Wat met de marktuniversiteit, op naar de beurs?
Sinds 30 oktober 2015 is de VUB de eerste Belgische beursgenoteerde universiteit. Ze heeft obligaties uitgegeven voor 61,5 miljoen euro. Dat houdt in dat de universiteit een lening is aangegaan bij beleggers die afbetaling en rentevergoeding verwachten. In tegenstelling tot aandelen verschaffen obligaties geen zeggenschap in het bedrijf. De universiteit wordt echter als bedrijf gezien door op de beurs verhandeld te worden, mét bijhorende financiële risico’s. Net zoals bedrijven ziet ook de VUB zich nu verplicht winst te maken, want hoe moeten ze anders de beleggers de 61,5 miljoen euro terugbetalen met daarbovenop de verschuldigde rente?
Zekere groei, redelijk lenen
“We groeien enorm. Al zeven jaar op rij stijgt ons aantal studenten en onderzoekers en we willen hen de ideale infrastructuur aanbieden. De overheid heeft daar niet de middelen voor en dus moeten we inventief zijn”, gaf de rector te kennen aan de VRT. Dat de overheid niet de middelen heeft voor renovaties van universiteiten is een beleidskeuze van de regering. Het bedrag dat universiteiten wordt gegeven voor onderzoek en onderwijs is afhankelijk van het politieke bestuur. Om die afhankelijkheid te omzeilen lijkt het misschien een goede stap om geld te lenen door het uitgeven van obligaties.
Het behoud van diversiteit in opleidingen en onderzoek in bepaalde faculteiten wordt niet gewaarborgd door de huidige subsidiëring vanuit de overheid. Of Immanuel Kant nu sprak over modi in of modi van de tijd zal de meerderheid van de samenleving worst wezen. In Nederland ging het zover dat aan de Erasmus Universiteit de filosofie-faculteit werd afgeschaft en aan de Universiteit van Amsterdam ingeperkt. “Universiteiten zijn diplomafabrieken voor de arbeidsmarkt geworden, geobsedeerd met het afleveren van lopendebandwerkers voor de kenniseconomie”, verwoordde Rob Wijnberg het krachtig in De Correspondent.
Wanneer het aantal telt, gaat er bijvoorbeeld geen geld meer naar kunstonderwijs. In 2014-2015 schreven zich 232.435 studenten in, van wie 6.729 in kunstopleidingen. Slechts 3% van alle studenten is geïnteresseerd in kunstopleidingen want ‘wat je ermee bent’ is niet op voorhand duidelijk. Bachelors of Arts bieden geen werkzekerheid en zijn minder populair. Willen we deze als samenleving niet ondanks de lage marktwaarde behouden?
De keuze van de VUB: minder overheid, meer bankieren
Zal de stap richting privé gefinancierd onderwijs de gewenste ommezwaai betekenen? Doordat de VUB nu winst zal moeten maken, kan ze zich niet veroorloven geld te verliezen. Kennis om kennis is niet wat winst maakt. Doordat subsidies worden gekoppeld aan het aantal inschrijvingen en uitgereikte diploma’s speelt er een rendementsdenken in het huidige bestuur van de universiteit. De VUB zet die trend verder door naar de beurs te trekken. Ze zal nog meer moeten inzetten op utiliteit, winst, en minder besteden aan wat ‘slechts’ kennis is. De markt spreekt en met het telraam in de hand wordt de academische minderheid monddood gemaakt.
Een universiteitsbestuur op zoek naar winstbejag beschermt niet de diversiteit. Daartoe dient de overheid die overheidssubsidies moet toekennen aan universiteiten zonder zich in te laten met inhoudelijke keuzes. Nu bepaalt ze echter mee het universiteitsbeleid door het gericht toekennen van subsidies aan onderzoeken en op basis van het aantal inschrijvingen.
De vrije universiteit
Gezien kennis belangrijk is voor de samenleving als geheel, moet er meer overheidsgeld gevonden worden voor universiteiten. Zo kan ieders vrijheid om te kiezen tussen verschillende richtingen worden gegarandeerd. De mogelijkheid te kiezen op zich biedt geen vrijheid wanneer er geen diversiteit is.
De VUB wordt in haar vrijheid beknot door de belofte aan te gaan om winst te boeken en te groeien. Rector Paul De Knop had kunnen leren van wat zich dit voorjaar afspeelde in het Maagdenhuis in Amsterdam. De Universiteit van Amsterdam kwam in de problemen door precies datgene wat Paul De Knop nu doet: kijken als een bankier. In 2008 nam de UvA een vastgoedlening voor 55 miljoen euro. Door de financiële crisis zal ze, indien alles verder goed gaat, tegen 2018 400 miljoen moeten ophoesten (bron: https://decorrespondent.nl/670/Hoe-universiteiten-bankiertje-gingen-spelen). Kan de VUB met zekerheid zeggen dat de beurs haar wel gunstig gezind zal zijn?
De toekomstige universiteit
Vele universiteiten kampen met financiële problemen. Dit zien alle betrokken partijen aan de staat van de universiteitsgebouwen, het aantal professoren per student, de strijd om subsidies voor onderzoek. Inventief zijn is dus een must. De eenzijdige beslissing om naar de beurs te stappen is echter niet de weg naar de toekomst, want het pad van de UvA afwandelen, leidt ons de afgrond in.
Aan de Universiteit van Amsterdam resulteerde het verzet in het collectief opstellen van ‘eisen van de bezetting’. Het Maagdenhuis veranderde spontaan in een open forum waar alle geïnteresseerden, waaronder studenten, professoren, bestuursleden maar ook burgers discussieerden over de toekomst van de universiteit. Een van de eisen was bijvoorbeeld het verlaten van outputfinanciering ten voordele van een financiering op basis van kwaliteitsevaluatie. In plaats van voor beleggers had rector Paul De Knop de deuren van de VUB kunnen openen voor een soortgelijk open forum.
Ilke Koster is student Wijsbegeerte aan de UGent. Ze schreef deze opinie in het kader van het vak Filosofische Vaardigheden en Methodiek III.