De crisis als kans voor burgers van goede wil: van angst via empathie naar een collectieve(re) identiteit

De crisis als kans voor burgers van goede wil: van angst via empathie naar een collectieve(re) identiteit

vrijdag 20 november 2015 11:20
Spread the love

Shock Doctrine in Europa

We zijn even allemaal in shock. Een aantasting van ons collectief veiligheidsgevoel zoals met de (verderfelijke) aanslagen in en uit onze achtertuin brengt iedereen even terug naar een toestand waarin enkel ons prehistorisch brein functioneert. Dat is het gedeelte dat in vlucht/aanvalsmodus gaat bij b.v. het zien van een levensgevaarlijk dier. 
Op dergelijke momenten staan mensen open voor snelle verandering, omdat ze heel erg op zoek zijn naar een houvast. Een risico is dat ze dan, in een afhankelijke en ontredderde toestand, alle heil gaan leggen bij Grote Stoere Leiders, die het niet per sé goed bedoelen. Ik zag een reporter op de VRT zo ongeveer sméken om harde snelle maatregelen… 
Het proces van misbruiken van shock voor onfrisse (politieke) doeleinden, staat uitvoerig beschreven in Naomi Klein’s “de Shock Doctrine”. Dat soort misbruik voldoet dan ook aan de definitie van terreur: het gebruiken van angst voor politieke doeleinden. Je kan je ook afvragen op publiek aankondigen van “dreiging niveau 3” en de bijhorende militarisering ook geen terreur zijn, aangezien er bijgezegd wordt dat aanslagen niet vermeden kunnen worden.

Die gevoeligheid voor sturing van geschokte mensen is waarop beroep gedaan wordt door sommige machtshebbers die “never let a good crisis go to waste” zeggen. De idee is dat mensen die macht hebben (typisch wettelijke en/of uitvoerende) ideeën die al klaar lagen uit de schuif halen en snel proberen goed te keuren omdat men ze nu plots wel verkocht krijgt of omdat het publiek beduusd is. 
Zo werd in de VS inderdaad een 342 pagina’s tellende Patriot Act met zeer verregaande opschorting van vrijheden goedgekeurd heel snel na 9/11, en ook nog andere hoogst contraversiële presidentiële orders die tot op vandaag niet “uitgedoofd” (sunset clause) zijn. De beoordeling wie hoe bespioneerd mocht worden is in de VS uitbesteed aan een geheime rechtbank, de FISA-court, en dat heeft enorm brede datacaptatie toegelaten op simpelweg iedereen. Het ging om een een “tijdelijke” maatregel die Obama bij mijn weet nog steeds aan het verlengen is. Een check levert Obama lawyers asked secret court to ignore public court’s decision on spying.
 
Ook het zogenaamde “habeas corpus“, het recht om niet opgepakt te worden zonder recht op een proces, werd in Amerika opgeschort voor iedereen die een “illegal combatant” is. Een erg vage term…In België als uitvoerende macht zeggen dat elke terugkerende Syriëstrijder standaard de gevangenis in moet, is ook het opschorten van deze basisvrijheid uit artikel 5 van het ECHR: “Everyone who is deprived of his liberty by arrest or detention shall be entitled to take proceedings by which the lawfulness of his detention shall be decided speedily by a court and his release ordered if the detention is not lawful.”

Van empathie naar collectieve identiteit

Maar dit moment van shock en de golf van empathie maken ook dat we ons éven verbonden voelen, even voelen dat we wij zijn. Een soort collectief bewustzijn. Als we dan toch op momenten zoals dit even allemaal stilstaan, is wat er daarna gebeurt een kwestie van welk idee “klaarligt” of op de voorgrond treedt. We hebben de kans op een moment van collectieve reflectie en daarna kan ook een positief idee een snelle doorbraak kennen. Ook wij burgers kunnen dit moment “gebruiken” voor verandering.
 
Op dit scharniermoment hebben woorden een ongelooflijk gewicht. Het was dan ook bijzonder goed nieuws dat David Van Reybrouck de oorlogstaal van Hollande in vraag mocht stellen op de site van de VRT en dat De Morgen dit overnam. Ik heb nooit eerder 11.000 shares (correctie: 14.000!) gezien. Worden wij wakker?
Als we ons nu eens allemaal afvragen of we, vertrekkend van de diepe empathie die we voelen bij de gebeurtenissen in Parijs, dat medeleven niet kunnen uitstrekken tot de mensen die blijkbaar 99,5% van de terreuraanslagen moeten ondergaan? En niet even, maar blijvend? Omdat we zouden begrijpen dat wat daar ver gebeurt, altijd gevolgen heeft op ons en onlosmakelijk verbonden is met wie wij zijn en wat we doen of laten? Omdat een wenende vader of moeder met een onschuldig kind altijd éérst dat is. Wij zijn niet enkel Parijs, wij zijn ook Beirut en al die andere plaatsen. Wij zijn allemaal iedereen, nous sommes tous tout le monde.Angst kan vervangen worden door empathie, machteloosheid door betrokkenheid, wantrouwen door vertrouwen en verbinding. Als we mekaar leren kennen en ook leren vertrouwen, staan we duizend keer sterker en zijn we veerkrachiger om de uitdagingen waar we voor staan aan te kunnen. Het geheel is meer dan de som der delen…

Eén en ander staat natuurlijk een kordate maar precies gerichte aanpak van terroristische risico’s door politie én gerecht niet in de weg. Ook het debat over strekkingen van de islam moet gevoerd kunnen worden – de door Saudi-Arabië gesponsorde wahabistische haatpredikers en hun moskeeën moeten even dringend gescheiden worden van de meerderheid der vredelievende moslims als het belangrijk was en is om “ons” modern europees christendom te scheiden van pakweg de inquisitie of de radicale interpretatie van de amerikaanse fundamentalisten zoals Bush.  Merk op dat IS en Amerika mekaars spiegel zijn. Beide zijn radicaal onverdraagzaam, poneren dat ze een goddelijke waarheid hebben die alles rechtvaardigt, en zijn gebaat bij nog meer oorlog. Europa moet daar héél dringend vantussen stappen.

Trots op België en de VRT

Een dergelijk kantelmoment kán, in België. Als zoiets zou gebeuren, ligt dat mee aan het onafhankelijk journalistiek werk van de VRT. Rudi Vranckx legde de link tussen IS en de Irak-oorlog van Bush live en onmiddellijk in het nieuws op vrijdag. Dat soort journalistiek is voor “mainstream”-media een heel schaars goed aan het worden. Ik ben trots op het kleine België dat mede door de kwaliteit van zijn media niet accepteert dat elke like-knop het surfgedrag van àlle passanten monitort. De amerikaanse inlichtingendiensten hadden zo veel vragen om toegang tot gebruikersgegevens voor Facebook, dat ten andere meedeed aan PRISM, dat ze een eigen achteringang (back door) kregen. Trots ook dat niet enkel de oppositie verbinding benadrukt, maar ook bijvoorbeeld Bart Somers. Dat Bart Tommelein sleepnetspionage (“dragnet”) uit de voorliggende maatregelen lijkt geweerd te hebben. Ook goed was dat een NVA-er benadrukte dat militaire avonturen uit den boze zijn. Best er mee stopppen, dan? Ongelooflijk trots ben ik op de Molenbekenaars die met duizenden hun angst trotseerden. Maar bovenal ben ik trots op het feit dat wij een openbare omroep hebben die maakt dat ten minste hier de waarheid nog rechten heeft. En wij zijn wel het hart van Europa.

Digitale vrijheid: transparante burgers, ondoorzichtige overheid en geldstromen

Maar onze digitale vrijheid staat zwaar onder druk (Windows 10 met zijn geforceerde updates en check van je lopende processen tegenover een externe server bij opstarten, de grote gaten in de laatste EU-internetrichtlijn, de in België geplande monitoring en opheffing van anoniem mobiel bellen), en onze identiteit wordt tegelijkertijd steeds digitaler. Bijgevolg is het onze identiteit zelf die onder druk komt. Terwijl vrijheden zoals burgerlijke ongehoorzaamheid in de fysieke wereld GAS-gewijs beknot worden, sluit met alomtegenwoordige elektronische surveillance ook het venster van mogelijkheid voor verzet via het internet. 
Er is ook een kolossaal onevenwicht tussen de pogingen om de burgers totaal transparant te maken, terwijl geheime handelsverdragen als TTIP, CETA en vooral TISA voorbij proberen sluipen, banken die cirminelen, dictators en terroristen financieren een boete krijgen maar verder mogen doen en tax rulings geheim moeten blijven.

Dus gerust ben ik er niet in. Maar samen kunnen we het misschien, en het debat is gestart. Democratie is een werkwoord, en vrijheden bestaan slechts als ze verdedigd worden.

take down
the paywall
steun ons nu!