We leven in woelige tijden, iets wat zich ook met de regelmaat van een klok laat voelen op sociale media. Als u al eens de vele reacties van Facebookgebruikers hebt gelezen die sommige krantenartikels steevast opleveren, dan weet u ongetwijfeld wat ik bedoel. Dichter dan dit stonden de massamedia wellicht nooit bij hun (potentiële) klanten, en ook de mediagebruikers zelf maken in toenemende mate gebruik van de (virtuele) mogelijkheden tot interactie die hen geboden worden. Iedereen gelukkig dus? Dat dacht je maar…

Hoe controversiëler het onderwerp, hoe groter de kans dat lezers een kranten- of tijdschriftartikel online gaan becommentariëren. Titel, inleiding en begeleidende foto moeten die kans nog verhogen en slagen daar meestal met brio in. En hoe meer comments en shares via Facebook en andere sociale media, hoe beter uiteraard voor het mediabedrijf in kwestie. Althans voor zijn visibiliteit en naambekendheid. Want laten we wel wezen: de manier waarop al die reacties (al dan niet) gelezen en gemodereerd worden door diezelfde media, is op zijn zachtst uitgedrukt voor verbetering vatbaar.

Laat mij duidelijk zijn: de vrijheid van meningsuiting is voor mij een heilig principe en dus per definitie onbegrensd. Een open, verdraagzame samenleving wordt onder meer gekenmerkt door het respect dat eenieder zou moeten opbrengen voor andere meningen, hoe afwijkend die ook mogen zijn. Een van de voordelen van sociale media is dat je daar, indien gewenst, op een relatief eenvoudige en snelle manier geconfronteerd kan worden met de verschillende meningen die leven over een bepaald onderwerp. Dit kan in het beste geval leiden tot interessante discussies, die in het pre-internettijdperk amper denkbaar waren.

Helaas zijn er ook schaduwzijden aan onze open debatcultuur. Dankzij de democratisering verbonden aan nieuwe media kan tegenwoordig zowat iedereen zijn virtueel zegje doen over eender welk heet hangijzer op het web, iets wat we in eerste instantie enkel kunnen toejuichen. We schrijven echter met opzet ‘zijn virtueel zegje doen’, want met vrijheid van meningsuiting heeft een en ander vaak nog weinig te maken. Een mening verkondigen veronderstelt immers dat je deze kan onderbouwen met geldige en geloofwaardige argumenten, stoelen op feiten en toetsen aan beschikbaar bronnenmateriaal. Zomaar wat uit je nek lullen, leugens, ordinaire scheldpartijen, laat staan onversneden racistische of xenofobe reacties horen daar dan ook niet bij wat mij betreft.

Het is geen toeval dat net de oververtegenwoordiging van dat soort ‘vrije meningsuitingen’ op sociale media geregeld tot hommeles leidt. Moeten onze massamedia ruimte blijven bieden aan al die uitingen, ongeacht of je ze nu als ‘mening’ wil kwalificeren of niet? Of moet er toch hier en daar wat meer gemodereerd worden aan onze virtuele togen? Het is een maatschappelijke verantwoordelijkheid die ieder medium voor zichzelf moet nemen, met respect niet enkel voor het eigen doelpubliek maar ook voor alle toevallige passanten die meelezen.

Het is ook niet verwonderlijk dat bij sommige Facebookgebruikers, of het nu publieke figuren zijn of gewone stervelingen, op een bepaald moment de emmer overloopt, waarna ze dan de beslissing nemen om hun account stop te zetten of een deel van hun ‘vrienden’ te verwijderen. In dit geval gaat het over de individuele verantwoordelijkheid van elke gebruiker, die zelf kan kiezen hoe hij/zij met Facebook wil omgaan. De sociale netwerksite biedt daartoe overigens best wel wat mogelijkheden: je kan opteren voor een open of gesloten (lees: enkel zichtbaar voor je eigen vrienden) profiel, je kan er bewust voor kiezen enkel mensen die je ook in het dagelijkse leven kent als vriend te aanvaarden (of juist niet natuurlijk), etc.

Persoonlijk zal ik steeds blijven ijveren voor de vrijheid van meningsuiting, al stel ik mij de vraag of de betekenis van dit concept voor elke anonieme klavierheld even duidelijk is. Ik ben bovendien principieel gekant tegen elke vorm van censuur en daarom weiger ik ook andere Facebookgebruikers te ‘blokkeren’ (dit is de overtreffende trap van ‘ontvrienden’, waardoor je elkaars profiel en posts op geen enkele manier meer kan zien). Je kan niet tegelijk tégen racisme en discriminatie zijn maar als ‘sociaal’ mediagebruiker andere mensen letterlijk gaan uitsluiten, vind ik. Maar goed, ook daarover zullen de meningen wel weer verschillen…

Jan Vael