Als vakbondsman las ik natuurlijk met buitengewone aandacht het hoofdstuk over vakbonden en stakingen, en het woordgebruik waarmee dat in politiek en media zogenaamd ‘geduid’ wordt.

Werknemer vs patroon

Eén van de belangrijkste mythes is het idee dat “vakbonden niet meer van deze tijd zijn”. Neoliberale politici en opiniemakers stellen dat de arbeidsmarkt is veranderd. Die is verworden tot een paradijs voor de vrije werknemer, die kan kiezen voor een bepaalde opleiding, voor een uitdagende job met een correct loon en in vrije concurrentie met andere werknemers. Als het hem of haar niet bevalt, staat het hem of haar vrij te gaan jobhoppen. Op naar een ‘nieuwe uitdaging’.

De realiteit is dat de machtsverhouding tussen werkgever en werknemer niet fundamenteel verschilt van die van honderd jaar geleden. De werknemer, of werkzoekende, bevindt zich nog steeds in een ondergeschikte positie ten opzichte van de patroon. Werknemers zijn evenzeer overgeleverd aan de grillen van de werkgever.

Blommaert legt dit uit aan de hand van een treffende hypothese. “De individuele werknemer heeft geen macht over het volume en de intensiteit van de productie, over de kwaliteitseisen over de verrichte arbeid, over de evaluaties ervan, over de arbeidsinfrastructuur en -organisatie, de lonen en voorwaarden van het hoger management, de dividenden uitbetaald aan aandeelhouders, over de investeringen, overnames of fusies die het bedrijf uitvoert. Indien de individuele werknemer dit soort zaken zou eisen, zou het machtsonevenwicht wellicht snel duidelijk worden: eruit! (p. 89)”

Vakbonden als democratische ‘tegenkracht

De individuele zwakte van werknemers wordt vervangen door de kracht van het collectief. De natte droom van de neoliberalen is dit collectief te breken en werknemers te verplichten arbeid te aanvaarden aan steeds slechter wordende voorwaarden. “Vakbonden zijn democratische ‘tegenkrachten’ die sociaaleconomisch machtsmisbruik moeten tegengaan en zo een mate van economische en politieke stabiliteit moeten verzekeren. (p. 93)”

En dan komen we bij de stakingen, één van de weinige drukkingsmiddelen die de vakbeweging in handen heeft. Deze actievorm wordt in politiek en media afgedaan als “politiek”, als “schadelijk voor de economie” of als een “inbreuk op het recht op werken”. Blommaert stelt dat een staking altijd politiek is omdat die de “fundamentele krachtsverhoudingen in de samenleving blootlegt: arbeid versus kapitaal. (p. 95)”

Wie produceert meerwaarde?

De VBO’s en VOKA’s van deze wereld zijn er steeds als de kippen bij om de economische schade door een staking te becijferen. Honderd miljoen hier, 200 miljoen daar… Ze vergeten er echter bij te vertellen dat deze bedragen net de meerwaarde vertegenwoordigen die de Belgische werknemers produceren. Zonder werknemers geen meerwaarde voor CEO of aandeelhouder. Dit biedt onmiddellijk een antwoord op de vraag wie eigenlijk welvaart produceert, de werknemer of de bedrijfsleider.

Dan is er nog het zogenaamde “recht op werken”, dat volgens sommige politici “door het stakingsrecht in het gedrang komt.” Blommaert toont duidelijk aan dat het hier gaat om juridische sciencefiction. Het recht op werken bestaat niet, het grondrecht op werk wel, en daar schiet onze overheid ruim tekort (p. 99).

Met ‘Let op je woorden’ biedt Blommaert een beknopte handleiding om kritisch stil te staan bij wat je hoort en leest. Woordgebruik in politiek en media is immers niet waardenvrij.

‘Crisis’, wiens crisis? De rijke toplaag van de bevolking lijkt het voor de wind te gaan, met stijgende lonen en aandelenkoersen. ‘Economie’, de jouwe of de mijne? ‘Zuurstof’ voor de economie, voor de hardwerkende Belg of voor de vermogende bedrijfsleider? ‘Loonlast’ is enkel een ‘last’ wanneer je het louter bekijkt vanuit het perspectief van zij die de lonen uitbetalen in ruil voor productie.

Maar ook woorden als ‘integratie’ hebben een kleur, of ‘radicalisering’ en ‘terrorisme’, en behoren tot de geliefkoosde instrumenten van propaganda. Gruweldaden door islamfundamentalisten zijn terreur, dood en vernieling door onbemande vliegtuigjes of foltering in Westerse gevangenissen zijn dat niet.

Blommaert wil de lezers wapenen tegen de woordenbrij die dagelijks op hen wordt afgevuurd. Hij slaagt hier met verve in. ‘Let op je woorden’ is een wake-up call, een oproep om wat we lezen en horen kritisch te analyseren en stil te staan bij de onderliggende waarden die aan die ‘woordenbrij’ gekoppeld zijn.

In tijden van ‘crisis’, ‘modernisering en hervorming’, ‘veiligheid en dreiging’, is dat niet alleen welkom, maar ook noodzakelijk.

Jan Blommaert, Let op je woorden. Politiek, taal en strijd, Uitgeverij Epo, 164 blzn, 17.50 euro.