Even terug in de tijd; met name naar het einde van de 19de eeuw toen de filmtaal ontstond tijdens de stomme filmperiode dankzij experimenten van mensen die zaken uitprobeerden zonder te weten wat ze deden. Dat leverde avontuurlijk en creatief werk op.

De omslag kwam er toen het nieuwe medium de kermisattractie achter zich liet om de groeiende verveling bij het publiek tegen te gaan. Zo ontstonden de concepten entertainment en publieksgerichtheid. Na 15 à 20 jaar werd film onder invloed van (voornamelijk) Amerikaanse ondernemers een industrie.

Een rem op risico’s

Meteen werd een rem gezet op de creatieve gekte van de avontuurlijke beginfase. Financiers begonnen de pioniers te vragen niet meer te experimenteren omdat ze geld wilden verdienen en (dus) geen risico’s wilden nemen. Een droomfabriek waar eenheidsworst van de band rolde bood hen de beste garantie. Hollywood had meteen de wind in de zeilen.

Daar liep het fout voor de kunst die zich nog in zijn kinderschoenen bevond. Vooraleer de kunstvorm de kans kreeg zijn “Gouden Eeuw van de cinema” te beleven (de gouden jaren vijftig van het Amerikaanse studiosysteem leverde boeiende films maar geen vernieuwende cinema op) leek de ideale (en enig denkbare) definitie van wat cinema is al in steen gehouwen.

Tijdens een master class in Deauville wees Apocalypse Now en The Godfather regisseur Francis Ford Coppola er in 2011 al op dat “risico’s essentieel zijn voor elke kunst. Wanneer je geen risico’s neemt kan je toch niet verwachten iets moois en origineels te maken. Spreek je vandaag een producent aan met iets dat nog niet is gedaan, dan smijt hij je buiten want hij wil opnieuw dezelfde film die werkt, lees: geld oplevert”.

Kunst moet voor Coppola niet opbrengen: “Kunstenaars verdienden vroeger ook geen geld, ze werkten voor een mecenas of hadden een andere job. Ik maak films en niemand moet me vertellen wat ik moet doen. Maar ik verdien mijn geld in de wijnindustrie”.

Die houding liet Coppola toe om niet enkel kleine (Tetro), persoonlijke (The Cotton Club) en kritische (The Conversation) films te maken, maar ook om te experimenteren met nieuwe dragers (One from the heart, Twixt) en nieuwe ontwikkelingen (Coppola experimenteert momenteel met live cinema).

Ruimte voor experiment

Er zijn niet veel filmmakers die naar Coppola’s voorbeeld vernieuwend willen werken en risico’s durven nemen. En er zijn nog minder platformen en manifestaties die experimenten willen stimuleren. Daarom is het leuk dat Courtisane reeds voor de 15de keer origineel en gedurfd cinematografisch werk in beeld tracht te brengen.

De organisatoren citeren in hun introductie de politieke filmmaker Marc Karlin (1943-1999), volgens The Independent “een van de belangrijkste onbekende Britse filmmakers van de laatste drie decennia”, wanneer die stelt dat er “nood is aan een cinema die haar toegewezen niche verlaat”.

Om te vervolgen: “Een cinema waar de spanning tussen een wereld die wordt geïllustreerd en een wereld die wordt belicht ons toelaat even te wonen in die voor ons zo belangrijke droomtoestand. Een cinema die ingaat tegen de orde der dingen en die ons opnieuw die wonderbaarlijke verrassing geeft, de verrassing van het mogelijke”.

Courtisane toont het werk van Karlin (dat vooral Thatchers neoliberalisme in beeld brengt maar ook in For Memory een interessante reflectie biedt over het in beeld brengen van de Holocaust) maar het festival is vooral “opgedragen en gewijd aan het werk van verzetshelden zoals Karlin en ontelbare anderen die het pad van de cinematografische ontdekking blijven bewandelen”.

Focus op filmkunstenaars

Traditioneel focust Courtisane op enkele filmkunstenaars. De eerste “artist in focus'” dit jaar is een van die creatieve buitenbeentjes die uitpakt met van de heersende normen en richtlijnen afwijkende experimenten. De Schotse kunstenaar, filmmaker en muzikant Luke Fowler tracht de grenzen van het biografische, documentaire genre te verleggen. Niet toevallig een terrein waar Coppola wel ruimte voor een nieuwe filmvorm ziet.

De tweede “artist in focus” is Michel Khleifi, een geëngageerde Palestijnse regisseur die geen films over maar voor Palestina maakt. Zoals de documentaire Fertile Memory, een portret van vrouwen die aan banden gelegd worden door zowel de Israëlische bezetting als de eigen patriarchale samenleving.

Een andere traditie van Courtisane Filmfestival is de botsing tussen nieuw werk van talentvolle filmmakers (Mieriën Coppens, Manon de Boer, Margaret Honda) en ouder werk van gevestigde waarden (Charles Burnett, Johan van der Keuken, Paul Sharits).

Eigenzinnige auteurs

Blikvangers blijven de eigenzinnige en gedurfde films van filmmakers met naam en faam: Avi Mograbi (openingsfilm Between The Fences), Hong Sangsoo (slotfilm Right Now, Wrong Then), Lav Diaz (A Lullaby for the Sorrowful Mystery), Manoel de Oliveira (Visit or Memories and Confessions), Wang Bing (Ta’ang), Billy Woodberry (And When I Die, I Won’t Stay Dead) en natuurlijk vooral Chantal Akerman (No Home Movie).

De Israëlische documentairemaker Avi Mograbi (Z32, Avenge but one of my two eyes) bezoekt, gewapend met zijn camera, in Between The Fences een door de Israëlische overheid midden in de Negev woestijn geparkeerd kamp met asielzoekers. Samen met theatermaker Chen Alon gebruikt hij “theater van de onderdrukten” technieken om de status van deze vluchtelingen in vraag te stellen.

De filmmaker vraagt zich af of hun verhaal fundamenteel verschilt van dat van zijn grootmoeder die op de vlucht ging voor de nazi’s. Hij komt uit bij andere vragen: wat zet mensen aan om te vluchten naar een voor hen onbekende bestemming? Waarom weigert de staat Israël om hen als mensen in een precaire situatie te zien? Kan theater een brug slaan tussen mensen? Kan kunst voor sociale verandering zorgen?

Van de Koreaanse cineast Hong Sangsoo (Night and Day, Hahaha, Woman on the Beach, The day he arrives) wordt gezegd dat hij steeds dezelfde film maakt. Van dat verwijt maakt hij tot onderwerp van het in Locarno bekroonde Right Now, Wrong Then. Een korte ontmoeting tussen een filmmaker (die zijn werk in een vreemde stad gaat voorstellen) en een jonge schilderes wordt tweemaal verteld met subtiele variaties. Op een grappig en melancholische toon.

De twee kunstenaars praten enkele uren over creativiteit en emoties, gaan dan uit elkaar, lopen elkaar mis en ontmoeten elkaar opnieuw de volgende morgen. Hong Sangsoo bekijkt deze ontmoeting telkens vanuit verschillende camerastandpunten en met andere scenario-ontwikkelingen. Voor de cineast een manier om het belang van empathie en ideeën te benadrukken.

Experimenten zonder grenzen

Twee sterke films om het Courtisane filmfestival te openen en te sluiten maar tussen beide evenementen is er nog heel wat om naar uit te kijken. Waaronder enkele markante films van gerenommeerde auteurs.

A Lullaby for the Sorrowful Mystery van de Filipijnse cultcineast Lav Diaz (Norte, Evolution of a Filipino Family) heet een mythologie, literatuur en geschiedenis combinerende ode aan zijn thuisland te zijn, Visit or Memories and Confessions is de persoonlijke autobiografie die de onlangs overleden Portugese meester Manoel de Oliveira pas na zijn dood vertoond wou zien, Billy Woodberry (Bless Their Little Hearts) portretteert in And When I Die, I Won’t Stay Dead de legendarische Beat-dichter Bob Kaufman en in Ta’ang volgt de Chinese regisseur Wang Bing (Til Madness do us part, West of the tracks) Burmese vluchtelingen.

De absolute topper van het festival is echter ongetwijfeld No Home Movie waarin de onlangs overleden Belgische cineaste Chantal Akerman (Jeanne Dielman, News from Home) haar moeder filmt terwijl ze met haar praat.

“Deze film gaat vooral over mijn moeder die er niet meer is,” zei Akerman, “een vrouw die in België arriveerde in 1938 nadat ze de Poolse pogroms en het nazigeweld ontvlucht was. We zien deze vrouw enkel in haar Brussels appartement. Deze film gaat ook over een wereld in beweging die mijn moeder niet ziet“.

No Home Movie is een ontmoeting van twee sterke vrouwen net voor de dood zich van hen meester maakt. Het is een film over herinneringen, liefde, familie en leven. Een gepast slotakkoord voor een cineaste die tekende voor een persoonlijk en experimenteel oeuvre, dingen die Courtisane terecht koestert. Een must voor filmliefhebbers met een avontuurlijke geest. Zowel deze mijlpaalfilm als het ganse festival.

Courtisane Filmfestival loopt van 23 tot en met 27 maart 2016 op verschillende locaties in Gent (Minard Schouwburg, Sphinx Cinema, KASKcinema & Paddenhoek), info: www.courtisane.be