De parken rond het bus- en trein station in de Servische hoofdstad Belgrado, liggen er nat en triestig bij door het vroege herfstweer. Het gras is er al lang verdwenen en er staan her en der tentjes opgesteld. Onder parkeergarages verzamelen er groepen jonge mannen en kruipen families met kleine kinderen er warm tegen elkaar. Van vrijwilligers kregen ze dekens om de koude nacht in de iets drogere garages door te brengen. 

“Ik wacht nog op mijn jongere broer en dan gaan we voort”, vertelt Hussain (27) uit Afghanistan in zijn beste Frans. Hij verblijft ondertussen twee weken in het geïmproviseerde tentenkamp. Op de vraag waarom hij vluchtte, lukt het hem niet zo goed om zich uit te drukken in het Frans. “Het was niet meer veilig voor mij, dus vertrok ik. Mijn moeder en jongere broer van achttien bleven daar, maar ondertussen vertrok ook mijn broer omdat het niet meer veilig is voor hem.” 

Hussains broer bevindt zich op dat moment in Bulgarije. Nu de zee te onrustig is om de oversteek te wagen, kiezen velen voor een alternatieve route via de Bulgaarse bossen. Maar ook die route is niet zonder risico’s. Er gaan geruchten rond dat de Bulgaarse politie genadeloos tewerk zou gaan en gsm’s, geld, paspoorten en andere bezittingen van vluchtelingen zou afnemen.

Armoede troef

Hoewel de kampen in de parken van Belgrado er rustiger bijliggen dan een maand of twee geleden, komen er dagelijks nog steeds evenveel vluchtelingen aan, volgens vrijwilliger van het infocentrum voor asielzoekers, Sara Ristic. “Toen de Hongaren de grens sloten, verwachtten we dat mensen langer in Servië zouden blijven, maar we zien dat mensen eerder panikeren en sneller doorreizen.”

“Dagelijks gaat het om zo’n 600 à 1000 vluchtelingen”, gokt ze, waarvan de meesten meteen doorreizen. “We hoorden bovendien dat er nog vele mensen wachten in Macedonië die niet meteen kunnen doorreizen omdat het om armere mensen gaat”, voegt Ristic er nog aan toe. “Toen we net begonnen, zo’n twee maanden geleden, kwam zestig tot zeventig procent uit Syrië”, meent Ristic. De rest kwam uit Afghanistan, Pakistan, Somalië of Irak. “Maar ik denk dat het nu fifty fifty is wat betreft Syriërs en Afghanen. Vooral de Afghanen zijn armer en moeten meestal noodgedwongen langer blijven eer ze kunnen doorreizen.”

Een wandeling door de parken bevestigt dit. De meeste Syriërs en Irakezen die we er tegenkomen, kwamen diezelfde dag aan in Belgrado en wachten op de bus die hen naar de grens met Kroatië brengt. Een ticketje kost tien euro en er vertrekt ongeveer ieder uur een bus. Het overgrote deel komt uit Afghanistan en overnacht meestal in de tenten, vaak al enkele dagen. 

Afghaanse vluchtelingen vormen de tweede grootste groep vluchtelingen die in Europa asiel aanvragen. Het geweld laaide dit jaar opnieuw fel op. De Navo-missie in Afghanistan eindigde in 2014. Sinds dit jaar loopt een follow-up missie, waarin de Navo instaat voor advies en assistentie aan het Afghaanse leger, maar de meeste Navotroepen trokken intussen al terug uit Afghanistan. Ongeveer 13.000 manschappen blijven over, waarvan bijna 10.000 Amerikanen. Het Amerikaanse leger plant in 2016 volledig terug te trekken.

Oorlog en vrede?

Sinds 2014 kent Afghanistan een nieuwe regering onder leiding van president Ashraf Ghani. Dit jaar startten vredesgesprekken met de Taliban, maar die kwamen in het gedrang toen bekend werd dat de Talibanleider, Mullah Mohammed Omar, omkwam.

Het werd opnieuw een zeer gewelddadig jaar en UNHCR en OCHA waarschuwen alvast voor de gevolgen. Tijdens de eerste zes maanden van 2015 kwamen zeker 5000 burgers om. Het leger verloor 4100 manschappen en politie-eenheden. In de hoofdstad Kaboel werd 7 augustus 2015 opgetekend als de dodelijkste dag in de hoofdstad Kaboel. Bij een reeks zelfmoordaanslagen kwamen toen zeker 65 mensen om. 

Vele Afghanen zien in hun land geen zekerheid of toekomstperspectief. De regering van president Ashraf slaagt er niet in om het land economisch herop te bouwen en ondervindt de grootse uitdagingen in de strijd tegen de Taliban en in bepaalde regio’s ook IS.

Haneefullah (21) was leraar Engels in Kaboel en hoopt via Servië in Duitsland te geraken. “Omdat ik Engelse les gaf, kreeg ik bedreigingen. Ik oefende de taal door naar Amerikaanse en Engelse series te kijken op televisie”, vertelt hij trots. Hij liet alles achter en hoopt in Duitsland een nieuwe toekomst te vinden. 

Nieuwe vluchtelingenstroom

Ook de groep interne vluchtelingen, zogenaamde IDP’s, zwol afgelopen jaar opnieuw aan. Dat nadat terwijl UNHCR inzette op de opvang en begeleiding van teruggekeerde vluchtelingen, voornamelijk uit Pakistan en Iran. 

In de provincie Nangarhar, ten zuid-oosten van Kaboel, voert het Afghaanse leger bovendien niet alleen strijd tegen de Taliban, maar ondervindt het sinds dit jaar ook enorme druk van rebellen gelinkt aan IS. Voormalige leden van de Taliban en jonge mannen worden er gerekruteerd, wat ervoor zorgt dat velen de regio ontvluchten. Maar ook de Taliban en IS bestrijden elkaar.

Vele Afghaanse vluchtelingen keerden de voorbije jaren terug uit Pakistan en Iran. Over het algemeen door een pushbeleid door de Pakistaanse en Iraanse autoriteiten. Die vrezen een nieuwe toestroom aan vluchtelingen eens de VS zich volledig terugtrekt. In Pakistan bevinden zich nog zeker 1,5 miljoen Afghaanse vluchtelingen, sommigen al sinds de Sovjetinvasie in 1979 of de oorlog in 2001. Volgens UNCHR keerden sinds 2002 zeker 5,8 miljoen vluchtelingen terug. 

Deze groep teruggekeerde vluchtelingen is enorm kwetsbaar, volgens de organisatie. Ze moeten meestal opnieuw integreren in een samenleving die ze niet of nauwelijks kennen. De precaire economische situatie en het nieuw oplaaiende geweld, maakt dat des te moeilijker. De werkloosheidscijfers schieten bovendien de lucht in. Jonge mannen verzamelen dagelijks op straathoeken en kruispunten in Kaboel in de hoop een job te vinden voor die dag.

Jonge mannen

“We zien vooral jonge mannen”, meent Ristic, “maar de laatste tijd verandert dat en komen ook veel gezinnen, zelfs met jonge baby’s, en oudere mensen naar hier.” Onder de Afghaanse vluchtelingen overheersen nog steeds de jonge mannen en zelfs vroege tieners.

“Vrouwen en kinderen doen ze (de Taliban, red.) meestal niets”, legt Ismatullah uit (42). Als vader van zes, liet hij noodgedwongen zijn gezin achter in Afghanistan. Hij werkte in Kaboel als automechanieker, maar komt uit de provincie Nangarhar, waar naast de Taliban ook IS aan terrein wint. Op een dag vroeg een konvooi van het Afghaanse leger zijn hulp voor enkele voortuigen in Kaboel. Om die reden werden nadien zijn twee broers ontvoerd en gedood door de Taliban. “Mijn oom raadde me aan om niet naar de begrafenis te komen in mijn thuisstad. De Taliban zou me dan weten te vinden, dus ik vluchtte het land uit”, vertelt Ismatullah.

Bedreiging en weinig toekomstpersectief zetten de jonge mannen aan om zich aan de lange en moeilijke tocht wagen. Afghaanse families hebben zelden genoeg middelen om met het hele gezin naar Europa te reizen. Ze kiezen er daarom voor om één van de zonen te sturen. “We komen niet naar Europa om geld te krijgen, we komen omdat we in gevaar zijn in Afghanistan. Ik wil werken en ik was gelukkig in mijn land. Nu mis ik mijn vrouw en kinderen enorm”, benadrukt Ismatullah.