Dit kon niet uitblijven, het was een kwestie van tijd. Ik had het zelfs al veel eerder verwacht. Nadat in 2015 twee andere aan de Gülen-beweging verbonden kranten onder beheer waren geplaatst vroeg ik me af hoe het kwam dat Zaman de dans zo lang wist te ontspringen. 

Ondertussen is de eerste editie van Zaman verschenen sinds de beheerders er de scepter zwaaien. De krant opende met een lofbetuiging aan het adres van president Erdogan, naar aanleiding van de nieuwe brug over de Bosporus, die het Europese deel van Istanbul met het Aziatische deel verbindt. 

Speciale bril

Door deze ingreep is Zaman weer de regeringsgezinde krant die ze was voor 2013. De transformatie die daar destijds een einde aan maakte volgde uit een hoogopgelopen ruzie tussen Gülen en toenmalig premier, thans president Erdogan.

Wat betreft kritiek op Erdogans en diens Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) werd Zaman zo een interessante krant. Tegelijkertijd was het echter ook een krant die met een speciale bril gelezen moest worden, omdat de hypocrisie van de pagina’s droop.

Kort nadat justitie ingreep en de beheerders werden aangesteld verscheen nog een bericht op de website van Zaman met een pleidooi voor mediavrijheid. Ondanks dat vrijheid van meningsuiting voor mij vooropstaat, kreeg ik daar een vieze smaak van in de mond, vooral omdat Zaman jarenlang zelf de vervolging van journalisten verdedigde.

Schaamte

 Ik beken gezien dat laatste met schaamte dat ik in 2010 een aantal artikelen schreef voor Today’s Zaman, de Engelstalige editie. Het enige excuus dat ik daarvoor kan aanvoeren is dat ik toen nog niet begreep hoe misleidend en verraderlijk de Turkse politiek kan zijn.

Het duurde gelukkig niet lang voordat ik inzag hoe de Gülen-beweging werkelijk in elkaar steekt. Verschillende artikelen, alsmede het hoofdstuk over Gülen in mijn in 2012 verschenen boek De diepte van de Bosporus, getuigen daarvan. 

Journalist Ahmet Sik

 Een van de journalisten waarvan Zaman destijds de vervolging verdedigde was Ahmet Sik. Hij schreef een kritisch boek over de Gülen-beweging, werd in verband daarmee aangehouden in opdracht van tot deze beweging behorende aanklagers en ging vervolgens een jaar achter de tralies.

 Wie verwacht dat Sik nu met een blij gezicht de vlag uithangt over de ingreep bij Gülens Zaman heeft het echter mis. Sik bevestigde bittere ervaringen te hebben gehad met de Gülen-beweging, maar sprak zich desalniettemin uit tegen het onder beheer plaatsen van Zaman.

 Sik is een journalist van een kaliber waarvan er in Turkije helaas niet erg veel zijn, maar ook een voor wie mediavrijheid onder alle omstandigheden voorop staat. Zelfs als het om media gaat die zijn vervolging verdedigden. Hij is een man die respect afdwingt. 

Witwaspraktijken

 Het pleidooi voor de vervolging van Sik en andere journalisten was niet de reden tot de ingreep bij Zaman. Dat kon ook niet, want de partij van Erdogan AKP steunde de procedures van Gülens aanklagers tegen journalisten destijds zelf en zou zich daar dan ook over dienen te verantwoorden.

 Daarom noemde de aanklager andere beschuldigingen om het onder beheer plaatsen van de krant te beargumenteren. Zo zou Zaman zich schuldig hebben gemaakt aan witwaspraktijken. De financiële handel en wandel van de Gülen-beweging is ondoorgrondelijk, zoveel staat vast. Het is echter niet aannemelijk dat daar het redactionele beleid van de krant voor moest worden overgenomen. Als een afdeling van de krant zich schuldig zou hebben gemaakt aan financiële malversaties had die eventueel afzonderlijk onder de loep kunnen worden genomen door justitie.

 De beschuldiging over witwassen is overigens nogal ironisch, in aanmerking genomen dat er momenteel in Italië een procedure loopy tegen de zoon van Erdogan op basis van eenzelfde beschuldiging. 

PKK

Zaman wordt er verder van beschuldigd samen te spannen met de Koerdische PKK tegen de AKP. Vertegenwoordigers van Zaman zouden in het buitenland contact hebben gehad met die van de PKK. Klinkt op een omgekeerde manier bekend. In 2012 begon justitie, dat toen nog gecontroleerd werd door de Gülen-beweging, een procedure tegen MIT. Deze nauw aan Erdogan verbonden nationale inlichtingendienst werd verweten banden te onderhouden met de PKK. In het buitenland (in Oslo om precies te zijn). Daarbij werden en passant sappige details onthuld over MIT-infiltranten binnen de PKK (zouden die daar nog zitten..?). 

De Gülen-beweging voerde jarenlang een concurrentieslag met de PKK over invloed in Zuidoost Turkije. En nu zou het dan opeens dik aan zijn tussen Gülen en de PKK? Natuurlijk, er kan in vier jaar veel veranderen, maar erg overtuigend klinkt het niet. Wat er nog aan ontbreekt is dat de imam met al-Assad samenspant tegen de AKP. Wie weet gaan we dat binnenkort ook nog lezen in de regeringsgezinde kranten…

Wraak

 Premier Davutoglu zei dat de beslissing om Zaman onder beheer te plaatsen door justitie werd genomen en dat de regering erbuiten staat. Wie dat gelooft heeft meer dan een pakje boter op het hoofd. Van een onafhankelijk justitieapparaat is in Turkije immers al lang geen sprake meer. Eerst werd justitie gecontroleerd door de Gülen-beweging, nu door de AKP. Aanklagers hebben maar te doen wat die partij van hen verlangt. Ook het laatste EU-voortgangsrapport wees op de greep die de AKP-regering op justitie heeft.

 Het zit dan ook anders. Wraak, daar gaat dit om. Wraak voor de onthullingen van eind 2013 door Gülens aanklagers over corruptie in en rond de AKP en wraak voor de (zeer waarschijnlijk uit Gülens hoek afkomstige) tip die gendarmes een maand later een MIT-transport met wapens voor jihadisten in Syrië deed aanhouden.

 Onthullingen over corruptie en verdachte transporten naar Syrië waren er waarschijnlijk nooit gekomen als Erdogan in de daaraan voorafgaande periode niet was begonnen met het beëindigen van Gülens invloed binnen geledingen van de Turkse staat als justitie en politie.

 Toen Erdogan vervolgens ook nog eens de aanval opende op de voor Gülen-beweging erg belangrijke opleidingsinstituten waar scholieren worden voorbereid op het toelatingsexamen voor universitair onderwijs, was de maat vol voor Gülen. Met onthullingen over illegale streken van de AKP probeerde hij Erdogan onderuit te halen. Daar ontstond veel commotie door, maar de imam miste zijn doel, want het leidde er niet toe dat Erdogan de steun van de kiezers verloor bij de daarop volgende verkiezingen. 

Campagne

 Erdogans toorn was echter volop gewekt. Hij intensiveerde zijn campagne om Gülens volgelingen uit de staat te zuiveren en nam ondernemingen van de imam onder vuur. Gülens Bank Asya werd in beslag genomen en de kranten van de met de Gülen-beweging sympathiserende familie Ipek kwamen onder staatsvoogdij te staan.

Begin maart nog was de eveneens aan de met de Gülen-beweging verbonden onderneming Boynak aan de beurt, waarbij vier directieleden in hechtenis werden genomen omdat ze geld doorspeelden aan FETÖ, wat in AKP-kringen staat voor ‘Fethullaci Terreur Organisatie’.

Het onder beheer plaatsen van Zaman werd de kers op Erdogans wraaktaart. Vooral in symbolische betekenis dan, omdat de krant als het ‘vlaggenschip’ van de Gülen-beweging te boek staat. Wat betreft de beïnvloeding van AKP-stemmers door de Gülen-media had de ingreep bij Zaman minder om het lijf. Daarvoor was het belangrijker dat tot Gülen-beweging behorende Tv-kanalen als Samanyolu-TV in 2015 al van de Turkse TV verdwenen. Veel meer dan uit de krant, of van internet, halen AKP-stemmers – die niet altijd goed kunnen lezen – hun nieuws van de TV.

De krant Cumhuriyet

 Zelf zal ik Zaman in de oude vorm zeker missen. Ondanks alle hypocrisie en de overduidelijk strategische intentie achter de berichtgeving zat Zaman altijd bovenop het nieuws. Niet zelden verschenen er berichten die je pas de volgende dag elders vond. Dat wil zeggen, als ze daar al verschenen, want je kunt van Gülens journalisten zeggen wat je wilt, maar bang zijn ze niet. Ondanks de dreiging die hen boven het hoofd hing bleven ze tot en met de laatste dag doorgaan met kritisch verslag geven over het AKP-beleid.

Verder blijft het, hoe je het ook wendt of keert, een slag voor de mediavrijheid in Turkije, waar kranten die zich kritisch opstellen ten opzichte van de regering ondertussen op de vingers van een hand te tellen zijn. Tot overmaat van ramp heeft het er alle schijn van dat, nu alle tot de Gülen-beweging behorende media zijn aangepakt, ook andere kritische kranten onder staatsvoogdij zullen worden geplaatst. 

Daarbij moet dan in eerste instantie vooral gedacht worden aan de krant Cumhuriyet. Twee journalisten van die krant, waaronder de hoofdredacteur, worden vanaf eind maart vervolgd voor een artikel over het eerder genoemde wapentransport van MIT naar Syrië. Het moet daarom raar lopen wil Cumhuriyet niet met staatsbeheerders te maken gaan krijgen. Geruchten daarover doen momenteel al volop de ronde. 

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO)