Yanis Varoufakis was, voor hij in
januari 2015 minister van Financiën werd, jarenlang professor
economie aan Britse, Australische en Griekse universiteiten. Hij
schreef meerdere boeken over economie. Of je het met de man eens bent
of niet, niemand kan beweren dat de politicus nu iets anders zegt dan
wat hij als econoom schreef en dacht over de economie in het algemeen
en over de Griekse schuldenberg in het bijzonder.

Varoufakis heeft een dochter uit een
eerste huwelijk, die samen met haar moeder in Australië woont. Voor
haar schreef hij in het Grieks dit boekje, dat nu in het Nederlands
verschijnt. Hij wou hiermee economie toegankelijk maken voor een publiek dat
nog open staat voor nieuwe ideeën, als het ten minste niet wordt
afgeschrikt door saaie lessen, die mijlenver staan van de leefwereld
van opgroeiende kinderen.

“Ik heb dit boek geschreven om te
kijken of ik een recalcitrante tiener ervan kon overtuigen dat
economie te belangrijk is om alleen aan economen over te laten – en
te leuk om veronachtzaamd te worden door mensen die zich doorgaans
niet me geld en financiën bezighouden.”

Gestage erosie

Of men zijn opzet geslaagd vindt, hangt
in hoofdzaak af van het standpunt dat de (volwassen) lezer reeds
heeft over economie, voor hij/zij het boek begint te lezen. Het best
zou in feite zijn dit boek door enkele jongeren te laten recenseren.

In De economie volgens Yanis
Varoufakis, zoals uitgelegd aan zijn dochter (de Griekse titel was
‘Spreken met mijn dochter over economie’) vertaalt hij zijn ideeën
over economie, zoals hij onder andere in zijn boek The Global
Minotaur formuleerde, naar een jong publiek. Geen jargon, geen
statistieken, geen tabellen maar vergelijkingen met de leefwereld van
jongeren. (zie Yanis Varoufakis zegt in 2015 wat hij in 2011 al schreef).

Hij begint met een bekentenis: “Ik
geeft toe dat wij economen deze gestage erosie van ons collectieve
begrip van waar economie over gaat op ons geweten hebben.” Daarna
volgen een reeks oogopende vergelijkingen. Waarom hebben de
aboriginals Engeland niet gekoloniseerd? In bevattelijke termen legt
Varoufakis uit waar Europa zijn zogenaamde superioriteit vandaan
haalde. Is het niet te verwachten dat zij die belang hebben bij een
bepaalde gang van zaken die gang van zaken ook hardhandig gaan
verdedigen en verrechtvaardigen?

Onderwijsssysteem

Veel dingen hebben een prijs, andere
dingen helemaal niet, toch zijn die dikwijls waardevoller dan dingen
waar wel een prijs op staat. Hoe komt dat, waarom betalen wij ons
blauw aan ‘waardeloze’ dingen? Waarom weigeren wij anderzijds ook
maar iets te betalen voor dingen die we zeer waardevol vinden?
Varoufakis geeft treffende voorbeelden.

Zo wordt vastgesteld dat er in landen
waar bloeddonoren betaald worden minder bloed wordt opgehaald dan in
landen waar je dat gratis hoort te doen. De invoering van de markt
was allesbehalve een natuurlijk proces, net als de loonarbeid, de
fabrieken. Welke rol speelde het protestantisme? Hoe is geld van een
middel een doel op zich geworden?

‘Degelijk’ opgeleide lezers halen voor
dit soort vragen graag de neus op. Ze gaan er ondertussen aan voorbij
dat miljoenen mensen afhaken, onder meer omdat ze in hun jeugd
afkerig werden gemaakt (niet ‘afkerig werden’ maar ‘afkerig werden
gemaakt’) van zaken die voor hen nochtans allerbelangrijkst waren,
zoals economie.

In feite is dit boekje dus ook een
aanklacht tegen ons onderwijssysteem dat kinderen klaarstoomt voor de
‘markt’, maar hen niet de middelen geeft om dat proces te begrijpen.
Met dit boek in de hand worden jonge mensen nog geen geschoolde
economen, maar ze kunnen er wel de basiskennis en het begrip uit
halen van de essentiële bestanddelen van de economie en deelnemen aan het debat. Ze
kunnen er de inspiratie in vinden om verder te gaan studeren, met
interesse en uit overtuiging.

Bankroet

Zeer toepasselijk voor de situatie waar
politicus Varoufakis zich nu in bevindt, is zijn uitleg over de
‘giftige relatie’ tussen staat en bankiers. Even nog aan herinneren dat
de auteur toen hij dit boek schreef geen enkel vooruitzicht had op
een toekomstig ministerschap. Syriza haalde geen 10 procent in de
peilingen en zelf was hij niet politiek actief.

“(I)n de vette jaren zijn ondernemers
en banken ‘anti-staat’. Ze beschuldigen de staat ervan een ‘rem op de
ontwikkeling’ te zijn. Een ‘parasiet’ die de private economie
‘uitzuigt’ en henzelf treft met belastingen. Ze verzetten zich tegen
elke inmenging van de staat… Bank(crash)¹
en crisis, die gewoonlijk volgen, veranderen dit beeld volkomen: al
aan het begin van de kettingreactie die de bankiers naar hun bankroet
voert, eisen bankiers en ondernemers hulp van de staat. Ze eisen
gered te worden met overheidsgeld zonder zich af te vragen waar dat
vandaan moet komen.

Varoufakis maakt tussendoor leuke
vergelijkingen met Dr. Frankenstein, Star Trek en de Matrix. Hoe hij
dat precies doet kan de lezer zelf uitzoeken in dit zeer leerrijke
boekje.

De economie volgens Yanis Varoufakis
hoort thuis in het lessenpakket van elke school die de ambitie heeft
van zijn leerlingen jonge, kritisch denkende burgers te maken. Wie
het met zijn ideeën niet eens is, mag best proberen hetzelfde te
doen. Een economisch systeem dat is gebouwd op onwetendheid en
machtsmisbruik heeft echter een klein strategisch nadeel. Het heeft
immers geen baat bij geïnformeerde burgers.

Dit ‘schoolboekje’ verdient bovendien navolging door
Thomas Piketty en de iets minder bekende maar even relevante Ha-Joon
Chang (zie ‘Thomas Piketty: de recensie’ en ‘Ha-Joon Chang:
‘Economie, de gebruiksaanwijzing’)

1 De vertaler gebruikt de ietwat
bizarre schrijfwijze ‘krach’, waar ‘crash’ wordt
bedoeld. Schoonheidsfoutje.