Koffie en
croissants staan klaar bij de informatiestand. Deze is tussen de spandoeken op het Muntplein opgebouwd om passanten te
informeren. Ondertussen sjouwen mensen met houten balken en latten. Ze bouwen ter plekke nog een stand om groenten op uit te stallen. Groenten afkomstig van lokale landbouw bij Keelbeek, verbouwd door burgers die uit protest tegen
de bouwplannen van de gevangenis het bedreigde natuurgebied aan de rand van Brussel bezetten. De federale overheid wil er een megagevangenis plaatsen van 18 hectare die bijna 1.200 gevangenen kan
huisvesten. Er hangt een prijskaartje aan vast van 2 miljard euro. 

Casino

Deze ochtend is het Muntplein niet voor niets de locatie van de protestactie. In het Casino op de
hoek vindt vandaag een vergadering plaats tussen het overlegcomité en partijen die zich verzetten tegen het mega-bouwproject. Die partijen zijn de bewoners van
Haren, juridische partijen en maatschappelijke organisaties. Tot die laatste groep behoren Vakbond Vereniging van Magistraten, Inter-Environnement Bruxelles, Liga van de Mensenrechten en de Belgische afdeling van Internationaal Observatorium van de Gevangenissen. Iedereen mag deelnemen aan deze openbare vergadering en krijgt de kans om zijn mening te ventileren.

Er vindt verder geen discussie plaats, de commissie luistert en noteert alleen. Velen hebben ook een duidelijke
mening over de locatie van deze vergadering: “Een kwestie van slechte smaak. Dit is niet te
kloppen”, zegt actievoerder Luk Vervaet. Ook hebben burgers hun bezwaren de
afgelopen weken schriftelijk kunnen indienen. Vervolgens buigt de commissie
zich de komende dagen over het dossier.  

Maskerade

Maar ondanks deze commissie is de overheid niet verplicht om rekening te houden met de bezwaren en tegenargumenten. Het Comité de Haren noemt deze dialoog daarom een maskerade. Enkel georganiseerd om het project te legitimeren, terwijl het in toenemende mate wordt uitgedaagd door zowel de burger als juridische professionals, aldus het comité. Volgens hen is er sprake van een niet transparant
publiek-privaat partnerschap tussen de politieke wereld en particuliere
lobbygroepen.  

Luk Vervaet noemt de bouw van de megagevangenis een “staatsleugen”. “Men verkoopt de bouw van de nieuwe gevangenis omwille van een betere gezondheid voor de gevangenen en de vervallen staat van de oude gevangenissen in de stad. Maar op de website van een van de oude gevangenissen is te lezen dat het beantwoordt aan de eisen van een moderne gevangenis. Of dit is een leugen, of de overheid verliest dus haar argument.”

Groene Zone

Sowieso is er geen nieuwe megagevangenis nodig, vindt Vervaet. “De sociale problemen in de maatschappij zijn zo groot dat er in de plaats daarvan een megaplan nodig is om de volkswijken uit het slop te halen. Daarnaast kunnen de honderden miljoenen euro’s die nodig zijn voor de megagevangenis beter besteed worden aan zorg voor de gevangenen in de reeds bestaande gevangenissen.”

Ook het feit dat het natuurgebied een van de laatste groene zones aan de rand van Brussel is, speelt een belangrijke rol in de strijd tegen de gevangenis. “Ik spreek in
naam van de bezetters”, roept Rafael ‘Van de Keelbeek’ door een megafoon, voordat iedereen de casinozaal in gaat voor het overleg. ‘Van de Keelbeek’ is niet zijn echte achternaam, maar zo noemt hij zich en verder wil hij liever anoniem blijven. Hij is een van de
bezetters die sinds het najaar op het Keelbeek-terrein woont. “We zijn met
tientallen mensen om een van de laatste groene terreinen aan de rand van Brussel
te verdedigen. Om de stad te kunnen blijven voeden, gaan we alle groene zones
nodig hebben. Dus laten we die laatste zones die er nog zijn behouden.” 

Te groot, te ver, te duur

Bovendien is de megagevangenis te groot, te ver en te duur, legt de Brusselse onderzoeksrechter Anne Gruwez uit aan de commissie eenmaal het overleg is begonnen. “Als je de veiligheid wilt bewaren in zo’n grote gevangenis, dan moet je mensen als een nummer gaan behandelen”, zegt Gruwez. En dat kan grote consequenties hebben volgens de onderzoeksrechter. “Maanden- of jarenlang als een nummer bekeken worden, kan ertoe leiden dat je gevoelens verdwijnen, want je raakt ontmenselijkt, je verliest een wezenlijk bestaan. Mensen kunnen dan gevaarlijker de gevangenis uitkomen dan dat ze er in zijn gegaan. Het kan dan gaan lijken op een soort sociale euthanasie.”  

Een ander bezwaar is dat de nieuwe gevangenis te ver komt te liggen van het Paleis van Justitie. “Hierdoor verlies je per rechter per zitting ongeveer 1,5 uur aan reistijd”, aldus Gruwez. Ook de transportkosten nemen dan enorm toe, met als gevolg dat een voorlopige hechtenis – volgens persoonlijke berekeningen van Gruwez – bij vier onderzoeksrechters ten minste 250.000 euro bruto per jaar zal kosten. Gruwez: “Ik vrees zelfs voor mijn beroep als het benodigde budget te hoog zal zijn.”

Alternatieven?

Naast juridische en financiële bezwaren, milieubezwaren en de verre afstand, stelt Brussels Hoofdstedelijk Parlementslid Arnaud Pinxteren van de partij Ecolo dat alternatieve oplossingen door de overheid bijna niet zijn bestudeerd. “Dat kan niet als het gaat om een kostenplaatje van miljoenen.”   

“In het belang van wie?, hou deze vraag in het achterhoofd terwijl je het dossier doorneemt”, stelt een stedenbouw deskundige uit het publiek aan het comité. “Ik vraag me af of op basis van die vraag het project er nog kan komen?”

Het feit dat er
nu zo veel gereageerd wordt op de bouwplannen vindt Vervaet wel bijzonder hoopgevend. “Ook motiverend is wat er nu gebeurt tussen buurtbewoners,
milieuorganisaties, advocaten en magistraten. Er is een breed divers front ontstaan.” 

Maquette

Later op de dag komt in het nieuws dat een vijftien- tot twintigtal gemaskerde mensen de kantoren van de Regie der Gebouwen zijn binnengedrongen en een maquette van de betreffende nieuwe gevangenis hebben vernield. Wie er precies achter zit, is niet bekend. 

Twee dagen eerder waren in de nacht van zondag 17 op maandag 18 mei woningen beklad bij mensen die betrokken zijn bij de plannen voor de gevangenis. Verschillende media meldden toen dat er ook eerder incidenten hebben plaatsgevonden bij woningen van betrokken partijen, zoals het inslaan van ruiten en brandstichting.

Contraproductief

De volgende dag stonden talloze media bij de bezetters in Haren op het land. Voor hen de gelegenheid om direct officieel afstand te doen van de gewelddadige acties. Rafael ‘Van de Keelbeek’: “Dit werkt alleen maar contraproductief en gaat de mening van de voorstanders niet veranderen. Het geeft juist een argument om ons actievoerders te criminaliseren. We herkennen ons hier totaal niet in.”

Na 27 mei komt de commissie met een advies. Op basis daarvan zal Stad Brussel haar oordeel vellen en tot slot het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.