Vandaag is het 11 september 2016. Precies 15 jaar geleden boorden twee vliegtuigen zich in het World Trade Center in New York. Al snel lanceerden de Verenigde Staten een oorlog tegen Afghanistan en één tegen Irak. De invasie van Irak was gebaseerd op regelrechte leugens. De Verenigde Staten beweerden dat Osama bin Laden en Saddam Hoessein samenwerkten. Een vreemde suggestie, aangezien bin Laden de Iraakse dictator hartsgrondig haatte. Ook zou Saddam Hoessein massavernietigingswapens hebben gehad. Maar die heeft niemand ooit gevonden. De invasie volgde echter evengoed. Vervolgens keek onze wereld met weinig interesse naar het lijden en het sterven van vele duizenden Iraqi’s, de implosie van het land en een machtsvacuüm waarvan tal van jihadisten gebruik maakten om een ‘heilige oorlog’ te lanceren tegen al wie het niet met hen eens was.

Een kleine eeuw lang kon het Westen redelijk ongestoord allerhande misdaden tegen de menselijkheid begaan of gedogen tegen de inwoners van landen die buit waren gemaakt op het Ottomaanse Rijk. De burgeroorlog die Syrië in 2011 maakte echter een einde aan onze apathie. Honderdduizenden vluchtelingen begonnen in Europa te zoeken naar een leefbaar leven. En Al Qaeda werd opgevolgd door Islamitische Staat. Dit zelfverklaarde ‘kalifaat’ veroverde zowel in Syrië als in Irak de middelen om hun terreurbewind niet enkel op te leggen aan hun omgeving, maar ook aan burgers in Europa en Amerika. Het gevolg? Een eindeloze reeks aanslagen in Europa en de VS – maar toch vooral in het Midden-Oosten zélf.

Ik ga in dit artikel niet uitgebreid de geschiedenis van de afgelopen vijftien jaar reconstrueren, laat staan die van de eeuw tevoren. Laat ons simplistisch herhalen dat eerst de Britten en de Fransen en later ook de Amerikanen, de Israëli’s en talloze ‘bevriende dictators’ grote delen van het Midden-Oosten hebben herschapen in poelen van hopeloosheid. Het waarneembare feit dat de levens en de rechten van Arabische en Perzische volkeren minder belangrijk worden geacht dan dan die van Westerlingen en Israëli’s, zaait ondertussen terechte gevoelens van frustratie en cynisme. Daaruit groeit gewapend verzet. En dat verzet maakt tal van onschuldige slachtoffers.

Voor een onovertroffen journalistiek rapport over het Midden-Oosten van 1916 tot 2006 verwijs ik graag naar Robert Fisk’s meesterwerk ‘De Grote Beschavingsoorlog’¹. Het bloedstollende verhaal van Syrië kan je daarnaast lezen in ‘Burning Country’². Ook onze eigen Montasser Alde’emeh en Pieter Stockmans boden ons een met ‘de Jihadkaravaan’ een gelegenheid om te leren hoe talloze moslims opgroeien met gevoelens van frustratie en haat ten opzichte van zoveel onrecht.³. Ten tenslotte zijn ook de rapporten van Vredesactie niet te versmaden, aangezien die er op wijzen dat onder andere veel Belgisch wapentuig de weg vindt naar regimes in het Midden-Oosten. En dat dat toch boven alles ‘erg goed blijft voor onze economie’.

Een politiek overzicht wens ik dus niet te brengen. Wel wens ik te praten over hoe onze perceptie van moslims sinds 11 september 2001 zoveel enger is geworden (in beide betekenissen van het woord ‘eng’). Men zegt wel eens dat ‘in oorlog de waarheid het eerste slachtoffer is’. Misschien is het juister om te stellen dat vooral ons gevoel van nuance sinds 2001 dodelijke verwondingen heeft opgelopen. Ik ben vandaag niet de enige die verbluft is om te bemerken hoeveel mensen klaar staan om je als ‘naïeve geitenwollensok’ te veroordelen als je nog durft te pleiten dat het pakweg gewoon feitelijk onjuist is om alle moslims te zien als terroristen. Hoezo is het plots naïef om te erkennen dat de meeste mensen – moslims incluis – simpelweg een waardig leven wensen voor hen en hun families? Moeten dan toch eerder bloed en oordelen vloeien? Of is het eerder om ter hardst grommen en blaffen geblazen?

Extreme verrechtsing grijpt deze dagen even snel om zich heen als de radicalisering van gefrustreerde moslims. Deze twee groeperingen staan lijnrecht tegenover elkaar, maar zijn in feite elkaars spiegelbeelden. Zo eisen beide krachten dat alleen zijzelf beschaafd of heilig zijn; de tegenpartij gaat zeker richting barbaarsheid of richting hel. En als de ene groep toeslaat, wordt ook de andere sterker. Tussen deze twee polariteiten wordt de hele mensheid opgeroepen om kant te kiezen in een oorlog van goed versus kwaad, als betrof het een film van Walt Disney. Newsflash: de wereld is een schakering van grijstinten, dan wel een verbluffende regenboog.

Op het internet vind je de driedelige BBC-documentaire ‘The Power of Nightmares’ terug.⁴ Ook die dateert van kort na de aanslagen van 11 september en mist dus het meest recente hoofdstuk van deze tragische saga. Maar de documentaire slaagt er goed in om te tonen hoe zogenaamde ‘islamisten’ (radicale moslims die hun heil zoeken in een strenge interpretatie en de letterlijke toepassing van de Islam als blauwdruk voor het dagelijkse leven) hun evenknie vonden in de zogenaamde ‘neoconservatieven’ uit de VS. Deze laatste kliek, met als exponenten mensen als Dick Cheney, Donald Rumsfeld en George Bush, kreeg in de begindagen van de 21e eeuw de Amerikaanse macht in handen. Vervolgens aarzelden ze niet om hun cynische agenda’s op te leggen aan de Iraqi’s én te verkopen aan hun eigen bevolking.

Ook in Europa spinnen tal van rechtse populisten garen bij het goedkoop misbruiken van gevoelens van angst en onzekerheid. Vijandsbeelden uitvergroten en dan uitbuiten blijft immer een succesnummer, zoals ook een vermeende nood aan sterke leiders die ‘de zaak even gaan uitklaren’. Vergeten lijken de gevleugelde woorden van founding father Benjamin Franklin: “zij die hun vrijheid opgeven voor veiligheid, verdienen geen van de twee en verliezen beide”. Voorstanders van een langzaam opofferen van exact die Verlichte waarden waar we zo graag bij zweren, wrijven ondertussen genoegzaam in hun handen.

Vijftien jaar na 11 september 2001 moeten we beseffen dat de nood hoog is om onze redelijkheid terug te vinden. Zoals die kikker in dat langzaam opwarmende water begrijpen we immers niet dat er tal van problemen zijn die een dringender antwoord vragen dan het terrorisme-spook dat nu met alle aandacht gaat lopen. Het feit dat nog geen jumbojet vol rijkelui méér bezit dan de helft van de wereldbevolking vraagt om rechtzetting, zo ook een uit de hand lopend klimaatprobleem. Het vluchtelingenprobleem zal enkel ernstiger zal worden als de woestijn verder oprukt of de kloof tussen arm en rijk groter wordt. En die gevolgen zullen iedereen van ons exponentieel raken, of we nu rijk of arm, blank of zwart, christen, jood, moslim of atheïst zijn.

Ook dienen we te begrijpen dat de kern van echte volwassenheid ligt in de wil om de gevolgen van onze daden te aanvaarden. We zaaiden mee aan een eeuw vol onrecht in het Midden-Oosten. Dat vergeten moslims niet zo snel, zelfs niet als we het lief zouden vragen. Evenmin zijn tal van Verlichte gedachten effectief van toepassing wanneer ze zwaarder wegen voor een Europeaan dan voor een ‘illegaal’. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is niet voor interpretatie vatbaar wanneer die stelt “dat alle mensen vrij en gelijk in waardigheid en rechten worden geboren”.⁵ Dat is dus iets anders dan mensen nét niet terug in de zee duwen wanneer ze conflicten ontvluchten, alsof een mensenrecht zoals asiel plots ongeldig wordt wanneer ‘tevelen’ het vragen.

Ook rammelen onze waarden qua consistentie. Het is bedenkelijk om een autochtone vrouw te veroordelen wanneer ze zich niet heeft geschoren, of sportvrouwen systematisch enkel op hun uiterlijk te beoordelen, terwijl we ondertussen allochtone vrouwen uit hun hijab of boerkini dwingen ‘om hen te bevrijden uit hun onderdrukking’. Ook wringt het om veel poeha te maken over het onverdoofd slachten van schapen door moslims terwijl we zelf dagelijks miljoenen dieren zonder pardon door de vleesmolen draaien voor we ze kopen in de supermarkt. Laat staan die talloze jonge haantjes die we simpelweg levend in de hakselmachine gooien omdat ze geen eieren leggen. Enzovoort enzoverder. Achter onze wens om anderen te veroordelen schuilt nog te vaak een primitieve angst voor wie anders is, of erger nog, het arrogante gevoel dat we beter zouden zijn omdat we meer macht hebben. De vraag hoe we die macht precies veroverden (bijvoorbeeld doorheen kolonisatie of verraad) wordt daarbij veel te gemakkelijk vergeten.

Ik wil dit stuk afsluiten met een warme oproep aan de lezer om te ‘radicaliseren’, in die zin dat ik hoop dat velen terug radicaal willen kiezen voor een herstel van de waarheid die ligt in de confrontatie van alle meningen of de nuance die ligt in het midden, op zo een manier dat helden zoals John Stuart Mill, Voltaire of de Founding Fathers van de VS zich er ook in zouden kunnen herkennen. Dan hebben grote woorden als ‘beschaving’ of ‘Verlichting’ misschien weer enige betekenis voorbij alle hedendaagse doublespeak.

Twee vliegtuigen boorden zich vijftien jaar geleden in een gebouw. Deze terroristische daad had inderdaad een hoop betekenis en een herdenking is meer dan gepast. Maar we moeten aan die gruweldaad ook niet méér betekenis toeschrijven dan aan onze volgehouden wil tot verwantschap en begrip over grenzen en culturen heen.

Wat we nodig hebben is een nieuw ‘geloof’ (hoe toepasselijk toch, dit woord in deze tijden…) dat we ondanks alles kunnen komen tot nieuwe wegen en nieuwe dromen, voor een wereld waarin we allemaal gegarandeerd zijn van vrijheid, recht en waardigheid. Zo een samenleving biedt immers geen vruchtbare bodem aan wie zich voedt op angst of haat. Dan hebben we de ‘battle for the hearts and the minds’ gewonnen en komen we misschien eindelijk – samen met de rest van de wereld – tot een Verlichte Beschaving. En misschien vraagt dit in den beginne niet meer dan dat we weer de schoonheid zoeken in onze buren.

Mare Van Hove, 11 september 2016

1 https://www.bol.com/nl/p/de-grote-beschavingsoorlog/1001004002126285/?country=BE

2 https://www.bol.com/nl/p/burning-country/9200000048003575/

3 https://www.bol.com/nl/p/de-jihadkaravaan/9200000040686396/?country=BE&suggestionType=suggestedsearch

4 https://freedocumentaries.org/documentary/bbc-the-power-of-nightmares-the-rise-of-the-politics-of-fear-baby-it-s-cold-outside-season-1-episode-1

5 https://www.aivl.be/subthema/universele-verklaring-van-de-rechten-van-de-mens-volledige-versie/842