Er gaat een troostende
schoonheid uit van open ruimtes. Maar ook dreigend gevaar. Theeb
is net zoals Lawrence of Arabia een spectaculair epos dat de
schijnbare oneindigheid van een woestijn in beeld brengt en tegen die
achtergrond een intiem verhaal vertelt.

Maar alhoewel Theeb
visueel herinnert aan David Leans film uit 1962 – beiden zijn
opgenomen in de Jordaanse Wadi Rum woestijn – is het geen moderne
T.E. Lawrence verfilming. Regisseur Naji Abu Nowar en scenarist
Bassel Ghandour trachten immers niet te kijken door de ogen van
een westerse avonturier maar door die van een jonge bedoeïen en zijn gemeenschap.

Daardoor wordt het nooit
een westerse, ‘exotische’ film ook al blijft bijtende kritiek op het
imperialisme achterwege. Maar in een zomer overheerst door
blockbusters en stripverfilmingen is een film die een moreel verhaal
vertelt via levensechte personages op zich al behoorlijk verfrissend.

Een
wereld in verandering

Theeb speelt zich
af anno 1916 ergens in het Arabische schiereiland op het moment dat
het Ottomaanse Rijk afbrokkelt en het verre Europa in een
(wereld)oorlog verwikkeld is. De jonge Theeb (Jacir Eid Al-Hwietat)
verliest zijn vader en rekent op zijn oudere broer Hussein (Hussein
Salameh Al-Sweilhiyeen) voor raad en steun.

Hussein leert Theeb
spoorzoeken, jagen en water vinden maar ook de normen en waarden van
de bedoeïenen. Dit leerproces wordt door regisseur Naji Abu Nowar
rustig geritmeerd terwijl cameraman Wolfgang Thaler via een
afwisseling van breedbeeldopnamen en medium shots de nadruk legt op
de relatie tussen de bedoeïenen en hun natuurlijke omgeving. Het
feit dat de protagonisten vertolkt worden door lokale amateurs (de
broers zijn in het echte leven neven) versterkt de authenticiteit.

Dit mede door de muziek
van Jerry Lane hypnotische portret van een dagelijks leven in
harmonie met de natuur wordt plots verstoord wanneer Hmoud, Theebs
oudste broer en de nieuw sjeik van de stam na de dood van hun vader,
vreemde geluiden hoort in de duisternis.

Een tocht
door de woestijn

Die blijken afkomstig van
verdwaalde vreemdelingen, een Britse officier (Jack Fox) en zijn
begeleider (Marji Audeh). De toon verandert en dat wordt visueel
aangekondigd door het plots uit beeld verdwijnen en even plots weer
opduiken (mét de onverwachte bezoekers) van Hmoud.

Het is duidelijk dat deze
‘gasten’ het bestaan van de bedoeïenen zullen verstoren. Maar door hun
tradities voelen de stamleden zich verplicht in te gaan op de vraag
van de Brit om hen op de zware tocht richting een verafgelegen
waterbron te gidsen.

Hussein is de aangeduide
vrijwilliger, de jonge Theeb mag niet mee maar volgt zijn broer toch
heimelijk. Wanneer Theeb ontdekt wordt moet hij wel verder meereizen
omdat Edward geobsedeerd is door zijn (geheime) missie en van geen
terugkeer wil weten. Voor Theeb start een nieuwe fase in zijn
leerproces.

Maar al snel verandert de
toon opnieuw. Een brutale bende overvalt het gezelschap en na een
chaotisch gevecht blijft Theeb alleen over. Hij is verplicht om snel in de
praktijk overlevingstechnieken aan te leren en een alliantie aan te gaan
met een duistere figuur.

De kracht
van een kind

Theeb is een
subjectief verteld coming-of-age verhaal dat de wereld toont vanuit
het perspectief en via de emoties van een versneld opgroeiend kind.
Doordat gefocust wordt op de overlevingskracht van een jongere (en de
schoonheid van zijn cultuur) blijft de politiek-economische context
buiten beeld.

De geschiedenis wordt zo
naar de achtergrond verwezen. De impact van de Britse imperialisten
op de Arabische wereld ontgaat Theeb en de kijker krijgt hier ook
geen inzichten aangereikt. Laat staan dat parallellen worden
getrokken met de rol van het hedendaagse imperialisme.

Dat is jammer, maar belet
niet dat Theeb een erg verdienstelijke film is. Vooral omdat
het een even krachtige als eerlijke ode is aan de bedoeïenencultuur.
Een hommage ook aan hun orale traditie, de gesproken overlevering die
geëvoceerd wordt via poëtische teksten.

De filmmakers vertrokken
van het idee een bedoeïenenwestern te draaien maar ontwikkelden hun
scenario na gesprekken met de bedoeïenen en niet vanuit een puur
cinefiele liefde voor de cinema van hun idool, de Italiaanse
specialist van spaghettiwesterns Sergio Leone.

Een
moreel dilemma

Aan de basis van Theeb
ligt een universeel moreel dilemma. Met name de vraag hoe een relatie
evolueert wanneer iemand (in casu een onschuldig kind) alleen
achterblijft met zijn grootste vijand en diens hulp nodig heeft om te
overleven.

De verdienste van de
filmmakers is dat ze bij het aansnijden van dit dilemma vermijden om
de typisch westerse verstrengeling van de begrippen vreemdeling en
vijand te maken. Ze verankeren daarentegen het drama in de
bedoeïenencultuur.

Alles begint met het
onthaal dat de Britse militair krijgt. De vreemdeling wordt door de
bedoeïenenstam geholpen, ongeacht zijn plannen en motieven. “Volgens
bedoeïenenwetten moet een vreemdeling die in je tent bescherming
komt vragen effectief helpen,” zegt Naji Abu Nowar in zijn
‘director’s statement’, “het is de heilige plicht van een gastheer
om zijn gast te beschermen, ongeacht de omstandigheden”.

De cineast benadrukt dat
“de reputatie van iemand bepaald wordt door wat hij daarbij doet.
Hoe onmogelijker de situatie, hoe meer respect hij krijgt voor het eerbiedigen van die wet”. Daarbij speelt de omgeving een rol: “in
de woestijn moet je kunnen rekenen op de hulp van vreemdelingen om te
overleven. Het terrein is te ruw, water en voedsel zijn te schaars,
voor zelfzuchtig gedrag. Mensen moeten elkaar helpen om elkaars
bestaan te verzekeren”.

Een
sterke wolf

De parallel met het heden
en de dramatische vluchtelingencrisis is duidelijk. De
onvoorwaardelijke opvang die vreemdelingen van de bedoeïenen krijgen
contrasteert fel met de onverschilligheid en vijandigheid waarop
hedendaagse vluchtelingen in het westen stoten. Gastvrijheid en bescherming zijn
met geen vergrootglas meer te bekennen.

De filmmakers brengen
deze boodschap op weinig nadrukkelijke wijze. Ze belichten vooral wat
we van de bedoeïenencultuur kunnen leren: het streven om ‘de ander’
te begrijpen en omhelzen. Het avontuur van Theeb is vooral een
verrijkende beproeving.

Zijn naam betekent ‘wolf’
en om te overleven moet hij die naam waard blijken door zowel loyaal
(tegenover zijn stam) en krachtig (met lef en vindingrijkheid) te
zijn. Theeb verliest zijn kinderlijke onschuld maar eindigt als een
gerespecteerd volwassene die in de voetsporen van zijn vader treedt.

Een
poëtisch epos

Theeb opent
met een (in voice-over verteld) melodieus, metaforisch gedicht van
bedoeïenendichter Mdallah Al-Manajah dat tegelijk een overlevering
(een verhaal van een vader voor zijn zoon) als een herinnering (van
Theeb) is. Dat zet de toon voor een verhaal dat geen actiespektakel is
maar een poëtisch epos.

Intrigerend,
fascinerend en inspirerend. Maar vooral ook respectvol ten opzichte van de
bedoeïenen die zelf optreden als vertolkers (Naji Abu Nowar ziet af
van sterren en professionals) én minder clichématig in beeld komen
dan in Arabische soap opera’s en westerse actiefilms. Theeb
is een kleine, fijne film.

Theeb is vanaf 12 augustus te zien in de zalen.