2015-07-05 11:04:23 EFTALOU - Syrische vluchtelingen komen aan op het strand bij Eftalou, op de achtergrond is de Turkse kust te zien. De oversteek is ongeveer 6,5km. Pas aangespoelde vluchtelingen vormen een steeds groter probleem op het Griekse eiland Lesbos. ANP XTRA LEX VAN LIESHOUT

De EU bestaat niet meer

2015 was het jaar waarin de EU een aantal drastische veranderingen onderging. Sommigen zullen dit betwisten en zeggen dat in 2015 gewoon de maskers afvielen. Hoe dan ook: in 2015 hield de EU op te bestaan als Groot Verhaal.

dinsdag 26 januari 2016 08:02
Spread the love

We vieren dit jaar de vijfhonderdste verjaardag van Thomas Mores Utopia. De EU was beslist een utopisch project. Er zou – er moést – op het Oude Continent een nieuwe samenleving ontstaan: rond een stevig economisch skelet zouden een reeks unieke Europese waarden een nieuwe vorm van democratische welvaartstaat scheppen waarin vrede, vrijheid, inspraak, gelijkheid en solidariteit de kernwaarden waren. Lidstaten waren (in principe althans) elkaars gelijken, beslissingen zouden middels consensus genomen worden, en die consensus zou een duidelijke ideologische richting hebben: een democratisch kapitalisme waarin mondiale economische macht, welvaartsverdeling en maximalisering van de persoonlijke vrijheid als volwaardig burger centraal stonden.

Die ideologie is de kern geworden van de zelfverbeelding van de EU; sommige EU-fans geloven er nog in. En in 2012 ontving de EU de Nobelprijs voor de Vrede omwille van de Groot Verhaal. Het is een buitengewoon krachtige ideologie gebleken die miljoenen (zowel in de oude als de nieuwe lidstaten) heeft doen geloven in het project, of minstens in het potentieel ervan. Lidmaatschap van de EU zou alles beter maken.

Voor de kritische waarnemer was dit Grote Verhaal al vele jaren een propagandamiddel dat een louter economisch project wat sociaal en politiek draagvlak moest geven. En in 2015 werd die kritiek definitief bevestigd door drie “crisissen”.

In de zogenaamde “Griekse” crisis toonde de EU z’n lelijke antidemocratische gezicht. Griekenland werd gekoloniseerd door een informeel organisme –de Eurogroep – dat uitsluitend de belangen van de financiële markten diende. En het land werd onder curatele gesteld door een informele macht – de Trojka – die de verkozen regering gewoon als loopjongen hanteerde om een formeel scherm van wettelijkheid op te houden voor wat in andere tijden een staatsgreep zou heten. Hier verspeelde de EU al haar geloofwaardigheid inzake de gelijkheid van haar lidstaten, het respect voor de soevereiniteit van haar burgers, en de correctheid en eerlijkheid van haar procedures voor besluitvorming. De prijs die daarvoor werd betaald – een lidstaat werd veroordeeld tot de status van Derdewereldland, en haar politici tot politieke paria’s – is enorm. En de motivering voor die prijs is geld: niet dat van de Grieken – vergeet die droom van welvaartsverdeling – maar dat van de Euro-speculanten. Tijdens de Griekse crisis bleek de EU eigenlijk een ordinair machtsinstrument te zijn van neoliberale geldelites. Het Grote Verhaal is vervangen door een piepklein verhaal over “vertrouwen” en “markten”.

In de zogenaamde “vluchtelingencrisis” vergooide de EU haar geloofwaardigheid inzake mensenrechten, menselijke gelijkheid, solidariteit en vrijheid. In de plaats daarvan hebben we een institutionele xenofobie gekregen die concentratiekampen, kilometers lange hekken, staatsgeweld tegen migranten en ellendige vluchtelingenkampen op EU-grondgebied heeft geschapen, gekoppeld aan politieke discours die getuigen van een zelden gezien atavisme. Rechtse regeringen in de lidstaten hadden al vele jaren lang het systeem van externe migratie en opvang afgebouwd en ingeruild voor een verregaande versoepeling van de intra-EU migratie – nieuwe lidstaten werden snel onderaannemers voor goedkope arbeidskrachten. De toestroom van externe migranten doorbrak die (alweer door de “markt” gedicteerde) marsrichting en zorgde voor een crisis in de beleids- en besluitvorming zonder voorgaande. Intussen stierven, en sterven, duizenden vluchtelingen tijdens de overtocht op de Middellandse Zee: het EU-migratiebeleid (of de afwezigheid ervan) heeft een stille, vuile oorlog geschapen die meer slachtoffers eist dan de conflicten in Oekraïne. De EU zal van deze blamage niet meer herstellen. Haar ideologische gezag inzake de grote waarden van het humanisme is definitief verloren.

De derde crisis is de “terreurcrisis”, in 2015 geaccelereerd door de aanslagen in Parijs. Deze crisis werd uiteraard bliksemsnel vermengd met de vluchtelingencrisis (slachtoffers van IS werden plots mogelijke medewerkers van IS), en de xenofobe richting van de vluchtelingencrisis vermengde zich met een militarisering van de samenleving in zowat elke lidstaat, waarin zowat alle grote burgerlijke vrijheden werden opgeschort. De EU heeft nog geen Patriot Act, maar de maatregelen die men nam na de aanslagen maken zo’n wetten eigenlijk overbodig: we leven al in een Patriot Act samenleving. De racistische stigmatisering van moslims – zowel “oudere” residente groepen als “nieuw” geïmmigreerde groepen – is stuitend en betekent het einde van de gelijkheidsgedachte en de democratische rechtstaat als deel van de EU-zelfverbeelding.

Wat overblijft van de EU na 2015 is een zielige structuur – het economische skelet is al z’n weefsel kwijt gespeeld. Van grote waarden is geen sprake meer, al wat gebeurt heeft nog slechts twee richtingen. Er is het geld, en er zijn de wapens. Het geld wordt niet verdeeld over de EU-burgers, want die verarmen aan een snel tempo; en de wapens worden gericht op de eigen bevolking zowel als die van ieder gebied dat “onze welvaart bedreigt”.

In zoverre de EU een doorwrocht utopisch project was, heeft die utopie z’n einde bereikt – een klassiek einde als totalitaire, elitaire samenleving waarin een zeer grote meerderheid z’n leven en welstand constant moet zien te beveiligen tegen neerwaartse druk, terwijl een zeer kleine minderheid een nooit geziene voorspoed geniet. Er zijn nu overal diverse gradaties van burgerschap en van vrijheid, want beide dingen zijn zowat overal een privilege geworden dat door middel van geld en juridisch gepruts steeds exclusiever wordt gemaakt. En van een grote toekomstvisie is geen sprake meer: de EU-leiding is gewoon management geworden, en het Grote Verhaal speelt daarbinnen een simpele marketing rol.

Die laatste rol is echter zo goed als uitgespeeld. In 2016 staat het transtlantische TTIP-pact eraan te komen. Het is goed mogelijk dat de goedkeuring van dit pact meteen ook het formele en officiële einde wordt van de EU. Want vanaf dat moment speelt de klassieke democratie niet enkel in Griekenland, maar doorheen de gehele Unie, slechts een ceremoniële rol. Bijna zeventig jaar utopie zullen dan geleid hebben tot precies het tegendeel: geen democratisch paradijs van vrije en welvarende burgers, maar een concentratiekamp grotendeels bevolkt door onder schuld bedolven consumenten.

take down
the paywall
steun ons nu!