De oliepalm (Elaeis guineensis) is van oorsprong een Afrikaanse plant. Hij wordt nu zowat overal in de tropen gekweekt. De vrucht van de oliepalm wordt vermalen voor de olie. Palmolie gebruikt men massaal in de voedingsindustrie, in cosmetica en als plantaardig alternatief voor fossiele brandstoffen. Deze teelt voor palmolie bestaat weliswaar al zeer lang op kleine schaal, maar kende een enorme uitbreiding, vooral in de voorbije dertig jaar.

De impact van de oliepalmteelt is groot. “Er is infrastructuur nodig, ook veel water voor de verwerking, en de afvalvloeistoffen komen in de grond terecht”, zegt Santiago Levy, coördinator van de Ecuadoraanse Stichting voor de Ontwikkeling van Alternatieven. “Dit is geen duurzame teelt, er verdwijnt bos om plaats te maken voor monocultuur.”

Op het pas afgelopen vierjaarlijkse congres van de Internationale Unie voor Natuurbehoud (IUCN) was palmolie een van de centrale thema’s. In een motie vroegen de 9500 deelnemers onder meer een werkgroep op te richten die overheden en andere spelers moet aanzetten om de impact van de oliepalmteelt te verkleinen.

Het huidige certificeringsysteem voor duurzame teelt van palmolie werkt niet, aangezien het de ontbossing en het verlies van biologische rijkdom niet heeft vertraagd, zegt Arnold Sitompul van de Indonesische afdeling van het Wereldnatuurfonds (WWF). In Indonesië is de oppervlakte voor oliepalm sinds 1985 acht keer groter geworden.

Sinds 2011 legt de regering wel moratoria op door teeltlicenties uit te reiken, maar de controle verloopt niet efficiënt, zegt Sitompul. Dit model voor duurzame palmolie heeft nooit gewerkt, zegt ook Antony Lynam, adviseur Azië van de Wildlife Conservation Society. “Je moet de bossen beschermen tegen de uitbreiding van de palm.”

Ten koste van de inheemse volkeren

In 2004 werd het certificeringsysteem voor duurzame palmolie opgezet, het Certified Sustainable Palm Oil (CSPO). Duurzame palmolie moet aan zeven criteria beantwoorden, onder meer traceerbaarheid, respect voor de rechten van arbeiders en inheemse volken, het vermijden van gebieden met biologische waarde en schone landbouwpraktijken.

De Roundtable on Sustainable Palm Oil, de instelling die 3000 leden uit 7 sectoren verzamelt, heeft sindsdien bijna 11 miljoen ton palmolie gecertificeerd, goed voor een oppervlakte van 22.100 vierkante kilometer, in Indonesië, Maleisië, Papoea-Nieuw-Guinea, Brazilië en Colombia. Dat is amper 17 procent van de totale wereldproductie.

Sinds 2014 is het aantal klachten bij de RSPO toegenomen: over inheemse volken die niet vooraf geraadpleegd werden, over problemen van natuurbehoud en over vervuiling en afgebrande bossen. Ruim de helft van deze klachten kwam uit Indonesië, een kwart uit Maleisië.

Wereldwijd wordt een oppervlakte van ongeveer 200.000 vierkante kilometer voor de productie van palmolie gebruikt. Deze palmbomen voldoen aan bijna een kwart van de globale vraag naar plantaardige oliën en vetten.Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw zal er in het seizoen 2016-2017 65,5 miljoen ton palmolie verwerkt worden over de hele wereld, 10 procent meer dan in 2015.

Indonesië, de grootste palmolieproducent ter wereld, heeft ongeveer 80.000 vierkante kilometer oliepalmen staan (veertig procent van het wereldtotaal), goed voor een jaarproductie van 35 miljoen ton. Twee andere grote producenten zijn Maleisië, met 56.000 vierkante kilometer en 21 miljoen ton, en Thailand, met 10.000 vierkante kilometer en 2,3 miljoen ton. Ook in Latijns-Amerika rukt de oliepalm op. Colombia is de vierde grootste producent ter wereld en wordt gevolgd door Ecuador , Guatemala, Brazilië en Honduras.