Volgens econoom Paul De Grauwe had minister Sven Gatz het wetsvoorstel voor de gereglementeerde boekenprijs, waarover nog niet definitief beslist is, beter niet ingediend (DM, 7/06). Zijn scepsis vertrekt helaas vanuit de verkeerde redenen.

De Grauwe was altijd al een tegenstander van vaste boekenprijs, gewoon vanuit het liberale standpunt dat overheidsingrijpen nefast is.

Maar, net omdat de rol van de overheid in de sector dermate is afgebroken, zit het boekenlandschap in een neerwaartse spiraal van opbod: boekverkopers, uitgeverijen, leespubliek en bibliotheken worden tegen elkaar uitgespeeld.

De clustervorming van grote monopolies, waarbij distributeurs, media en tv-zenders in dezelfde financiële handen zitten, voltrekt zich volop. Nu bibliotheken door de minister van Cultuur aan hun ‘gemeentelijke’ lot worden overgelaten, verliezen zij elke zekerheid op een budget…

De markt versus de samenleving

De hoofdkwestie is: laten we de boekensector over aan de blinde hand van de markt of hoort de sector in handen te liggen van de samenleving? Is het boek een handelswaar of een cultuurproduct?

Vanuit die vraag heeft links altijd gepleit voor een vaste boekenprijs, als een onderdeel van het ingrijpen van de overheid in de boekensector, in het belang van een diverse en degelijke leescultuur. Dat is ook vandaag meer dan ooit urgent, maar dan wel ingebed in een breder ‘cultureel’ in plaats van ‘economisch’ boekenbeleid.

Met het voorliggend wetsvoorstel ziet bespaarminister Gatz de kans schoon om zijn neoliberaal imago wat te compenseren. Helaas, in de praktijk geeft hij de monopolies nog maar eens een duwtje in de rug. Hoe dat zit, wordt duidelijk zodra we de concrete situatie van de onafhankelijke boekhandels van nabij bekijken.

Volgens cultuurminister Sven Gatz zou een vaste boekenprijs (gedurende de eerste zes maanden na de publicatie en met een vaste korting van maximaal 10 procent voor alle verkopers) de kleine boekhandelaar meer ademruimte geven. ‘Zo krijg je gelijke startkansen met de grote ketens en kunnen de boekhandelaars zich profileren op kwaliteit (vakkennis, service…)’, schrijft Gatz op zijn website. Werkelijk?

Te laat

Ten eerste komt de vaste boekenprijs te laat voor de kleine boekhandelaar. De meeste onafhankelijke winkels moesten hun deuren al sluiten. De 30-tal winkels die overblijven, konden dat maar door sterk in te zetten op service: door meer te investeren in persoonlijk contact met het leespubliek, door lezingen, debatten, boekpresentaties of leesgroepen te organiseren, door extra diensten voor bibliotheken, dankzij de hulp van vrijwilligers of gewoon door een koffiebar in te richten die het zakenmodel in evenwicht houdt.

Confituur – het verbond van onafhankelijke boekhandels – leert uit haar cijfers dat inzetten op kwaliteit loont. Met de opkomst van webwinkels en het boekenaanbod in warenhuizen zijn het vandaag vooral de commerciële ketens die financieel in moeilijk vaarwater zitten. Net zij speelden het de voorbije jaren hard, en werkten strategisch aan de liquidatie van onafhankelijke boekhandels.

Afwentelen cultuurbesparingen?

Ten tweede is de voorliggende wetgeving vooral op maat van deze ketens geschreven. Dat blijkt uit de voorziene afwijkingen op de toegestane korting van 10 procent op de verkoopprijs. Om educatieve redenen krijgen bibliotheken en scholen 25 procent korting. Dat is 10 procent meer dan voordien was afgesproken.

Het klopt dat de bibliotheken een zo groot mogelijke collectie moeten kunnen kopen met het beschikbare budget. Maar het kan niet de bedoeling zijn dat de cultuurminister zijn besparing op de bibliotheken afwentelt op de boekenmarkt.

Bruno Vermeeren (VVBAD) verklaarde eerder al dat veel bibliotheken achter het principe van een gereglementeerde prijs staan, maar dat ze een grotere korting willen. Door de besparingen is die vereiste meer gaan doorwegen. Begrijpelijk. Maar het loopt helemaal fout als vooral de kleine boekhandel dan de prijs betaalt, terwijl de minister beweert dat hij ze meer ‘ademruimte’ wil geven.

Op maat van de grote spelers

Waar zit het probleem? De huidige wetgeving rond de gereglementeerde boekenprijs kreeg momentum omdat de bespaarminister daarmee iets kan terugdoen voor de bibliotheken maar vooral omdat de ketens er voordeel bij hebben. Het beschermt hen tegen de prijzenslag met nieuwe commerciële spelers zoals bol.com, Carrefour en Makro en het biedt een concurrentievoordeel ten aanzien van de kleine boekenhandel.

Momenteel is het immers zo dat veel onafhankelijke boekenwinkels slechts overleven door hun dienstverlening aan plaatselijke bibliotheken of scholen: ze sturen een aanbod ter inzage en bieden extra service inzake lever- en betaalmodaliteiten. Tegenwoordig speelt er ook al de verwachting dat boeken kastklaar afgeleverd moeten worden: de boekhandelaar moet dan de boeken kaften en ze voorzien van de nodige classificatie omdat bibliotheken dat door budgetnood zelf niet meer kunnen bolwerken.

Die inspanningen kunnen onafhankelijke boekhandelaars onmogelijk blijven doen met een gereglementeerde korting van 25 procent, wetende dat de grotere spelers veel grotere kortingen kunnen afdingen bij de uitgevers.

Laat het nota bene net deze ketens zijn die de laatste jaren hard inzetten op het leveren aan scholen en bibliotheken. Want daar ligt een markt open waarmee ze zich kunnen indekken tegen de (nieuwe) concurrentie van webwinkels en supermarkten.

Het addertje: eens zij de kleine boekhandel uit de markt krijgen, is er weinig reden om die grote korting voor bibliotheken en scholen in de praktijk te handhaven. Vanuit hun verworven monopoliepositie (en hun liberale logica) zou dat zelfs irrationeel zijn.

Kortom, deze wetgeving treft op termijn zowel de bibliotheken en scholen als de authentieke boekhandel. In plaats van hen te beschermen, versterkt deze wetgeving de facto de positie van de ketens.

Alternatief

Een rechtvaardige regulering begint daarentegen bij het vastleggen van een vaste aankoopkorting bij de uitgeverijen voor alle boekenverkopers. Dat geeft de boekenmakers eindelijk wat ademruimte en het zet een rem op de doorgeslagen, destructieve concurrentie.

Vandaag is het immers zo dat zowel webwinkels, supermarkten als ketens via de wet van de grote getallen kortingen tot bijna 60 procent afdwingen (inclusief gratis retour bij niet-verkoop). Zo’n grote marge verklaart waarom kleine uitgeverijen in ijltempo verdwijnen en waarom ook veel kleine boekhandels – ondanks de diversiteit en service als meerwaarde – amper overleven.

Een wetgeving die effectief de onafhankelijke boekhandels wil beschermen (inclusief hun service aan bibliotheken en scholen) moet vooral die oneerlijke concurrentie aanpakken.

Dat kan in combinatie met een vaste boekenprijs en gereglementeerde verkoopkortingen. Graag zelfs, want een boek is cultuur en verdient een cultuurbeleid dat inzet op kwaliteit en diversiteit.

Maar zo’n vaste maximale aankoopkorting bij de uitgeverijen beschermt niet alleen het boekenaanbod (de uitgeverijen, de auteurs, de boekhandels). Het werkt meteen de woekermarges weg waarop de commerciële spelers teren voor hun ondergravende concurrentieslagen. Die dumpstunts  leveren hen op korte termijn weliswaar winst op maar vernietigen het diverse boekenvak op langere termijn.

Kortom, als de minister echt een beschermend cultuurbeleid wil voeren dat een breed en divers aanbod waarborgt, dan ligt de sleutel daar.

Katrien Merckx, coördinator onafhankelijke boekhandel De Groene Waterman, Antwerpen.

Robrecht Vanderbeeken, filosoof en auteur van Buy Buy Art. Over de vermarkting van kunst en cultuur, EPO.