"Franciscus sluit aan bij oude traditie die mens niet als centrum van de wereld ziet"
De christelijke basisbeweging heeft haar wortels in de late jaren '70 en vroege jaren '80. “Onder meer in de nasleep van de moord op Romero, de sociaal bewogen aartsbisschop van El Salvador, begonnen lokale gemeenschappen binnen de kerk op zoek te gaan naar alternatieve wegen”, zegt Paul De Witte, woordvoerder van de basisbeweging.
“Voor de enen lag de focus van die zoektocht heel sterk op de maatschappijkritiek. Voor de anderen draaide het meer om nieuwe liturgische praktijken. Op veel plaatsen gaan bijvoorbeeld vrouwen en gehuwde mannen voor in de vieringen”, aldus Paul De Witte. Van wat de paus zegt, trekken veel christenen actief in de basisbeweging zich normaal weinig aan. “Lees de encyclieken. Die zijn wereldvreemd en opgesteld in een taal die niemand aanspreekt”, zegt De Witte.
Maar onder de nieuwe paus Franciscus lijkt dat te veranderen. Paul De Witte: “Zijn vorige encycliek (die een paar maanden na zijn aantreding gepubliceerd werd en dus grotendeels door de vorige paus werd voorbereid, nvdr) bevatte al een andere taal. De manier van schrijven leek veel opener. Ook de nieuwe encycliek richt zich tot mensen die niet noodzakelijk die kerkelijke taal onder de knie hebben.”
De encycliek bevat heel wat ideeën, maar één van de meest in het oog springende is de link die de paus maakt tussen het klimaat en sociale rechtvaardigheid. “Zelf voel ik mij aangesproken door het boek De mythe van de groene economie. Daarin leggen de auteurs uit dat je de milieuproblematiek niet grondig kan aanpakken zonder de kapitalistische neoliberale orde in vraag te stellen. De paus gaat ook die richting uit en dat is een positieve zaak”, zegt De Witte.
Franciscus van Assisi
Bouwt de paus hier niet gewoon verder op een traditie binnen het christendom? Hij noemde zichzelf niet toevallig naar Franciscus van Assisi, bekend om zijn lofzang op de natuur en ook de encycliek is genoemd naar een gedicht van Franciscus van Assisi. Paul De Witte: “Dat is een heikel punt binnen het christendom. De onderzoeker Lynn White schreef lang geleden al dat de wortels van de ecologische crisis terugvoeren naar het scheppingsverhaal. Daarin staat dat de mensen moeten heersen over de natuur. Dat is problematisch als je de context niet begrijpt waarin die teksten geschreven zijn. Er bestond binnen het christendom altijd een tegenbeweging tegen dat antropocentrisme. Franciscus wordt soms afgeschilderd als die naïeveling die met de vogels kon praten, maar hij was heel politiek bewust en ging bijvoorbeeld tijdens de kruistocht met de sultan praten over vrede. Franciscus was een figuur die grenzen overschreed.”
In die tegentraditie krijgt de mens een plaats binnen het ecosysteem. “Paus Franciscus knoopt aan bij die traditie. Die link tussen sociale rechtvaardigheid en ecologie is heel belangrijk. Er bestaan ook radicale ecologen die het niet zo erg vinden dat de mensen in het Zuiden creperen. Als zij zich niet ontwikkelen, kunnen ze ook het klimaat niet kapotmaken, luidt de redenering. Ook het marxisme heeft hier trouwens boter op het hoofd. Ook in die traditie was er lang te weinig aandacht voor ecologie.”
De paus botste meteen op kritiek uit conservatieve hoek. De Amerikaanse presidentskandidaat Jeb Bush sneerde dat hij geen economische raad verwacht van priesters en bisschoppen. “Franciscus heeft zijn moment goed gekozen, vlak voor de klimaattop in Parijs. Dat conservatieven als Sanctorum en Bush steigeren, bewijst dat alleen maar. Hun reacties lijken op de kritiek die paus Leo XIII kreeg na de encycliek Rerum Novarum. De kerk moet zich niet moeien met economie en sociale zaken, klonk het toen. Nu zeggen die conservatieven dat de paus zich moet beperken tot ethische kwesties als abortus en euthanasie terwijl ecologie natuurlijk een ethische kwestie bij uitstek is”, zegt Paul De Witte.
