Wat werd er afgesproken?
In grote lijnen komt het akkoord erop neer dat de internationale
economische en financiële sancties tegen Iran (VN, EU, VS) op
termijn uitdoven als Iran het akkoord uitvoert dat bestaat uit (1)
een streng internationaal controleregime op de nucleaire
installaties, en (2) een grote terugschaling van de omvang van haar
kernprogramma. Deze maatregelen maken het Iran onmogelijk om er
clandestiene militaire nucleaire programma’s op na te houden en
ontnemen Iran de technische mogelijkheden om in de toekomst snel een
kernwapen te produceren.
Beperkte verrijkingscapaciteit
Het akkoord is van heel lange duur, sommige maatregelen met
betrekking tot de gevoelige onderdelen van het Iraans kernprogramma
(verrijking van uranium) blijven 10, 15 tot zelfs 25 jaar van kracht.
Meer dan de helft van de uraniumverrijkingscapaciteit wordt voor meer
dan 10 jaar buiten werking gesteld. De overblijvende installaties
mogen het uranium niet verrijken boven het niveau (3,97%) dat nodig
is voor kernbrandstof voor kerncentrales, een verrijkingsniveau dat
onvoldoende is voor kernwapens. Ongeveer de volledige voorraad
laagverrijkt uranium (97%) wordt geëlimineerd, waardoor de totale
voorraad van 8000 kg laagverrijkt uranium (niet bruikbaar voor
kernbommen) wordt geplafoneerd tot 300 kg voor de volgende 15 jaren.
Het potentieel om met de overblijvende uraniumverrijkingsinstallaties
toch nog voldoende (hoog)verrijkt uranium te produceren om potentieel
1 kernbom te maken zal 12 à 13 maanden duren. Iran beschikt met
andere woorden dus niet over de mogelijkheid om snel kernbommen te
produceren wanneer het zou beslissen om het akkoord naast zich neer
te leggen. Lang voor die tijd springen alle sanctiemaatregelen terug
op hun plaats. Iran ziet ook volledig af van plutoniumproductie
(potentieel bruikbaar voor kernwapens). Iran zal de onafgewerkte
Arak-reactor herontwerpen met de hulp van China zodat er geen
plutonium geproduceerd zal worden, Iran zal geen zwaarwaterreactoren
bouwen en ook geen plutonium halen uit de herverwerkening van
nucleair afval.
Streng controleregime
Wat betreft het controleregime zal Iran het Aanvullend Protocol
ratificeren dat hoort bij het Safeguards Agreement. Het Safeguards
Agreement is het standaard controlemechanisme van het IAEA
(Internationaal Atoomenergie Agentschap) waar alle lidstaten van het
NPT mee instemmen. Dit Safeguards Agreement werd strenger en
allesomvattender gemaakt via het Aanvullend Protocol. Het Aanvullend
Protocol, dat ongelimiteerd is in de tijd, maakt het mogelijk voor de
inspecteurs van het IAEA om alle gevoelige nucelaire installaties te
controleren, met inbegrip van militaire installaties, als er bewijs
is van verdachte nucleaire activiteiten. Inspecteurs zullen ook de
volgende 20 jaren de centrifugeproductiefabrieken en de volgende 25
jaar de Iraanse uraniummijnen onder strenge monitoring plaatsen.
Opheldering rond mogelijk militair nucleair programma in het verleden
De punten waar de onderhandelaars het langst over onderhandeld hebben
zijn het uitklaren van de mogelijk militair reikwijdte van het Iraans
kernprogramma in het verleden en hoe de sancties kunnen
‘terugspringen’ (opnieuw in voege kunnen treden) als Iran het
akkoord niet uitvoert. Als Iran het akkoord schendt wordt het
VN-sanctieregime binnen de 65 dagen opnieuw actief, deze afspraak
blijft 10 jaar gelden.
Tegen december 2015 moet Iran opheldering brengen rond het mogelijk
militaire aspect van haar kernprogramma in het verleden, zodat dit
onderwerp van discussie finaal kan gesloten worden. Niet onbelangrijk
om hierbij te vermelden is dat het bewijsmateriaal om Iran hiervan te
beschuldigen, waardoor het land al jaren op de schopstoel zit, als
zeer omstreden beschouwd wordt. (Een stelling die bijgetreden wordt
door de Amerikaanse onderzoeksjournalist Gareth Porter in zijn
boek Manufactured Crisis.)
Is dit akkoord werkelijk historisch?
Gezien in de context van een decennialange boycot van de VS jegens
Iran (sinds 1979), gezien de jarenlange vrij ongenuanceerde en
negatieve benadering van Iran in de internationale pers, gezien de
grote druk en openlijke militaire dreigementen van belangrijke
bondgenoten van de VS in de regio (Israël en Saudie-Arabië), gezien
de dodelijke internationale sabotage van het Iraanse programma in het
verleden –met inbegrp van vermoorden van wetenschappers- en gezien
ook de druk van conservatieve Iraanse krachten om niet teveel
toegevingen te doen, leek het bijna onmogelijk dat er toch nog een
akkoord uit de bus zou kunnen komen zonder het gezichtverlies van een
van de betrokken partijen.
Het uitblijven van een akkoord zou bijna onvermijdelijk geleid hebben
tot een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten over Iran’s
kernprogramma. Het feit dat een dergelijk nieuw gewapend treffen en
duizenden dodelijke slachtoffers vermeden lijkt is zonder meer
historisch te noemen. Hoewel niet iedereen het daar mee eens lijkt.
De Israëlische premier Netanyahu liet weten dat het akkoord een
‘kolossale historische vergissing’ is en dat Israël nooit zijn
eigen verdediging zal opgeven. Hij lijkt er op te alluderen dat
Israël nooit afstand zal doen van z’n eigen kernwapenarsenaal, ook
al belooft Iran nooit kernwapens te ontwikkelen en zal de rest van de
wereld deze belofte nauwgezet inspecteren. Deze deal komt voor Israël
slecht uit omdat het eigen kernarsenaal, de onwil om samen te werken
aan een kernwapenvrije regio en de uitzonderingspositie van het land
in het internationale nucleaire regime meer in de schijnwerpers
zullen komen te staan.
Het akkoord zal ook een enorme opsteker betekenen voor de Iraanse
economie en wellicht ook een welkome impuls voor de internationale
economie. Iran zal meer dan 100 miljard dollar aan bevroren
financiële tegoeden terugkrijgen. Het land kan weer op de
internationale markten olie en gas verkopen, kan opnieuw investeren
in haar luchtvaartsector en de olie-en gassector. Iran zal weer
gebruik kunnen maken van SWIFT (systeem voor wereldwijde
interbankaire financiële communicatie), geld kunnen lenen op
buitenlandse markten tot zelf bankkantoren openen in de EU. Enkel de
internationale wapensector moet nog wat op z’n ongeduld blijven
zitten, het wapenembargo tegen Iran blijft nog vijf jaar van kracht.
Het akkoord betekent ook een korte verademing voor het internationale
nucelaire regime na de recente mislukking van de vijfjaarlijkse
NPT-herzieningsconferentie in New York in mei van dit jaar. Het is
een duidelijke overwinning voor Iran én het internationale nucleaire
regime: Iran behoudt het recht om aan uraniumverrijking te doen, wat
ook duidelijk voorzien wordt door het NPT-verdrag. Jarenlang werd een
deal onmogelijk gemaakt door te eisen dat Iran zou afzien van
uraniumverrijking, waarbij Iran altijd (terecht als men geloof hecht
in internationale verdragen, of men er nu volledig akkoord mee is of
niet) en ondanks bijzonder grote druk het been stijf hield. Het
akkoord schept een streng precedent en dat zal nodig zijn, wetende
dat er twaalf andere landen in de Midden-Oosten regio nucleaire
ambities hebben zoals Saudie-Arabië, Turkije, Verenigde Arabische
Emiraten, Egypte en Jordanië.
Bedenking
De deal betekent ongetwijfeld een overwinning van diplomatie over
bruut geweld, maar het internationale nucleaire regime blijft heel
zwaar onder druk staan. De kernwapenstaten spenderen op dit eigenste
ogenblik miljarden dollars aan de modernisering van hun eigen
kernwapensarsenaal, terwijl een nucleair opbod over Oekraïne in de
lucht hangt. De VS voerde vorige week de eerste testen uit met de
gemoderniseerde B61-12 kernbom die ook onder onze toekomstige
gevechtsvliegtuigen zal hangen als het van deze Belgische regering
afhangt.
Als de grootmachten over de kwestie Iran een akkoord kunnen sluiten,
waarom dan niet diplomatiek onderhandelen over een universeel
kernwapenverdrag? De grootmachten geven met deze deal duidelijk aan
dat ze gekant zijn tegen de verder verspreiding van kernwapens. Wat
houdt onze Belgische regering nu nog tegen om mee te pleiten voor de
Oostenrijke ‘Humanitaire Belofte’, net zoals 110 andere landen
dat doen? Internationale onderhandelingen voor een kernwapenvrije
wereld, nu!
Bronnen: