Er was eens, nog niet
zo heel lang geleden, een volk dat leefde in de woestijn. De mensen stonden onder
het bewind van een verre heerser. Maar daar zou weldra verandering in komen.
Nadat de ene koning’was verdwenen, stond er echter al snel een andere in de
plaats. Hij veroverde het overgrote deel van het woestijnland en plantte een
lange muur omheen het veroverde terrein.

Vele woestijnbewoners werden achter
het stenen gordijn gedwongen, terwijl anderen achterbleven in bezet gebied. Zo
werden ontelbare families uit elkaar gerukt. Daarnaast waren er
woestijnbewoners die de grote zandvlakten in vluchtten, ze kwamen terecht in
vluchtelingenkampen in een buurland. Ze probeerden weerstand te bieden aan de
onderdrukking. De koning wou echter van geen wijken weten en zag het bezette
gebied als een deel van z’n eigen land.

De woestijnbewoners schreeuwden om
hulp. Maar niemand hoorde hen, niemand wou luisteren. Het woestijnvolk voelde
zich verlaten en alleen…

Het begin van een sprookje zou je denken? Niets
is minder waar. Volgt er nog een happy end? Ook dit is niet het
geval.

De Westelijke Sahara

Dit korte verhaaltje geeft op een simplistische
manier de situatie in de Westelijke Sahara weer. Dit gebied werd in 1975
onafhankelijk van Spanje. De mensen die er leven, de Sahrawi’s, kregen echter
nooit de kans om hun eigen land te besturen. Het land, dat voor het overgrote
deel uit woestijn bestaat, werd via enkele omwegen geannexeerd door Marokko.

Er kwam van in het begin verzet vanuit de
bevolking die zich verenigde in het ‘Polisario’, een onafhankelijkheidsbeweging
die een ééngemaakte, West-Saharaanse staat nastreeft. Gesteund door buurland
Algerije bonden zij de strijd aan met ‘invaller’ Marokko. Marokkaanse
legereenheden konden echter in verschillende etappes het grootste stuk van de
Westelijke Sahara veroveren.

Rondom het veroverde gebied bouwde Marokko
vervolgens een stenen muur, omgeven door mijnenvelden en militaire uitkijkposten.
Daaruit volgt dat het overgrote deel van de Westelijke Sahara de facto in
handen is van Marokko, terwijl het meest Zuidelijke en Oostelijke deel nog onder controle staat van Polisario.

De Sahrawi-bevolking leeft verspreid over het
hele gebied. Ze betrekken losse enclaves in het door Marokko geclaimde gebied,
leven in Polisario-gebied of wonen in vluchtelingenkampen in het Zuiden van
Algerije. Deze situatie is al tientallen jaren relatief ongewijzigd, ondanks
VN-resoluties die een referendum eisen om tot een definitieve status te komen
voor de Westelijke Sahara. Marokko legt deze resoluties echter consequent naast
zich neer. De VN blijft wel sterk aanwezig in het gebied en volgt de evoluties
op de voet.

Arabische lente in de Westelijke Sahara?

Men vermoedde dat met de opstanden in de
Arabische wereld er ook verandering zou kunnen komen in de situatie van de
Westelijke Sahara. Deze verwachting is echter niet uitgekomen. Het Sahrawi-volk zag de ‘Arabische lente’
met lede ogen aan. Terwijl er bepaalde machtswissels plaatsvonden in andere
Maghreb-landen, gebeurde dit niet in de Westelijke Sahara. Het gebied bleef in
de marge van de Arabische Lente.

Toch denken bepaalde onderzoekers dat de
opstanden vanuit deze marge werden aangewakkerd of zelfs aangestoken. Het feit
blijft dat er voor de Sahrawi’s weinig is veranderd in de afgelopen tientallen
jaren. Ook de media, vooral de Westerse, spelen hier een belangrijke rol. De
vele media-aandacht die naar de Arabische revoluties ging, is de Westelijke
Sahara blijkbaar niet gegund.

De Marokkaanse belangen spelen hier
ongetwijfeld sterk in mee. Knijpt de EU en bijgevolg de wereld een oogje dicht
als het gaat om de Sahrawi-kwestie? Waarschijnlijk wel, want de economische en
diplomatieke belangen in Marokko zijn groot. De Sahrawi-protesten zijn
nauwelijks aanwezig in de Westerse media.

Ook andere gebeurtenissen in de Westelijke
Sahara die met de protesten verband houden, lijken niet gezien te worden, terwijl
er bijvoorbeeld toch heel wat aandacht ging naar de protesten tegen de scheidingsmuur
die Israël heeft gebouwd op de bezette Westelijke Jordaanoever. Terwijl men nog
recent de vijfentwintigste verjaardag van de val van de Berlijnse muur herdacht,
lijkt niemand bekommerd om de Marokkaanse scheidingsmuur.

De Marokkaanse muur

Deze stenen muur dwars doorheen de Westelijke
Sahara verdeelt het gebied in een (zoals vermeld) door Marokko
gecontroleerd gebied en een onafhankelijk gebied onder gezag van het Polisario,
wat zij de ‘vrije zone’ noemen. Mijnenvelden, prikkeldraad, militaire posten:
niets wordt aan het toeval overgelaten om personen aan ‘hun’ kant van de muur
te houden.

Met een lengte van 2720 kilometer is de
Marokkaanse muur veruit de langste muur ter wereld, afgezien natuurlijk van de
Chinese muur, die trouwens initieel ook tot doel had om een andere bevolkingsgroep
buiten te houden. Vele mensen kennen deze verre, toeristische attractie, maar
hebben nog nooit gehoord van de Marokkaanse muur, terwijl deze laatste nog
steeds ‘operationeel’ is en de vrijheid van duizenden mensen inperkt.

Samen met het bestand van 1991 tussen Polisario
en Marokko heeft de muur een zekere mate van stabiliteit gebracht. Deze
stabiliteit impliceert voor de Sahrawi’s een stilstand en onwrikbaarheid van de
situatie. De huidige situatie is duidelijk in het voordeel van Marokko. Zij controleren
volledig hun ‘zuidelijke provincies’, zoals zij hun deel van de Westelijke
Sahara noemen.

De oorspronkelijke inwoners zouden dit verdeelde
land graag ééngemaakt zien. Ze zouden hun vlag willen zien wapperen in het hele
gebied. De vlag van het Polisario is echter door de Marokkaanse overheid
verboden. Daarnaast is het een taboe in Marokko zelf om over ‘de bezetting’ te
spreken en wordt er alles aan gedaan om de perceptie hoog te houden dat ook de nog
niet veroverde zuidelijke provincies wel degelijk historisch deel uitmaken van
Marokko. 

De laatste kolonie van Afrika

De Marokkaanse overheid blijft dus een
agressieve houding aannemen tegenover de Sahrawi’s, waardoor een gedempte
spanning heerst in het gebied, ondanks het feit dat het er relatief kalm is. Kinderen
worden geboren in de woestijn en groeien er op met verhalen van oorlog, verzet
en een gevoel van onderdrukking. Hierdoor is het in de woestijn nooit echt
rustig. Soms heerst het gevoel dat er niet veel nodig is om de wapens terug op
te nemen. Moest dit gebeuren, zouden wij er dan wel van horen in onze media?

Het mag duidelijk zijn dat het ‘land’ van de
Sahrawi’s een unieke situatie vormt in de wereld. Terwijl de Polisario-regering
die de autoriteit voert over ‘de vrije zone’ wel door enkele landen erkend
wordt, zijn er veel meer landen die zich hier niets van aantrekken en hun
relaties met Marokko vooropstellen.

Daar staat tegenover dat de ‘vrije zone’ wel
als onafhankelijk kan worden gezien en dat alle kenmerken van echte ‘staat’
aanwezig zijn. De vrije zone kan gezien worden als een quasi-staat, waarvan de
autoriteiten ook de soevereiniteit claimen over de door Marokko bezette
gebieden. De vrije zone heeft nog andere kenmerken gemeen met quasi-staten: 

• ten eerste heeft de vrije zone een externe
  protector, Algerije;
• ten tweede is er sprake van een gemeenschappelijke
  identiteit en een sterke gevoeligheid hierrond onder de inwoners;
• ten derde is
  het gebied gemilitariseerd en wordt een aanzienlijk deel van de middelen
  uitgegeven aan beveiliging;
• ten vierde ligt een politiek narratief aan de basis
  van deze ‘staat’ die een sterke symbolische waarde heeft.

Hiertegenover staan elementen die aangeven dat
het hier (nog) niet over een quasi-staat gaat. Zo is er geen oorspronkelijke
moederstaat waar men zich van losscheurde. Het ‘land’ dat de Sahrawi’s claimen
is ook nooit echt ‘één’ geweest. Volgens het internationaal recht is het een
gebied dat eerst gekoloniseerd werd door Spanje en daarna door Marokko.
Bijgevolg is het misschien correcter om te spreken over de laatste kolonie van
Afrika.   

Koning Mohammed VI van Marokko laat zich de
laatste tijd zien door staatsbezoeken aan meerdere Afrikaanse landen. Marokko wil
zich duidelijk profileren op het Afrikaanse continent. Het land wil
samenwerkingen aangaan op vlak van economie en handel, maar ook op vlak van
knowhow, volksgezondheid en militaire training.

Daarnaast gebeuren er enorme investeringen
in de Marokkaanse ‘zuidelijke provincies’. Marokko stimuleert bovendien al
jaren emigratie van Marokkanen naar het gebied. Wegen worden gebouwd, werkgelegenheid
wordt gestimuleerd. Dit zijn echter investeringen waar alleen Marokko en de
Marokkanen baat bij hebben, terwijl de oorspronkelijke bevolking wordt weggewerkt.
Zo verdwijnt de Sahrawi-kwestie verder op de achtergrond en is er nog minder
aandacht voor dan er al was.

Joran De Meulenaere is student Internationale
politiek aan de UGent