“We hebben van doen met pornografie in de volle betekenis van het woord.” “Het Ministerie van Cultuur eist dat u de theaterproductie onmiddellijk stopzet”. Dat kreeg Cezary Przybylski, gouverneur van Neder-Silizië, te lezen in een aan hem gerichte brief. Afzender? De kersverse Poolse minister van Cultuur, Piotr Gli?ski.

Steen des aanstoots was de première van het stuk Der Tod und das Mädchen, geschreven door nobelprijswinnaar Elfriede Jelinek. Het stuk opent met een scène waarin twee Tsjechische pornoacteurs een voorspel suggereren onder stroboscooplicht. En dat was er voor Gli?ski te veel aan.

De gouverneur besliste echter het stuk te laten doorgaan. Om principiële redenen: hij vond dat een minister niet kon opdragen een stuk te verbieden.

Toch verliep de première in Wroclawniet niet bepaald vlekkeloos. Skinheads die lid zijn van de beweging Nationale Heropstanding van Polen zochten de confrontatie op met theatergangers. Twaalf mensen werden opgepakt. De dag erna werden toeschouwers bekogeld met eieren en tomaten.

Het theatergezelschap vreest nu dat het ministerie van Cultuur de subsidies zal stopzetten. Dit betekent dat het gezelschap niet langer in staat zal zijn om te overleven. Volgens Piotr Rudzki, directeur van het theatergezelschap, komt dit neer op een vorm van financiële censuur.

Recht en Rechtvaardigheid

Dit soort pogingen van de overheid om de vrijheid van expressie aan banden te leggen neemt drastisch toe in Polen. Zeker nu de rechts-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid het politieke zeel volledig naar zich toegetrokken heeft.

Na de verkiezingen van oktober 2015 kwam de partij als grote overwinnaar uit de bus. Sinds de val van de muur in 1989 is het de eerste keer dat één Poolse partij erin slaagt om een regering te vormen zonder coalitiepartners.

Recht en Rechtvaardigheid is een uitgesproken conservatieve partij. Ze volgt de strikte lijn van de katholieke kerk en profileert zich sterk op ethische thema’s als abortus en homorechten.

De partij werd opgericht door de tweelingbroers Kaczy?ski. Lech Kaczy?ski stierf in 2010 in een vliegtuigcrash. Hij was toen president van Polen. Zijn broer Jaroslaw was eerder premier van Polen, en is op dit moment de partijleider van Recht en Rechtvaardigheid. Hij heeft dus geen functie binnen de huidige regering, maar fungeert wel als een soort schaduwpremier. Uiteindelijk is hij het die de touwtjes in handen heeft.

Greep

Nu Recht en Rachtvaardigheid de almacht heeft in parlement en regering, lijkt ze die macht te willen betonneren in de Poolse instellingen. Zo maakte de nieuwbakken Poolse regering snel werk van een politisering van het veiligheids- en ambtenarenapparaat. Belangrijke posten werden voorgehouden voor partijsympathisanten, mogelijke kritische stemmen werden weggewerkt.

Vooral de aanpak van het grondwettelijke hof deed wenkbrauwen fronsen in binnen- en buitenland. Vijf van de vijftien zittende rechters werden vervangen toen de partij enkele weken aan de macht was. Hierdoor wordt het grondwettelijke hof de facto een verlengstuk van de regerende partij. Europa uitte hierover reeds zijn bezorgdheid tegenover Polen.

Ook op de publieke radio en televisie probeert de nieuwe Poolse regering een stevige greep te krijgen. Zo heeft ze zich de macht toegeëigend om zelf de bestuurders van de publieke omroep aan te stellen. De media zelf staan voortaan onder toezicht van een Nationale Mediaraad. Verscheidene journalisten werden reeds ontslagen. Ook deze maatregel lokte internationale verontwaardiging uit.

Gender-ideologie

Dat het de Poolse regering menens is om zich met de media in te laten, bewijst ook een recent voorval. De Poolse minister van Milieu, Jan Szyzsko, liet recent nog een reclamespotje uit de ether halen omdat één van de acteurs in het spotje homoseksueel is. Volgens de Poolse minister kan het niet dat een door de staat gefinancierde zender “de gender-ideologie” mee ondersteunt. Lees: alles wat afwijkt van de katholieke leer, krijgt geen plaats meer in het Polen van Recht en Rechtvaardigheid.

Dat het Poolse bewind bijzonder lange tenen heeft, mocht ook een 17-jarige met een apart gevoel voor humor recentelijk ondervinden. De jongeman had op youtube een video gepost met als titel: “Shock! Drunken president steals flowers from the statue of Roman Dmowski”. Het betrof een video waarop de Poolse president bloemen neerlegde bij het monument van de Poolse nationalist Roman Dmowski. De jongeman postte echter een achteruitgespoelde versie van de originele beelden, waardoor het leek alsof een waggelende president bloemen steelde die bij het monument lagen.

Flauw mopje of niet, de lokale procureur kon in ieder geval niet lachen met de poging tot humor. Hij gaf opdracht tot in beslag name van de computer van de scholier en liet hem oppakken voor ondervraging. In Polen is immers nog steeds een obscure wet, daterend van voor 1989, van kracht die stelt dat het beledigen van het staatshoofd strafbaar is. Hoewel de president zelf uiteindelijk aangaf wel te kunnen lachen met het filmpje toont het wel aan hoe strak gespannen de zenuwen staan in Polen, ook bij lagere overheden.

Internet

Het meeste recente wapenfeit van het Poolse bewind is een wet omtrent het toezicht op het internet. Deze wet eist dat telecombedrijven metadata over hun klanten bijhouden en verleent veiligheidsdiensten toegang tot persoonlijke online data. De wet werd reeds goedgekeurd in het parlement, maar moet wel nog de senaat en de president passeren. De kans is echter groot dat beide zullen toestemmen met deze nieuwe wet, ondanks het straatprotest ertegen.