziet ze niet meer.

Sluit hen op!

Ook in België lijkt een benadering die ouders moet afhelpen van de verantwoordelijkheid om te leren omgaan met stommiteiten zoals comazuipen veld te winnen. Er is nood aan gespecialiseerde ontwenningsklinieken voor scholieren, want de volwassenen bleven in de uitzending netjes buiten schot, zodat men als vanouds kan fulmineren tegen de jeugd van tegenwoordig. De door leescijfers aangevuurde journalistieke eendagshoeren slaan ons inderhaast murw met negatieve berichtgeving over onze favoriete legale drug. De maatschappij moet alcohol bannen en zware sancties voorzien voor wie niet in het gareel loopt.

De realiteitsvlucht als oorzaak van deze braspartijen blijkt in de beperkte duiding nog net het vermelden waard. Het feit dat de laatste twee decennia fuiven, discotheken, zelfs cafébezoekjes onbetaalbaar werden, waardoor jongeren zelf alternatieve sociale gedragspatronen lijken te ontwikkelen, blijft eerder onopgemerkt. Het sluiten van jeugdhuizen, het volbouwen van speelpleinen en sportvelden, en het schrappen van investeringen in cultureel vermaak wordt doodgezwegen. Kortom, we erkennen niet dat jonge mensen zelf zorgen voor sociaal entertainment, terwijl we hen tegelijk verwijten asociaal en online te leven. Ook deze generatie volwassenen zal dus niet praten met de jeugd, zodus staan we aan de vooravond van een war on alcohol. De alcoholinquisitie lijkt hierbij goed voorbereid en vastberaden, terwijl we wereldwijd moeten erkennen dat de andere war on drugs eindigde met de totale nederlaag voor de tegenstanders van de illegale variëteiten…

Ik denk, dus ik ben (moe).

Ik lees de laatste tijd nogal wat over oplossingen die kenmerkend zijn voor het eenheidsdenken waarvan ook politiek en moderne moraalridderij doordrongen zijn. Het lijkt alsof gewone mensen zoals u en ik te moe zijn om een mening eerst te funderen. Zijn we zodanig overprikkeld dat we gewoonweg voorbij gaan aan onderliggende oorzaken, onduidelijkheden of uitdagingen? Mensen gaan vandaag de dag erg snel over tot het declareren van of streven naar structurele oplossingen. Er zitten te weinig structurele ingrepen in de begroting, we moeten de integratie van vluchtelingen structureel aanpakken, we moeten het pubergedrag in die klas structureren!

Ik vraag me af waar die nood vandaan komt. De mensheid an sich is niet bepaald het resultaat van een georchestreerd gebeuren. Of zullen we ook daar (al dan niet van overheidswege) wat structuur in brengen? Op vrijdagavond mogen enkel mensen die op oneven nummers wonen kinderen maken! Zaterdagavond is weggelegd voor koppels met een van elkaar verschillende haarkleur, tenzij er iemand kaal is, want die plaatsen we onder bruin, en… Ok, ik stop mezelf hier even. Hoe kan je dingen die verschillen van situatie tot situatie, van plaats tot plaats, van mens tot mens, structureel aanpakken?

Onwijs in onderwijs

Ook in onze scholen zwaait men tegenwoordig naarstig met modellen. “Ja maar, het kind heeft ADHD én ADD én pubert erg. Vermoedelijk is ze ook lesbisch. Tel dat op en je kan dit storend gedrag perfect kaderen!” Kijk, sommige leerkrachten vinden dat prima, want het brengt rust/orde. Onze gemoedstoestand speelt stoorzender als we we iets niet kunnen labelen. Als we in dingen moeten uitproberen zonder garantie op instemmende blikken, denken we dat we zullen falen. We willen ook alles samen oplossen, omdat we niet onbekwaam mogen lijken. Dat kind is echter zoals geen ander, niet te omschrijven met de beperkte methodes die we hebben en het verdient een benadering van verschillende mensen, met een open geest, bijgevolg op verschillende manieren. Maar als je dan een keer solo gaat en je gezond verstand gebruikt, dan bots je steeds vaker met je omgeving, want dan ben je niet solidair. Solidariteit dient echter om ons sterker te maken, en daarom beweer ik dat dit er niets mee te maken heeft.

Waarom durven we nu en dan niet eens voluit gaan voor de overtuiging dat we heel weinig weten, zeker als het over het gedrag van mensen gaat? Toen ik op Radio 1 een onderzoekster hoorde vertellen dat veel psychologische theorieën er kwamen dankzij testen die werden afgelegd door studenten psychologie, schrok ik toch even. Ik weet dat er aan de universiteiten een immense druk bestaat om veel te publiceren, wat zulke wantoestanden kan verklaren. Maar als je weet dat deze studenten meer dan enig inzicht hebben in het beoogde doel van dat wat voor hen ligt, kan je moeilijk spreken over een betrouwbare uitkomst. Toen men 270 wetenschappers onderzoeken in de cognitieve (geheugen, waarneming en concentratie) en sociale psychologie (zelfvertrouwen, identiteit, vooroordelen en interactie) liet overdoen, kreeg men bij 75% ervan andere resultaten. Leerkrachten en opvoeders worden desondanks gedwongen om te vertrekken van die resultaten, waardoor veel van wat we doen eigenlijk gewoon nattevingerwerk wordt.

Wij en zij, of jij en ik?

Zowel in de klas als erbuiten heb je als leerkracht nodig, zeker als je in nieuwe situaties komt of aan het begin van je onderwijsloopbaan staat. Maar de kuddegerichte aanpak van overheden, inrichters van onderwijs en directies, zet doorgaans weinig zoden aan de dijk zet.

Nu promoot mezelf hier niet als pedagogische autoriteit. Uiteindelijk ben ik een doodgewone mens die zelfs moe wordt van al die gezaghebbende stemmen in eender welke discussie. Maar meer dan een handvol collega’s en bezoekers aan ons kantoor vertelde dat je op lange termijn soms meer geholpen bent met wat meer eerlijkheid en eenvoud: “Collega, dat ga je niet in boeken vinden. Hierin moet je zelf je weg zoeken, maar we blijven je steunen!” Dat is even slikken voor die mens, maar de boodschap is duidelijker dan de verpletterende informatiestroom die men meestal richting onzekere klasherder stuurt. Dàt is solidariteit, hetzij van het ietwat brutale soort, maar in het belang van alle betrokkenen.

Mijn aversie tegen modellen en het eenheidsdenken groeide eerder abrupt dan gestaag. Nadat ik mijn bezorgdheid uitte over het verontrustend aantal collega’s met een burn-out, botste ik op een muur. Met mensen in zak en as, die het hadden over het feit dat ze zich helemaal opgebrand voelden, gingen hun leidinggevenden, zwaaiend met de nodige termen en studies, stevig defensief tekeer. Ik vond dat pakkend, bovenal omdat er geen schuld(ige) maar een oplossing gezocht werd: “Ja, maar jij noemt dit een burn-out? Ken je het model van onzin-casus-weet-ik-veel-syndroom wel? Die mensen vallen daar helemaal buiten!” Right, I don’t care, want ze hebben me gezegd wat er scheelde en dat is voor mij genoeg… Soms lijkt het alsof studieresultaten steeds vaker dienen om het gesprek niet te moeten voeren. In dit geval bleek het lastiger om de confrontatie aan te gaan met het verdriet, de pijn, de wanhoop van mensen, dan met een trefzeker studie in de hand een opdrachtje richting fleurist te sturen.

Hoopt men dat het eenheidsdenken ons zal bevrijden, zoals de scheiding van kerk en staat, de minirok, de BH-verbrandingen, het naaktstrand in Bredene of het internet dat toch even deed? Zijn we echt vergeten hoe lang het pad richting humanisme was? “De mens is een individu!”, klonk het na 1000 jaar kerkelijke onderdrukking, meestal gevolgd door enkele spectaculaire folterpraktijken en een enkel ticket richting brandstapel. Geven we die kennis, die verworvenheid nu op? Wanneer (en waardoor) willen we niet minder maar terug meer verantwoordelijkheid opnemen i.p.v. blind de regeltjes te aanvaarden die boven onze hoofden werden bedacht door mensen met beperkte realiteitszin? Vrijdenken schonk ons veel. We kunnen perfect kritisch maar samen vrij denken. We mogen dan enkel het grote gelijk niet te snel omarmen.

De waarde van een (kind)mens

Denken leer je, ook op school. Alles wat in onze samenleving misloopt, moet tegenwoordig in de klas opgelost worden. Ons onderwijs wordt om die reden overspoeld met weerbaarheidstrainingen, voorlichtingen, pedagogische projecten, enz. Op zich wil ook ik als vader dat mijn kind kritisch en weerbaar wordt, zeker als mijn zoon er sterker en gelukkig van wordt. Die maatschappelijke eis lijkt me redelijk. Wat ik me echter herinner, is dat ook vroeger het succes van preventieve acties en praatjes bepaald werd door wie de boodschap bracht. De leerkracht is een  manusje-van-alles geworden, en niet alle mensen praten even makkelijk over seks, drugs, emoties, enz. als over pannenkoeken. Hoe naïef moet een overheid zijn om te denken dat alle leerkrachten allemaal iets op dezelfde manier kunnen teweegbrengen?

We hebben een persoonsgerichte aanpak nodig voor heel wat problemen. Helaas wil deze overheid niet investeren in extra middelen, of liever nog in mensen, die de stabiliteit van iedereen in de grote boze wereld kan vergroten. Dat is een structureel probleem! Wil men de vlucht vooruit met onze samenleving, dan moet de overheid de omstandigheden verbeteren, zodat leerkrachten kunnen lesgeven in werkbare/beheersbare klasgroepen, met goed opgeleid en gemotiveerd ondersteunend personeel. Men moet nu (veel) geld uitgeven aan socio-emotionele begeleiding voor kinderen en volwassenen, zowel op school als thuis, om later het tienvoud te besparen. En inzetten op besparen, dat is deze regering toch niet vreemd, lijkt me.