Als het aan mij ligt, komt er een dialoog langs de linkerkant van het politiek spectrum. Er is een taboe doorbroken. Lang leve de vrijheid.
1. Gedurende de afgelopen weken werden we in de kranten en op televisie gebombardeerd met commentaren en ‘analyses’ die één factor gemeenschappelijk hebben. In simpele taal gesteld komt het neer op: ‘Wanneer is zoiets al eens eerder vertoond geweest?’ Dat rechtse partijen ons besturen en uitmoorden, dat er in Europa geen onderscheid tussen conservatieven en socialisten meer valt te maken, dat de ongelijkheid zienderogen toeneemt: dat alles verontrust de commentatoren nauwelijks. Maar nu linkse partijen het aandurven om een akkoord te sluiten om een regering te vormen? Neen, dat kan niet. Ofwel omdat zoiets niet eerder is gebeurd, ofwel omdat zo’n scenario een bron is voor alle denkbare gevaren. De meer democratisch gezinden onder hen adviseren: “Let op met waar je in belandt.”
Ik ben opgegroeid met de overtuiging dat het nodig is om te durven strijden om te kunnen winnen. Berusting beangstigt mij pas echt. Sinds 25 april [1974, de datum waarop de dictatuur omver geworpen is geweest, nvdr] heb ik geleden onder het feit dat linkse partijen een meerderheid hadden in de Portugese Assemblee, terwijl men nooit, maar ook echt nooit, de moed heeft opgebracht om stappen te zetten om een akkoord te sluiten waarmee we rechtse partijen zouden hebben verslagen. Eén keer heeft de Partido Socialista (PS) het wel gedurfd om een volksvertegenwoordiger voor de Assemblee uit Macau te gaan halen, zo herinneren sommigen zich nog. Als de PS met rechts regeert, dan is alles oké: er zijn geen problemen met de ideologische configuratie, en de politieke programma’s worden niet aan close reading onderworpen. Maar nu de PS met links in zee gaat: oesje, wat een schrik. Meteen wordt ieder woord dat ooit geschreven is geweest of dat wordt geschreven, elk woord dat door linkse partijenwordt uitgesproken geanalyseerd. We hebben te maken met helderzienden die hun belangen helder voor ogen houden, van de Banco Português de Negócios tot de Banco Espírito Santo [banken die wegens corruptieschandalen in de problemen zijn beland, nvdr].
2. Als wij stemmen omdat wij een ‘goede samenleving’ binnen de democratische, Europese en globale kaders willen opbouwen; als wij stemmen tegen de uitbuiting, tegen wie ons berooft en onderdrukt; als wij stemmen voor meer sociale gerechtigheid en voor de democratie, dan mogen we gelukkig zijn met dit tijdsgewricht.
Twijfelt er iemand over de vraag of Europa haar overkoepelende logica en haar werkwijze dient te herzien? Heeft iemand enige twijfel over de vraag of de meer democratisch gezinde Europese regeringen de plicht hebben om zulke veranderingen te bewerkstelligen?
Eventjes tussen u en mij: de schulden waren een voorwendsel om ons te straffen, en hebben geleid tot brute economische en sociale achteruitgang.
Tegenwoordig zijn het de rating agencies en de ‘markten’ die aan politiek doen. De vorige regering heeft met fluwelen voetjes en ijzeren hand de verzorgingsstaat kapot gemaakt. De vorige regering heeft de armoede doen groeien, de salarissen en pensioenen verlaagd, genoten van de aandacht van de Trojka, de werkvloer ontmanteld – er zijn nog nooit zoveel werknemers in precaire omstandigheden geweest, met individuele arbeidsovereenkomsten, velen van hen met salarissen die ver onder het minimumsalaris liggen –, en sinds de jaren ’60 hebben we niet meer zo’n gigantische exodus van Portugezen meegemaakt. De Dienst voor Nationale Gezondheidszorg en het openbaar onderwijs zijn drastisch achteruit gegaan: over dat onderwijs, dat zwaar onder druk staat, heeft men het zelden, met kinderen die onder druk staan vanwege het vooruitzicht op examens waarbij men de ‘uitverkorenen’ en de ‘buitengeslotenen’ van elkaar scheidt, een selectie waar we zo hard tegen hebben gestreden. De vorige regering heeft ook het volwassenenonderwijs vernietigd, en met de botte bijl op de wetenschap ingehakt.
3. De Portugezen hebben gestemd en de coalitie die de afgelopen jaren heeft geregeerd heeft minder stemmen dan de PS, de Partido Comunista Português (PCP) en het Bloco da Esquerda (BE) tezamen. En nu? We waren het zodanig gewend dat links zich verzoenend opstelde zonder eisen te stellen, dat er nu alom bevreemding en ontsteltenis is! Links is in staat om aan tafel aan te schuiven en de rekenkundige meerderheid in een politieke meerderheid te vertalen: stel je eens voor.
Welke overeenkomst er ook gesloten wordt tussen linkse partijen: rechtse partijen worden welhaast krankzinnig van deze realiteit. Dit is iets dat nooit eerder is gebeurd en iets wat, volgens hen, nooit zal gebeuren. ‘Hup! Laten we een nieuwe landbouwhervorming doorvoeren. Moge de Koning ons beschermen tegen het verliezen van onze macht.’ Onze historische graaiers worden wakker. Ze hebben het over het PREC [Processo Revolucionário Em Curso, het Revolutionaire Proces in Voortgang, de meer radicale, eerste fase van de Anjerrevolutie in de jaren ’70] en over de gevaren ervan. Ze willen ons onderworpen, vervuld van ontzag en dankbaar zien.
4. Als het aan mij ligt, komt er een dialoog langs de linkerkant van het politiek spectrum. Er is een taboe doorbroken. Lang leve de vrijheid. Ik heb mijzelf, wat de handelingswijze, het leven, de voorstellen en de strijd betreft, altijd meer verwant gevoeld aan de PCP en het BE, meer dan aan de Partido Social Democrata en de Partido Popular [twee rechtse partijen, nvdr].
En wat de PS voor en tijdens de electorale campagne heeft verloren, wint het nu terug. Er is weer moed en hoop. De moeilijkheden zullen groot zijn, daar heb ik geen twijfel over (en dat was toch ook het geval met rechts, die halverwege haar legislatuur verschillende ‘onherroepelijke’ ontslagen van kabinetsleden, die vervolgens onmiddellijk toch werden herroepen, heeft meegemaakt?). Het is de democratie. En ik zou graag zien dat de burgers van dit land een rol spelen in het uitstippelen van nieuwe wegen. Dat zij meewerken aan wat moeilijk valt op te lossen. Dat zij een rol spelen die voorbij gaat aan het applaudisseren of het gemanipuleerd worden door middel van angst. Wij, die meer democratie en een betere democratie willen, wij zijn met jullie. Jullie kunnen rekenen op onze wilskracht en onze inspanningen. Jullie kunnen op ons rekenen. Jullie allen.
Ana Benavente is sociologe. Ze is als onderzoekster verbonden aan het Instituut van Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Lissabon. Ze was van 2001 tot 2005 volksvertegenwoordiger voor de Partido Socialista in de Portugese Assemblee en Staatssecretaris van Onderwijs onder de socialistische premier António Guterres van 1995 tot 2001.
Vertaling: Carlos da Glória de Sousa
Oorspronkelijk gepubliceerd op vijf november in de Portugese krant O Público.
