Je maakte eerder de documentaire The Champagne Drinkers. Daarin gaf je vanaf de achterbank van illegale taxi’s in je geboortestad Pskof inzicht in de plaatselijke informele economie1. Waar komt je fascinatie voor dit thema vandaan?
”Ik kom oorspronkelijk uit Rusland en in het gebied waar ik woonde lagen, met name de eerste jaren na de val van het communisme, de bronnen voor het grijpen. Wie snel initiatief toonde en risico’s nam kon rijk worden. Overal om mij heen zag ik dat burgers het initiatief namen. Mijn vader is bijvoorbeeld hoogopgeleid en had verschillende beroepen. Zo verdiende hij bij als taxichauffeur in de avond, net als iedereen die over een eigen auto beschikte. Hij maakte ook alles zelf, van onze kleren tot de meubels. Mensen overleefden destijds ondanks en niet dankzij de overheid. Door deze ervaringen groeide mijn interesse naar machtsstructuren en overlevingsstrategieën.”
Waarom wilde je juist naar Palestijns gebied om daar de informele economie te onderzoeken?
”Ik nam deel aan een designworkshop in Ramallah voor drie weken in 2014. De opzet was om de samenwerking tussen Palestijnse en westerse designers te bevorderen en tot een product te komen. Daar hoorde ik veel verhalen van Palestijnen en zij spoorden mij aan Zone C te bezoeken. Zone C is een Palestijns gebied op de Westelijke Jordaanoever waar het burgerlijke en militaire bestuur in handen ligt van Israël. Toen besloot ik om dit gebied als locatie te nemen voor mijn documentaire en ben ik direct gaan filmen.
”Vóór mijn bezoek aan Palestina was mijn kennis over de situatie daar beperkt en bestond deze enkel uit wat ik via de mainstream media opving. Toen ik daar verbleef kwam ik er pas achter hoe Israël Palestijns gebied overheerst en leerde ik dat het conflict niet gaat tussen twee gelijke partijen. Het is een heel complexe situatie. Rusland was voor mij bekend gebied, maar hier moest ik nog zoveel proberen te begrijpen: de politiek, cultuur en sociale structuren. Daarom ben ik in 2015 voor twee maanden teruggegaan om mij nog meer in de informele sector te verdiepen.”
Hoe ben je te werk gegaan?
”Ik ga altijd heel intuïtief te werk. Ik bezoek een gebied, voer daar veel gesprekken met de inwoners en wordt dan vaak ook weer doorverwezen naar personen die interessant kunnen zijn voor mijn documentaire.”
“Tijdens deze periode verbleef ik ook bij een Palestijns gezin, dat ik tijdens mijn eerste bezoek aan Zone C had leren kennen. Bij het maken van deze documentaire was het belangrijk om goede contactpersonen te hebben. Mensen die veel van de plaats afweten en respect genieten van de omgeving. Daardoor wordt het makkelijker om toegang te krijgen als buitenlander in bijvoorbeeld een vluchtelingenkamp en vertrouwen mensen je misschien eerder iets toe. Het is logisch dat mensen je peilen en willen weten waar je mee bezig bent. Daarom vond ik het ook belangrijk een paar woorden Arabisch te spreken om vertrouwen te winnen.”
De titel luidt Area C, System D. Kun je die toelichten?
”Mijn documentaire speelt zich af rond de hoofdweg Ramallah-Jeruzalem. Ik toon de plaatsen Al-Ram, Kufr Aqab en de vluchtelingenkampen Qalandia, Al Am-ari en Kaddura. Het is niet allemaal Zone C en elke plaats heeft ook haar eigen structuren en bestuur.”
De Israëlische regering en de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) verdeelden de Westerlijke Jordaanoever bestuurlijk in A-, B- en C-zones door onderteking van het Oslo II akkoord in 1995. De Palestijnse Autoriteit heeft sindsdien het burgerlijk bestuur en de veiligheidstoezicht in handen van Zone A. In Zone B is de Palestijnse Autoriteit verantwoordelijk voor het burgerlijk bestuur en samen met Israël moeten ze toezien op de veiligheid. Zone C omvat ongeveer zestig procent van de Westerlijke Jordaanoever en daar is zowel het burgerlijke als het militaire bestuur volledig in handen van Israël. Schattingen over het Palestijnse inwonersaantal variëren van 187 000 tot 297 000, afhankelijk van wat tot Zone C wordt meegerekend. Het aantal kolonisten verspreid over de gehele Westerlijke Jordaanoever wordt geschat op 550 000.
De Palestijnse economie heeft het zwaar te verduren door politieke instabiliteit en de door Israël opgelegde beperkingen omtrent bewegingsvrijheid en toegang tot natuurlijke en economische bronnen. Informele activiteiten maken daardoor een significant deel uit van de Palestijnse economie.2
”Zone C is voor mij meer een symbolische term die mensen daar gebruiken als om te verwijzen naar de manier van leven in dat gebied. Zowel de Israëlische als de Palestijnse overheid doen weinig voor watervoorzieningen en elektriciteit in Zone C en daarom nemen burgers initiatieven. De Palestijnse Autoriteit kan bijvoorbeeld wel belasting innen maar niets voor de inwoners terugdoen, omdat ze daarin worden geblokkeerd door Israël.”
“Zo is in Al-Ram de Palestijnse Autoriteit verantwoordelijk voor sociale voorzieningen, maar hun taken zijn beperkt. Toen ik daar voor de tweede keer was had de stad net een politiekorps van 15 personen. Maar die konden hun werk eigenlijk niet doen, want ze mogen niet handelen zonder de Israëlische autoriteiten in te lichten. Dit vertraagt heel het proces en dat is eigenlijk zo met alles. Palestijnen duiden met de term Area C op deze toestand.”
”De inwoners van Zone C verwachten ook niet veel van beide overheden. Winkeliers zeggen bijvoorbeeld dat ze bescherming moeten zoeken bij een maffiagroep tegen weer een andere maffiagroep. Heel de film gaat er eigenlijk over dat beide autoriteiten als vijand worden beschouwd.
De term ‘systeem D’ heb ik van de Amerikaanse onderzoeksjournalist Robert Neuwirth overgenomen. Hij gebruikt de term in zijn boek Stealth of Nations, the Global Rise of the Informal Economy. Het is afkomstig van het woord ‘débrouille’ dat in de Franse koloniën in West-Afrika werd gebruikt. Het betekent iets als initiatiefrijk, veerkrachtig. De term wijst op een aanpassingsvermogen aan de gegeven omstandigheden en de mentaliteit om er het beste van te proberen te maken.”
Het Palestijns onderzoeksinstituut MAS stelt dat informele activiteiten een significant deel uitmaken van de Palestijnse economie2. Waar wilde je in de documentaire de nadruk opleggen?
”Ik wil de inwoners van Zone C niet als slachtoffers neerzetten, maar juist hun kracht laten zien. In de film wil ik ze sterk neerzetten. Maar daarnaast wil ik ook hun problemen en dagelijkse worstelingen tonen.”
”Verschillende activiteiten vallen onder de informele economie. Ik maak een onderscheid tussen de schaduweconomie of grijze economie en de harde, criminele informele economie. In Zone C zijn beiden aanwezig. Dat werd mij duidelijk wanneer ik optrok met een rapgroep. Zij konden mij inwijden in de criminele structuren, zoals wapen- en drugshandel. Maar ik koos ervoor mij daar niet in te verdiepen, omdat dit te gevaarlijk is. In de film laat ik alleen maar die jongens spreken over dat er soms noodzaak is om je te bemoeien met dit soort praktijken, omdat volgens hen soms geen andere keuze bestaat.”
”De rapgroep nam mij in een gestolen auto mee op pad en gaf mij inzicht in de plaatselijke autohandel door bijvoorbeeld te vertellen over een constructie waar zowel een Israëliër als een Palestijn voordeel uithaalt. Zo gaat een Israëliër die van een auto af wil naar een garage in Zone C. Vervolgens stelt hij in Israël dat zijn auto gestolen is en ontvangt dan van de verzekering geld. In Israël staat de auto geregistreerd als gestolen, maar in Zone C kan men er vrij in rondrijden.”
”Ik worstelde overigens wel met het in beeld brengen van de informele economie. Ik wilde vooral focussen op ondernemers in de schaduweconomie, zoals straatverkopers, en hun een stem geven. Maar moest ik bijvoorbeeld niet ook autoriteiten aan het woord laten? Ik koos uiteindelijk voor een soort dorpsoudste die bemiddelt als er zich problemen voordoen. Ik vind het erg hoopvol dat mensen dat blijkbaar ook zo onderling kunnen organiseren. De documentaire heb ik deels ook voor mijzelf gemaakt. Ik heb het gevoel dat al mijn projecten gaan over het verzamelen van vaardigheden, wijsheden en strategieën om te overleven en alle verkregen kennis kan ik later misschien zelf toepassen.”
Je laat veel mannelijke ondernemers aan het woord. Wat is de rol van vrouwen in de informele economie?
”In Palestijns gebied bestaat een traditioneel verdienmodel waarbij de man gaat werken om het gezin te onderhouden en de vrouw thuisblijft. De vrouwen die ik zag werken in de informele economie hadden voornamelijk een winkel in of bij hun woning die ze runden naast hun huishouden. Zo sprak ik een vrouw die vertelde dat ze door de opbrengst van haar winkel haar zeven dochters kon opvoeden en naar de universiteit kon sturen. Dat vond ik een heel sterke vrouw. Vaak gaan de mannen van huis om geld te verdienen. Zo komt in de film ook een straatverkoper aan het woord die zijn gezin achterlaat in Hebron en maar één keer in de twee maanden naar huis gaat. Hij slaapt ook op de plaats waar hij verkoopt, want anders worden zijn spullen gejat.”
Een rapper zegt in je documentaire als hij praat over een optreden in Ramallah: ‘Ik kan in de gevangenis eindigen, want ik heb hier geen vergunning voor’. En dan even later: ‘Ik doe alles illegaal, wat kan er gebeuren?’
”Hij zei vervolgens dat het Eid was (religieuze feestdag) en de Palestijnse Autoriteit hem de volgende dag toch wel uit de gevangenis zou laten. Een Palestijnse gevangenis stelt, in tegenstelling tot een Israëlische, minder voor volgens hen. Daar kom je makkelijker weer uit.”
“In Zone C bestaat zoveel levensdrift, het gevoel van ‘living on the edge’ overheerst. Mensen zijn bereid om risico’s te nemen. Ook voor hun land. Dat is iets wat wij ons misschien moeilijk kunnen voorstellen, dat je zo voor je land zou vechten. Maar het is onderdeel van hun identiteit. Tijdens mijn verblijf in Palestijns gebied viel me vooral ook de constante alertheid op. Voortdurend zoeken Palestijnen naar kansen en mogelijkheden om in te spelen op de gegeven omstandigheden.”
Kun je meer vertellen over de arbeidsomstandigheden van de ondernemers in je documentaire?
”Het zijn vaak familiebedrijven en de ondernemers willen ook dat het veilig is om daar te werken, maar zijn niet altijd in staat die omstandigheden te creëren. Ik laat in de film een onveilige werkomgeving zien door een jongen te tonen die aan het lassen is zonder veiligheidsbril. De eigenaar van het bedrijf waarschuwde mij echter dat het te gevaarlijk was om hem van dichtbij te filmen omdat mijn lens beschadigd kon worden, wat uiteindelijk ook gebeurd is.
De ondernemers wijzen erop dat ze graag willen dat de overheden meer verantwoordelijkheid nemen. Een straatverkoper van meubels vroeg bijvoorbeeld bij zijn gemeente tevergeefs om veiligheidsmaatregelen, zodat auto’s niet meer met hoge snelheid langs zijn verkoopplaats zouden rijden. Dat is misschien een vreemde vraag, omdat hij daar illegaal verkoopt. Maar hieruit blijkt wel dat veiligheidsmaatregelen een luxe zijn als je op het randje van overleven staat.”
Area C, System D draait in aanwezigheid van Polina Medvedava woensdag 11 mei om 19.30 uur in Cinema Zuid.
1 Een job is informeel als het ontbreekt aan fundamentele wettelijke of sociale bescherming of niet onderworpen is aan de nationale arbeidswetgeving en de inkomstenbelasting. Palestine Economic Policy Research Institute (MAS) Jerusalem and Ramallah, Training provision and employment in Palestine, Gaza, East Jerusalem, Refugee camps, Area C. (2015).
2 Palestine Economic Policy Research Institute (MAS) Jerusalem and Ramallah, Training provision and employment in Palestine, Gaza, East Jerusalem, Refugee camps, Area C. (2015).
