Het is 2009 wanneer de Syrische president, Bashar al-Assad, expliciet te kennen geeft dat Syrië een transitland wil worden van olie en gas. Assad verkoopt dit idee als zijn vier-zeeën-strategie waarbij de Middellandse Zee, de Kaspische Zee, de Zwarte Zee en de Golf door middel van pijpleidingen met elkaar worden verbonden. Op deze manier zou Syrië niet enkel nieuwe inkomsten genereren als doorgeefluik van olie en gas, ook het strategische belang van het land zou er in de regio en de wereld met sprongen op vooruit gaan. Assad probeert het idee te verkopen aan iedereen die het horen wil.

We zijn twee jaar later (2011) wanneer Syrië een beslissende keuze maakt tussen twee voorstellen die niet enkel van enorm belang zijn voor de verhoudingen in de regio, maar ook op wereldvlak.

• Eén voorstel gaat uit van Qatar. Dit land is er enorm voor gewonnen om Europa via een pijpleiding van Qataars gas te voorziet. Vertrekkende van Qatar zou de pijpleiding Saudi-Arabië, Jordanië, Syrië en Turkije passeren alvorens in Europa aan te komen.
• Het andere voorstel is afkomstig van Iran. Ook Teheran mikt op de Europese markt. Hun pijpleiding zou Iraans gas via Irak en Syrië naar Europa voeren. Opvallend: deze pijplijn zou in Syrië de Middellandse Zee induiken. Op deze manier wordt Turkije buiten spel gezet.

De inzet: ’s werelds grootse gasveld

Het grootste gasveld ter wereld ligt op de grens tussen Qatar en Iran. Beide landen zijn er op uit om dit gasveld ten volle te exploiteren. Grofweg maakt Qatar aanspraak op twee derde en Iran op een derde van het gasveld. Aan Qataarse zijde wordt dit het Nord Field genoemd en wordt het gas al enige tijd ontgonnen.

Aan Iraanse zijde spreekt men over de South Pars en is er van ontginning nog geen sprake. Het embargo dat voor het grootste deel door de Verenigde Staten is afgedwongen verhinderde het land om aan de nodige knowhow te geraken. Anders dan Qatar beschikt Iran wel nog over andere gasvelden. Daar wordt wel al enige tijd Iraans gas ontgonnen. De aanleg van een gaspijpleiding is van cruciaal belang voor beide landen. Wie hierin slaagt kan de Europese markt namelijk goedkoper bedienen en steekt zo dus de loef af van zijn rechtstreekse concurrent.

Kiezen tussen de VS en Rusland?

Het is duidelijk dat het belang van de keuze waar Syrië voorstaat niet onderschat kan worden. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de grote spelers op wereldvlak hun invloed laten gelden. Niet in het minst de Verenigde Staten en Rusland.

De Verenigde Staten steunen voluit hun bondgenoot Qatar. Dit niet zozeer omdat Qatar al langer een bondgenoot is en huis biedt aan een Amerikaanse militaire basis. Het feit dat de Verenigde Staten de Russen op deze manier een serieuze hak kunnen zetten is doorslaggevend. Rusland heeft zijn invloed in Europa voor een groot deel te danken aan het gas dat het levert. Via een nieuwe pijpleiding zou de Europese afhankelijkheid van Russisch gas kunnen doorbroken worden. De Amerikaanse nachtmerrie van een vijandig Euraziatisch blok zou zo van de baan zijn. Saudi-Arabië en Jordanië hoeven als loyale partners niet overtuigd te worden. NAVO-bondgenoot Turkije ziet de rol van transit-land volledig zitten. Ook zij zouden op deze manier onafhankelijker kunnen worden van Russisch gas. Blijft nog over om te overtuigen: Syrië.

Syrië is al verschillende decennia een trouwe bondgenoot van Moskou. Het is veelzeggend dat het land de enige militaire Russische haven herbergt die niet in Rusland is gelegen. Aangezien er enorme belangen op het spel staan wordt het al snel duidelijk dat Syrië nooit voor de Qatar-Turkse pijplijn zou kiezen. Rusland staat wel toe dat er een contract met Irak en Iran wordt ondertekend. Ook deze pijpleiding kan een Russisch monopolie aantasten, maar biedt het voordeel dat het in zee gaat met een aartsvijand van de Verenigde Staten. Hoe meer sancties de Verenigde Staten en Europa aan Iran opleggen, hoe meer het land in de armen van de Russen wordt gedreven. De Russen profiteren hier optimaal van door een aantal lucratieve contracten af te sluiten met Teheran.

Rusland heeft zijn invloed in Europa voor een groot deel te danken aan het gas dat het levert. Via een nieuwe pijpleiding zou de Europese afhankelijkheid van Russisch gas kunnen doorbroken worden.

Om maximaal druk te zetten op Teheran en Moskou wordt de olieprijs bewust laag gehouden zo stelt Rashid Abanmy, President of the Saudi Arabia Oil Policies and Strategic Expectations Center. Officieel stelt Saudi-Arabië dat het nieuwe markten wil veroveren op een wereldmarkt waar de vraag naar olie daalt. De echte reden moet volgens Abanmy gezocht worden in een poging om de as Rusland-Iran-Syrië te verzwakken. Op deze manier hopen de Verenigde Staten en zijn bondgenoten om de Russische steun aan Bashar al-Assad uit te schakelen. Aangezien Rusland meer dan 50 % van zijn staatsinkomsten uit olie en gas haalt is deze maatregel alvast een hele aderlating voor het land.

De stap te ver

Het is juli 2011 wanneer het pijplijncontract tussen Iran, Irak en Syrië wordt ondertekend. Vooral de VS, Qatar en Saudi-Arabië zijn woedend. Deze landen reageren hierop door massaal het gewapende Syrische verzet te steunen. De relaties met Syrië waren daarvoor verre van optimaal. Toch lijkt het er op dat deze aankondiging de geesten heeft gerijpt om het vertrek van Syrisch president Bashar al-Assad met geweld af te dwingen. Dit is evenwel nog niet gelukt. Het conflict is ondertussen uitgegroeid tot de desastreuze oorlog die we vandaag kennen. En de pijplijn? Daar is nog niets van terechtgekomen.

Wat met de EU?

Om de Europese energiebevoorrading veilig te stellen en onafhankelijker te zijn van Russisch gas steunt de EU de Qatar-Turkse pijplijnplannen. Logischerwijze verwerpt de Unie het Iraanse voorstel. In 2010 vaardigt de EU sancties uit die Iran de ontvangst van alle technologie die bij de export van vloeibaar aardgas wordt gebruikt moet ontzeggen. Tankers voor het vervoer van vloeibaar aardgas hierbij inbegrepen. Veel gasprojecten komen zo tot stilstand in Iran aangezien de Russische en Chinese experts de westerse technologie niet kunnen vervangen. Het resultaat is dat Iran het op dat moment moet stellen met een fractie van de verkoop van zijn aardgas.

De verslechterde relaties met Rusland en het uitblijven van een Qataarse pijplijn maakt dat de EU zijn strategie ten opzichte van Iran wijzigt. In 2014 gaan er meer en meer stemmen op om de relaties met Iran te normaliseren zodat Iraans gas kan geïmporteerd worden naar Europa. Begin 2016 is het zover en worden de sancties opgeheven. De ontdooiende relaties tussen het westen en Iran zijn een feit.

De inzet verhoogd

Niet veel later nadat het contract met Iran en Irak is getekend, kondigt de Syrische regering in augustus 2011 aan dat er gas is gevonden in Syrië. Het is het Russische Gazprom dat deze gasvelden mag ontginnen. In 2015 is het de beurt aan Israël om aan te kondigen dat er olie onder de Golanvlakte te vinden is. Israël bezet deze Syrische vlakte al sinds 1967. Deze bezetting is niet erkend door de internationale gemeenschap, zelfs niet door de Verenigde Staten. In de hoop op een mogelijke ontginning van de olie op de Golanvlakte drong Benjamin Netanyahu, premier van Israël, er bij Obama al op aan om de grenzen te hertekenen. Een rede te meer voor Israël om het Syrische regime niet genegen te zijn? Het is in ieder geval zeker dat deze ontdekkingen de inzet van de oorlog in Syrië verhoogt. Slecht nieuws dus voor de Syrische burgerbevolking die snakt naar de stopzetting van het conflict.

It’s the gas stupid

Is het zo dat een kijk op de gasvelden en mogelijke gaspijpleidingen in de regio een algehele verklaring biedt voor de oorlog in Syrië? Nee, absoluut niet. Er staan een enorme hoeveelheid belangen op het spel die het Syrische conflict beïnvloeden. Deze belangen zijn ruimer dan enkel de Europese bevoorrading van gas.

Toch biedt het een enorme meerwaarde om het belang van gas in het Syrische conflict te onderkennen. In War Rooms is dit gegeven alvast geen taboe. Populaire media hebben het een heel stuk moeilijker om het hierover te hebben. Het zal een stuk gemakkelijker zijn om politici na te praten die het hebben over mensenrechten, en westerse normen en waarden terwijl ze bommen gooien op Syrië. Kwestie van zeker niemand belangrijk voor de borst te stoten.