Pakweg honderd aanwezigen herdenken
de militaire dictator in de steriele kerk in één van de meest
welgestelde wijken van Mexico-Stad. Gezeten op de lichtbruine banken
die deel uitmaken van het sobere interieur aanhoren ze de priester
die zalvende woorden spreekt over Porfirio Díaz. De gegadigden
bestaan uit de nazaten van de dictator – ze herdenken hun
overgrootvader, betovergrootvader of nog verder familielid. Honderd
jaren zijn verstreken sinds Díaz overleed. Zijn stoffelijke resten
bevinden zich nog steeds niet in zijn geboorteland; een eeuw blijkt
te kort om het taboe te doorbreken. Zo blijft wat rest van Díaz te
Parijs, in het land dat hij zo bewonderde en waaruit hij meermaals de
inspiratie voor beleidsdaden puurde. Sommige aanwezigen hopen dat de
vrome Porfirio Díaz spoedig de begraafplaats Montparnasse verlaat en
terugkeert naar zijn geboorteplek, Oaxaca. Momenteel houden ze het op
een ingetogen herdenken en zingen. Zowel religieuze psalmen als het
nationaal volkslied staan op het repertoire.
Hoe kan het dat deze leider, die vanaf het einde van de 19e
eeuw stabiliteit en technologische vooruitgang aan een moegestreden
en verpauperd volk schonk, nauwelijks een kleine kerk kan doen
vollopen te zijner gedachtenis? Men vindt een ontelbaar aantal
straten en gemeenten die genoemd zijn naar voorgangers en opvolgers
(zoals Benito Juárez en Francisco I. Madero), maar men dient
uitvoerig te zoeken om een ‘calle Porfirio Díaz’ te vinden.
Waarom?
De Wetenschappers
Uiteraard moet men het antwoord zoeken bij het feit dat Díaz’
antidemocratische gedachtegoed ten grondslag ligt aan de Mexicaanse
Revolutie die begon in 1910. De opstand dwong hem richting Europa. In
Frankrijk wachtte de staatsman respect en eerbied, ver weg van de
Mexicaanse eisen voor het absurde concept van eerlijke verkiezingen
en een rechtvaardige verdeling van de rijkdom. Waarom zou een
grotendeels ongeletterd volk inspraak verdienen? Een fragiel ding
zoals de economie overlaten aan een wispelturig kiespubliek was te
gek voor woorden. Leiden op basis van de wetenschap, niet volgens een
of andere ideologie, was cruciaal. Leve de technocratie!
Aldus geschiedde. De administratie van het land werd tijdens het
Porfiriaat (zo benoemt men de periode 1876-1911) geleid door een
groep bijgenaamd ‘de Wetenschappers’ (los Científicos).
Het gezelschap
bestond onder andere uit grootgrondbezitters en intellectuelen.
Politieke beslissingen namen zij met het positivisme van Auguste
Comte als leidraad. Empirie kreeg voorrang op de wil van het volk.
Menselijk welbehagen werd verwelkomd maar gold niet als doel op zich.
Privatiseringen, plotse onteigeningen, uitbuiting: zolang het
economische vooruitgang betekende, was het goed voor Porfirio Díaz
en de zijnen. Menselijk leed kon men moeilijk afwegen tegenover
financieel gewin. Ze werden strikt gescheiden om zo onverstoord de
best mogelijke maatregelen te treffen.
Links en rechts
Zouden de aanwezigen in de kerk enkele parallellen ontwaren met de
huidige situatie in de Europese Unie? Ondanks de vele verschillen (de
militaire onrust, analfabetisme, de tijdsgeest, enz.) bestaan er
gelijkenissen tussen de houding van ‘de Wetenschappers’ en enkele
instanties vandaag in Europa. Zoals de voorzitter van de Eurogroep,
Jeroen Dijsselbloem, die onlangs beweerde
dat hij met ‘ideologische verhalen niets zal bereiken’. Cijfers
en andere data vermengd met economische theorieën volstaan om zoiets
complex als de eurocrisis aan te pakken. Concepten als links en
rechts doen er niet meer toe. De Nederlander staat niet alleen met
zijn uitlatingen. De overeenkomsten nopen tot een soortgelijke vraag
die Rutger Bregman zich reeds stelde:
wat zullen historici schrijven over deze generatie politici,
journalisten en economen? Licht aangepast wordt dat: wie en –
vooral – hoe zal men hen herdenken in het jaar 2115?
Zoals ‘de Wetenschappers’ bestonden uit aristocraten en andere
gefortuneerden, zo bevinden zich bij de bezweerders van de crisis
vandaag meerdere oudgedienden
uit de financiële privésector. De trojka wordt gewillig bijgestaan
door ex-medewerkers van grootbanken en hedgefondsen. Zo kon Mario
Monti, een voormalig adviseur van investeringsbank Goldman Sachs
(beticht van het helpen maskeren van de Griekse begrotingstekorten)
zomaar even aan de macht komen in een van Europa’s belangrijkste
landen, Italië.
Dijsselbloem, de ‘men in black’ van het Internationaal Monetair
Fonds en andere criticasters van het Griekse referendum van 5 juli
zouden niet misstaan in de administratie van het Porfiriaat. De
argumenten tegen het beslissingsrecht van de Grieken lijken aardig op
die van ‘de Wetenschappers’ van meer dan een eeuw geleden. Een
ongeïnformeerd volk laten beslissen over haar toekomst? Absurd. De
economische wetenschap telt, niet de concrete gevolgen van
maatregelen op het dagelijkse Griekse leven.
Verantwoordelijkheid
De Sloveense filosoof Slavoj Žižek maakte in Die
Zeit brandhout van het technocratische redeneren. Dijsselbloems
stelling ‘maskeert dat zijn zogenaamd waardenvrije en door
deskundigen bedachte regelingen door en door politiek-ideologisch
zijn’. De eis om de pensioenleeftijd te verhogen of om een haven te
privatiseren, duidt immers niet op een apolitieke visie op de wereld.
Zich verschuilen achter een façade van objectiviteit en wetenschap
maskeert de ideologie van sommigen nauwelijks. Elke keuze die men
maakt bij het besparen is gestoeld op een ideologische afweging.
Op die manier zullen toekomstige generaties de gevolgen van getroffen
beleidsdaden verschillend interpreteren. De hervormingen van Porfirio
Díaz moderniseerden ontegensprekelijk de Mexicaanse infrastructuur.
Zijn ijzeren hand deed menig wapen zwijgen. De nefaste gevolgen voor
de passieve bevolking zijn echter eveneens te wijten aan zijn
handelen. Voor historici vandaag zijn deze consequenties twee zijden
van dezelfde medaille en rust de verantwoordelijkheid hiervan op het
autoritaire bewind van het Porfiriaat.
Hoewel er momenteel onzekerheid heerst over hoe het verder moet na
het Griekse ‘neen’ zal de geschiedenis vermoedelijk milder zijn
voor de Griekse regeringscoalitie. Zij ontkenden het licht van de zon
immers niet; ‘wetenschappelijke’ maatregelen hebben tastbare
gevolgen in de straten van Athene, Iraklion en Larissa. Als de
democratische beslissing van 5 juli nefaste gevolgen zou hebben, zal
zij beter verdedigd worden dan wanneer zij vanuit ogenschijnlijk
objectieve criteria werd opgelegd. De Grieken zullen immers redeneren
dat het tenminste hun beslissing was.
Zal men de Europese beleidsmakers in 2115 roemen om hun moed? Of zal
men hen moedwillig negeren, prevelend dat het technocraten altijd zo vergaat?
