De conflicten en burgeroorlogen in onder meer Irak, Libië, Afghanistan, Syrië, Jemen en Zuid-Soedan worden aangewakkerd met wapenvoorraden die miljoenen dollars waard zijn. De wapens komen voornamelijk uit landen die het Arms Trade Treaty (ATT), dat in december 2014 werd afgesloten, getekend of geratificeerd hebben. Dat bleek tijdens de eerste dag van de tweede opvolgingsconferentie over het de toepassing van het ATT in Genève, die doorgaat van 22 tot 26 augustus 2016.
De ‘ondertekening’ van een verdrag door het staatshoofd betekent nog niet de toepassing van dat verdrag door dat land. Dat gebeurt pas wanneer het verdrag wordt goedgekeurd en in wet omgezet door het betrokken parlement. Het parlement kan een verdragtekst niet wijzigen of amenderen in tegenstelling tot gewone wetten. Daarom wordt de stemming van een verdrag ‘ratificatie’ genoemd, letterlijk ‘als geldig aannemen’ (nvdr).
“Recente en geplande wapenverkopen door partijen en ondertekenaars van het ATT dreigen het verdrag te ondermijnen”, meldt Natalie Goldring van het Security Studies Program van de Universiteit van Georgetown. Als de implementatie van het verdrag hapert, bestaat het risico van “business as usual”, met als gevolg blijvende schendingen van de internationaal humanitaire en mensenrechtenwetgeving, waarschuwt ze.
Oorlogsmisdaden
Uit recente rapporten van de organisaties Amnesty International, Human Rights Watch, Control Arms, Forum on the Arms Trade en andere ngo’s, blijkt dat er nog steeds conventionele wapens verscheept worden naar conflictgebieden, in strijd met het internationaal recht.
Brian Wood, hoofd van de afdeling Wapenbeheer en Mensenrechten bij Amnesty International, zegt dat het ATT potentieel miljoenen levens kan redden. Daarom is het bijzonder alarmerend dat meerdere landen die het verdrag ondertekend of geratificeerd, hebben, toch gewoon doorgaan met het leveren van wapens. Met die wapens worden oorlogsmisdaden begaan of mogelijk gemaakt.
“Er moet een zero tolerance-beleid komen voor landen die denken dat ze het ATT kunnen negeren. Van Jemen tot Syrië en Zuid-Soedan, elke dag worden kinderen gedood en verminkt door bommen, burgers krijgen wapens op zich gericht en gewapende groepen begaan misdaden met wapens die geproduceerd zijn in landen die zich nochtans verbonden hebben aan de voorschriften van het verdrag”, zegt Wood.
Meerdere EU-lidstaten
Amnesty International wijst erop dat de VS, die het ATT ondertekend hebben (maar nog niet geratificeerd), en EU-lidstaten die het verdrag wel al ondertekend en geratificeerd hebben, nog steeds kleine wapens, lichte wapens, munitie, pantservoertuigen en bewakingsapparatuur leveren aan Egypte. Bulgarije, Tsjechië, Frankrijk en Italië worden daarbij met naam genoemd.
“De betrokken wapens worden geleverd ondanks het feit dat de Egyptische overheid politieke oppositie hard aanpakt, wat sinds 2013 geresulteerd heeft in de onwettige dood van honderden demonstranten, duizenden arrestaties en martelingen van gedetineerden.”
In 2014 gaf Frankrijk opnieuw een exportvergunning af voor onder meer geavanceerde Sherpa-pantservoertuigen naar Egypte. Dat type voertuig werd een jaar eerder al gebruikt om honderden demonstranten bij de Rabaa al-Adawiya-moskee te doden. Zij hielden daar een zitprotest.
Wapens die worden geproduceerd door ATT-ondertekenaars jagen ook bloedige burgeroorlogen aan, stelt Amnesty. Oekraïne gaf in 2014 toestemming voor de export van 830 lichte machinegeweren en 62 zware machinegeweren naar Zuid-Soedan. Zes maanden na de ondertekening van het ATT-verdrag, gaven Oekraïense autoriteiten toch een exportvergunning voor een onbekend aantal Mi-24-aanvalshelikopters voor Zuid-Soedan. Drie van deze helikopters worden momenteel reeds gebruikt door het Zuid-Soedanese leger en een vierde moet nog geleverd worden.
In maart 2015 keurde het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de levering van militair materieel ter waarde van 21 miljard euro aan Saoedi-Arabië goed. Tussen maart 2015 en juni 2016, gaf Groot-Brittannië eveneens toestemming voor wapenexport ter waarde van 3,9 miljard euro eveneens naar Saoedi-Arabië.
“Deze toestemming kwam er terwijl Saoedi-Arabië een coalitie leidt die continu willekeurige, buitenproportionele lucht- en grondaanvallen uitvoert op burgers in Jemen. Bij die aanvallen worden meermaals oorlogsmisdaden begaan.
Transparantie
Goldring zegt dat partijen van het ATT verplicht zijn om na te gaan of er misbruik gemaakt kan worden van de wapens die ze leveren. Als deze criteria serieus genomen worden, zegt ze, is het praktisch onmogelijk om de levering van wapens aan landen zoals Saoedi-Arabië en Egypte te rechtvaardigen.
Landen die geen sterke exportcontrole toepassen, stellen dat het enige tijd zal duren voordat het ATT volledig geïmplementeerd kan worden. In andere landen, zoals de VS, verzet een meerderheid van het parlement zich tegen ratificatie van het verdrag.
Een van de sterke punten van het verdrag is een duidelijke specificatie van de omstandigheden waaronder wapenexport geblokkeerd moet worden, zegt Goldring. Landen hoeven niet te wachten op ratificatie of toetreding tot het verdrag om dergelijke standaarden reeds vrijwillig te implementeren.
Een andere belangrijk punt bij de implementatie van het ATT is het transparant maken van de wereldwijde wapenhandel. “Op die manier kunnen burgers zien wat hun regeringen doen namens hen”, zegt Goldring. “Regeringen zouden alleen wapens mogen exprioteren als ze bereid zijn verantwoordelijkheid te nemen voor wat dan met die wapens wordt gedaan. Hun verzet tegen openheid en transparantie roept vragen op over wat ze proberen te verbergen”.
Bronnen:
Second Conference of States Parties of the Arms Trade Treaty
