Iedereen was het er bij de start van de conferentie over eens: Parijs is anders dan de vorige klimaatconferenties. De deelnemende landen hadden hun huiswerk dit keer goed gedaan, het momentum was er, en er hing een positieve sfeer van solidariteit.

Tien dagen later is er van die solidariteit nog maar weinig te merken, stellen milieu- en ontwikkelingsorganisaties ter plaatse vast. De compensaties die arme landen vragen aan rijke landen blijven een van de grootste struikelblokken voor een akkoord.

Klimaathulp

Alles draait om de vraag in welke mate rijke landen, historisch verantwoordelijk voor de klimaatverandering waar ze economisch veel voordeel uit gehaald hebben, wel bereid zijn om de armste landen en groeilanden daarvoor te compenseren. De vragen van die landen zijn kernbegrippen geworden op elke voorgaande klimaatconferentie.

Groei- en ontwikkelingslanden vragen in de eerste plaats de overdracht van technologie om hun economie klimaatvriendelijker te maken en zo een verdere opwarming te vermijden. Daarnaast vragen ze financiële hulp om zich te wapenen tegen de gevolgen van de klimaatverandering, bijvoorbeeld om stormkeringen te bouwen tegen de stijgende zeespiegel, of om hun boeren te helpen zich aan te passen aan droogte of extreem weer.

‘Loss and damage’

Het concept dat de meeste verdeeldheid in Parijs tussen de twee kampen zaait, is “loss and damage”: financiële compensatie voor de schade die de landen toch nog oplopen, door gevolgen waar ze zich niet tegen kunnen wapenen en die onomkeerbaar zijn, zoals verlies van landbouwareaal, infrastructuur of patrimonium.

Dat ligt bijzonder moeilijk bij geïndustrialiseerde landen, die er als de dood voor zijn dat zo de poort wordt opengezet naar aansprakelijkheid en een financieel en juridisch moeras. De VS, gesteund door Canada en de EU, zijn wel bereid ‘loss and damage’ in de tekst toe te laten, maar eisen tegelijk dat aansprakelijkheid uitgesloten wordt van de eindtekst en dat de compensatie voor schade beperkt wordt.

“Wereldleiders hebben het in toespraken wel over solidariteit, maar het is tekenend dat alle sessies rond deze thema’s hier in Parijs achter gesloten deuren gehouden worden”, zegt Julie-Anne Richards van het Climate Justice Programme. “De rijke landen willen hun eigenlijke houding liever verbergen.”

Bovendien, meldt ze, gaat het in de discussies enkel over economische compensatie. “Wat met de gevolgen voor bijvoorbeeld de cultuur en soevereiniteit, als een eiland helemaal onder water loopt? We moeten voor het eerst rekening houden met het echt verdwijnen van landen.”

Scepsis

De organisaties maken zich zorgen dat op de klimaattop COP21 veel grote boodschappen verkondigd worden, maar dat echte daden achterwege blijven. Zo steunen heel wat landen de ambitieuzere doelstelling van slechts 1,5 graden opwarming, maar drijven ze hun concrete klimaatbeloftes niet op.

Ook over de nieuwe coalitie tussen de EU en 79 arme en kwetsbare landen, zijn de organisaties voorzichtig. “Coalities zijn goed, maar wat houdt dit precies in?”, vraagt Geneviève Pons-Deladrière, die de onderhandelingen volgt voor het Wereldnatuurfonds.

“We zien dat er inhoudelijk veel mist rond klimaatfinanciering en ‘loss and damage’. We vragen dus de EU om een duidelijk engagement aan te gaan over die thema’s. Bovendien: we willen de coalitie zo breed mogelijk zien, en de breedste is er een met alle landen.”

Toch benadrukt ze dat deze onderhandelingen een breuk betekenen met de vorige klimaatconferenties. “Ik was er al bij in Rio de Janeiro in 1992. Ik moet zeggen dat wat ik tot nog toe heb gezien, niet slecht te noemen is. Maar, en dat is belangrijk, het is niet genoeg. We zijn op een punt gekomen waar het probleem opgelost moet worden, en we hebben alles voorhanden: de ambitie, de financiële middelen, de technologieën. Nu is het een kwestie van moed.”