Jasmina Tesanovic, een Vrouw in het Zwart getuigt

Jasmina Tesanovic, een Vrouw in het Zwart getuigt

dinsdag 22 september 2015 21:06
Spread the love



Jasmina Tesanovic

Jasmina Tesanovic getuigt op het Vrouwentribunaal in Sarajevo (7 – 10 mei 2015)

Ik ben een Vrouw in het Zwart uit Belgrado. Ik was een van de organisatoren van de eerste feministische conferentie in Oost-Europa, Drug-ca Zena in 1978 in Belgrado. Ik ben ook de auteur van “Het dagboek van de Politieke Idioot”, misschien het eerste oorlogsdagboek geschreven door een vrouw dat via het internet verspreid werd. In 2005 was ik toevallig in New York bij de VN-conferentie, ‘Beijing Ten Years After’. Ik moet vertellen over mijn vreemde, tegenstrijdige rol daar. Aan de ene kant was ik vertegenwoordiger van de groep Vrouwen-in-het-Zwart-Servië. Aan de andere kant was ik op een gegeven moment de vertegenwoordiger van de Servische regering, omdat de officiële delegatie het niet gehaald had. Ze vroegen me om in hun naam te spreken. Maar in de VS nam ik ook actief deel aan de ‘Code Pink’-vrouwen-voor-vrede-groep. Code Pink bestormde op 8 maart (internationale vrouwendag) letterlijk het VN-gebouw tijdens een straatprotest.

De VN-bijeenkomst werd door de regering-Bush samen met enkele satelliet-landen geïntimideerd. In de bewogen context van Amerika’s ‘War on Terror’ stemden ze allemaal braaf zoals hen opgedragen werd. Tegelijkertijd hielden autonome feministische groepen ondergrondse parallelle en alternatieve sessies voorgezeten door Charlotte Bunch, activiste en academisch schrijfster. Ze probeerden de misdaden van de Bush-administratie te stoppen of op zijn minst openbaar te maken. De overheidsvertegenwoordigers waren echte anti-abortusfundamentalisten en probeerde de beslissingsvrijheid uit het platform van Beijing-1995 te verwijderen. Ze wilden ook vrouwenrechten uit de VN-Millenniumdoelstellingen verwijderen.

Ik herinner me hoe ik af en aan door de gangen en trappen liep om op de hoogte te blijven van de sluwe en razendsnelle zetten tijdens de officiële sessies. Zij verzamelden stemmen op een min of meer illegale manier. Ik betrapte hen op heterdaad hoe ze probeerden om de stem van Servië te bemachtigen, toen ik even in de kelder was. Na drie dagen van bittere strijd zijn we er evenwel in geslaagd om deze agressie te voorkomen en onze rechten vrijwel intact te vrijwaren. Hoe ironisch was het een VS-regeringswoordvoerster de mensenrechten voor vrouwen te horen bezingen. Ze had het over hun recht op bruidsjurken. Dankzij het internet en hun yankee-bevrijders konden Iraakse vrouwen nu hun bruidsjurken over de hele wereld bestellen, op maat en indien gewenst ontworpen door de beste designers !

We verstoorden die persconferentie met spandoeken tegen de Amerikaanse militaire interventie. We liepen door de straten van New York en discussieerden met vrouwelijke agentes die ons wilden tegenhouden, over het belang van 8 maart, vrouwenrechten, vrede en gerechtigheid. Vandaag, tien jaar na dat oproer, kijk ik naar die dagen als waren het romantische tijden. In de huidige tijden van meedogenloos terrorisme en staatsterreur zijn vrouwen het ultieme doelwit van veel sociale rampen. De repressie is zeer openlijk. Maar met hun ontwaakt geweten en actievaardigheden hebben vrouwen ook de grootste kans om de waardigheid van allen in deze donkere tijd te redden.

Ik herinner me het leven van één van mijn nichten, nu een oudere vrouw. Als kind hoedde ze schapen in een klein dorpje op de Balkan. Daarna werkte ze in een bierfabriek en begroef ze haar man die gedeserteerd had. Ze pleegde zelfmoord na de wreedheden van de oorlog, omdat ze aan de verkeerde kant in Bosnië stond. Mijn nicht zei me ooit na het bekijken van het eerste satelliet-nieuws in haar leven : “Er is zoveel onrechtvaardigheid en bloedvergieten in de wereld. En ik wist er niets van. Ik dacht dat ik gewoon een ongelukkig iemand was.” Die vrouw, toen en nu, vrouwen zoals zij, dat zijn de ware heldinnen van onze tijd. Zij zijn de koninginnen van een ter ziele gegane geglobaliseerde wereld, koninkrijken van patriarchale oorlogen en culturen. Vrouwen hebben veel meer gemeen dan wat etnische of nationalistische bewegingen te bieden hebben. Toen de oorlogen op de Balkan in de jaren negentig losbrandden, waren het alleen vrouwen die met vredesinitiatieven reageerden. En met name in Servië, juist omdat Belgrado het centrum van alle kwaad was, de hoofdstad waar alles begon. We moesten er iets aan te doen. Zelfs al waren we zo ongeorganiseerd ‘als vier katten’ zoals we zeggen in het Italiaans, het werkte. Het brak door de muur van ontkenning van de zwijgende meerderheid, de Servische burgers. Ik zou talloze voorbeelden van vrouwenverhalen kunnen geven die ik over de hele wereld verzamelde. Ik sprak met vluchtelingen uit het voormalige Joegoslavië, van Bosnië over Hongarije, Servië tot Saint-Louis Missouri. Al deze verhalen zijn gepubliceerd in het boek Suitcase (Koffer – California University Press, 1996).

Zodra de vredesverdragen getekend waren, werden vrouwen weer onder het tapijt geveegd. Dit is wat er na oorlogen altijd gebeurt, maar dit keer is het niet helemaal gelukt. Oorlogen tonen altijd schaamteloos de schandvlekken van wat onze zogeheten vrede, en met name wat vrede voor vrouwen betekent. Vrouwenlichamen zijn oorlogsgebied, ze zijn de lakmoesproef voor democratie en vrede. Bijvoorbeeld, dankzij activisten van over de hele wereld en de getuigenissen van moedige vrouwen werd verkrachting in oorlogstijd voor het eerst in de geschiedenis gecriminaliseerd. Het wordt nu als foltering of misdrijven tegen de menselijkheid vervolgd door het oorlogstribunaal in Den Haag. Na 11 september 2001 en de wereldwijde economische crisis sinds 2008 zijn deze en andere mensenrechtenkwesties gewoon opgeslokt door de geglobaliseerde balkanisering. De politieke transitie in mijn land Servië werd na de val van Milosevic een transitie naar nergens. De klimaatrampen, tsunami of aardbeving in Japan naast de gewapende conflicten maken de rijken en de armen gelijk. De dood maakt ons gelijk. Maar voor ons vrouwen zijn terreur en oorlogen niet de essentie van het leven. Dat is ons voordeel in de 21 eeuw, nadat het vele eeuwen in ons nadeel gespeeld heeft. Onze regeringen hebben niet veel gedaan tegen dat wat, zoals Hannah Arendt zei, verkrachtingen en moorden mogelijk maakte. Integendeel, ze hadden alleen aandacht voor de instrumentalisering van slachtofferverhalen, vooral van vrouwen die hun mannen overleefden.

Dus besloten we als vrouwen een verschil te maken. De dappere getuigen uit de hele regio, van verschillende nationaliteiten, etnische en religieuze achtergronden werden uitgenodigd door Vrouwen in het Zwart om naar de regionale bijeenkomsten en conferenties te komen en hun verhaal te vertellen. Zo konden deze verhalen worden geregistreerd en zichtbaar gemaakt. De naoorlogse vredesperiodes hebben zich nooit met het verleden bezig gehouden. De vrede riep de oorlogsverantwoordelijken niet ter verantwoording om zo tot een loutering van het agressieve staatssysteem te komen, of om de morele waarden van de etnische criminele oorlogshelden te bekritiseren.




Al die verhalen van vrouwen zijn een platform voor gerechtigheid geworden. Dankzij hun pijnlijke openhartigheid konden vier vormen van criminaliteit vastgesteld worden : etniciteit, het economische, het militaire en gender/seksualiteit.

 Vrouwelijke rechtvaardigheid is gebaseerd op harmonie tussen emoties en principes, en niet alleen op de objectieve feiten die in een rechtbank als oorlogsmisdaden opgesomd worden. We focussen op een vrouw die overleefde. Ze vertelt ons wat ze zag en deed, en haar eigen stem zorgt voor een alternatieve geschiedschrijving. Mannelijke en klassieke geschiedenis heeft geen aandacht voor continuïteit in verzetsverhalen. Ze plegen een discours van conflict en ideologie. Maar gewoon samen tijd doorbrengen met getuigen doet een nieuw niveau van kennis ontstaan, vooral bij henzelf. Sommige vrouwen hebben een steungroep nodig, sommigen willen een individuele benadering, sommigen hebben behoefte aan een vriend of een therapeut, maar niemand beklaagde het zich van te hebben meegedaan. Zij staan onder persoonlijke druk van hun familieleden die bang zijn voor hun leven. Ze worden politiek geïntimideerd door nationale instellingen die hun verhalen zien als vervelende storingen voor hun werk. Maar het vrouwentribunaal van de Balkan zal blijven bestaan en zich verspreiden.

Ik zal u een kort overzicht geven van de oorsprong van het Vrouwentribunaal van de Balkan. Zoals u weet zijn er belangrijke precedenten over de hele wereld sinds de vorige eeuw, maar dit is het eerste in Europa. Onze overleden feministe Zarana Papic, mijn persoonlijke vriendin van in de kindertijd, die in 2001 de eerste feministische conferentie in Oost-Europa die ik reeds vernoemde, organiseerde met Korin Kumar, kwam met het idee van het starten van een Vrouwentribunaal voor de misdaden in ex-Joegoslavië. Het was na de val van Milosevic en we hadden nog enige hoop op een betere toekomst. Maar het idee kwam niet van de grond, omdat we, denk ik, hoopten dat de nieuwe staat zelf de misdaden zou aanpakken.

Pas in 2006 toen Milosevic achter de tralies in Den Haag stierf zonder veroordeeld of schuldig bevonden te zijn, kregen we genoeg van de vertragingen en de vergetelheid. We maakten een reeks interviews van vrouwen. In die tijd volgde ik het proces tegen de paramilitaire groep ‘Scorpions’ in Belgrado. Vrouwen die Srebrenica overleefd hadden, waren de dappere getuigen die hun doden kwamen identificeren en getuigenis afleggen in de rechtbank. De Scorpion-groep was een van de vele gewapende milities die aan de genocide in de regio hadden deelgenomen. Die vrouwen waren de beroemde moeders van Srebrenica die tot op vandaag niet kunnen zeggen dat ze ook maar iets van morele, sociale of materiële rechtvaardigheid kregen. In een workshop met hen in die dagen stelde ik voor om de stoffelijke resten van Milosevic te verspreiden over de massagraven met de beenderen van duizenden van zijn slachtoffers. Een regionale commissie REKOM werd opgericht om feiten en herinneringen te verzamelen om tot vrede en verzoening in de regio te kunnen komen. Maar Vrouwen in het Zwart deed beter : we merken dat het genderperspectief niet vertegenwoordigd was in die commissie. Daarom organiseert een regionaal initiatief beheerd door Vrouwen in het Zwart sinds 2010 seminars en vergaderingen met vrouwen uit uit Kosovo, Kroatië Slovenië, Bosnië en Macedonië.

Op onze website kunt u de talrijke initiatieven vinden die sindsdien over de hele regio genomen zijn. Naast de groepen, de getuigen en de deskundigen hebben zich ook kunstenaars en performers bij het initiatief aangesloten. Het recentste was in Vojvodina een maand geleden en het was ook het grootste : ongeveer 50 vrouwen die drie dagen lang brainstormen en zich voorbereiden op de publieke presentatie in Sarajevo op 9 mei 2015. Vrouwen zullen getuigen en een jury van vrouwelijke deskundigen zal de verhalen van de getuigen in een politieke en historische context plaatsen. Dan zal er een algemene conclusie met aanbevelingen worden getrokken. Het proces zal openbaar zijn. Er worden 200 mensen verwacht, maar ik ben bang dat er niet veel brede publiciteit zal zijn. De sensatiewaarde van een genocide en het presenteren van een slachtoffer-held die wereldwijd 5 minuten empathie oogst, is het gebruikelijk doodlopend straatje dat we moeten vermijden. Te veel bloed, te veel onrecht en te veel werk heeft dit gekost om het allemaal te met de rivier van onverschilligheid te laten wegstromen. Natuurlijk zijn we elke dag getuige van gelijkaardige problemen in andere delen van de wereld. Terrorisme op een Afrikaanse universiteit, 150 studenten afgemaakt, het maakt geen bijzondere indruk op het Europese en Noord-Amerikaanse intellectuele geweten. Duizenden vrouwen zijn in Nigeria ontvoerd en gegijzeld, en Oekraïne kent een miljoen burgers op de vlucht. Duizenden Noord-Afrikanen vluchten voor de oorlog via de Maghreb naar Italië, natuurlijk zijn we ons daarvan bewust. Maar oorlog is onze plicht ! De oorspronkelijke principes van Vrouwen in het Zwart (allemaal) zijn uniek in de geschiedenis van het pacifisme, wij vechten in de eerste plaats tegen ons eigen militaire, wij vegen eerst onze eigen binnenplaats schoon. Onze kostbare theorie zegt ons te vertrekken van een kwetsuur, van onze emoties, ons eigen lichaam.

Simone Weil zei : “in geval van uiterste verwarring over waarden kan men slechts vertrouwen op de eigen emoties”. Dat is wat we deden. Maar we staan daarbij op de schouders van geïsoleerde vrouwen uit de klassieke geschiedschrijving (van wie de getuigenissen maar heel slecht werden geregistreerd), zoals een Cassandra of een Antigone, om samen een code voor een andere rechtvaardigheid te ontwikkelen.

Ik sluit af met de woorden van een aantal getuigen.  Laat ze voor zichzelf en ook voor mij spreken.




“Vijftig moeders die twee zonen en een echtgenoot hadden, zijn vandaag alleen. Mijn levensverhaal is lang. Ik heb er in het openbaar over gesproken. Geen angst meer, misschien omwille van alles wat ik heb meegemaakt.”

“Ons Leven gaat door, alsof de oorlog nog maar gisteren gestopt is. Maar het is niet onze schuld. Het is de wereld die ons leven bepaalt. Sommige dingen hebben we al gedaan. Veel dingen zullen we nog doen. We hebben de kinderen. Ze vormen netwerken over de hele wereld. Ze spreken talen, schrijven boeken …”

“Het grootste onrecht dat ons overkomt is de ontkenning van de genocide op ons die slachtoffers waren in 1992 of 1995 of in beide jaren. Er is geen gezamenlijke toekomst of leven, totdat we het verleden hebben opgeruimd. Vandaag hebben we de namen en de graven van onze doden, maar we willen ook de namen van degenen die gedood hebben !”

“Het is moeilijk om te praten, om het bij één gebeurtenis te houden. Je kan een boek schrijven over wat er allemaal op één dag is gebeurd.”

Het vrouwentribunaal betekent veel voor ons slachtoffers uit Bosnië en Herzegovina. Vooral als het effect gaat beginnen hebben !”

“Ik bleef in leven om te praten. Hoe kunnen de verantwoordelijken gestraft worden, als we niet praten ?”

“Alle vrouwen hier zijn missionarissen. Het is een eer om samen met hen te zijn. Vrouwen zetten de missie voor de mensheid, rechtvaardigheid en mensenrechten voort.”

“Je moet veel kracht hebben om al die vernederingen te overleven en normaal te blijven. Men moet vechten om een doel te hebben en het ook te bereiken. Ik doe nu alleen nog dingen die me gelukkig maken. Als ik me hier goed voel, zal ik ook naar het tribunaal komen. Ik ben niet meer bang. Ik ben trots. Ik kan niet vergeven. En vooral niet vergeten.”

“We zullen in de toekomst hard moeten nadenken en onze verhalen vertellen. Ik wil mijn stem verheffen om tot het einde van de wereld gehoord te worden.”

“Tot op vandaag weet ik niet wat er mijn man overkwam of waar hij is. Maar ik heb slechts één wens : ons huis weer opbouwen ter nagedachtenis van de drie mensen die er verbrand werden en het een Huis van Fierheid noemen.”

“We zijn vrouwen die strijden voor gerechtigheid. Ik zal altijd in solidariteit met deze vrouwen leven. Samen kunnen we lachen en huilen. Ik wou alleen dat deze groep vrouwen de wereld zou regeren. Mijn tragedie is dat de overheid en de staat me hebben verraden. Ik woon in Europees Kroatië in een kamer van 12 vierkante meter zonder faciliteiten. Is dat een thuis ?”

“Het activisme van vrouwen heeft me veel geholpen. Ik wil deel uitmaken van die groep. Er zijn vrouwen in Macedonië die heel wat te vertellen hebben. Maar niemand vraagt ze iets of praat met hen.”

“Ik ben beschaamd over een deel van mijn volk. In het parlement zeiden ze me dat ik Slovenië verraad, maar ik vertel slechts de waarheid.”

“Ik doorstond veel pijnen, maar ik heb een rebels karakter. Ik deed niets verkeerd. Ik wilde alleen maar tegen onrecht opkomen en dat is de reden waarom ik nu uit de samenleving verbannen ben. Mijn man verbood me om een activiste te zijn. Maar ik zette door, omdat ik wist dat het de juiste manier is.”

“Ik ben blij om ??bij Vrouwen in het Zwart te horen. Ook al kroop de oorlog me niet onder de huid, toch maken de oorlogsgetuigen me een beter mens. Dankzij onze hongerstaking zijn we erin geslaagd om toch nog een terugbetaling te krijgen !”

“Ik ben nog steeds op zoek naar rust en een nieuw leven. Ik ben hier samen met jullie op zoek naar een oplossing, omdat jullie naar mij luisteren. Ik wil verandering, zodat de misdaden stoppen.”

take down
the paywall
steun ons nu!