Nadien volgden nog enkele tabaksmultinationals met vergelijkbare deals
(1). Europees parlementslid Bart Staes (Groen) volgt de zaak al jaren op
de voet: “Georgieva gaf recent aan dat ze eind mei een evaluatie van de
resultaten van die tabaksakkoorden zal ontvangen en bekend maken. Die
leken destijds veelbelovend, maar ruim tien jaar later hebben ikzelf en
tal van experts zeer grote twijfels of deze akkoorden wel moeten worden
voorgezet.”

De schade voor de Europese schatkisten door fraude en illegale handel
met sigaretten wordt geschat op 10 miljard euro per jaar, via verlies
aan accijnzen en BTW. Bovendien ondersteunt het vaak gewelddadige
georganiseerde misdaad.

Uit onderzoek van de antifraudedienst OLAF werd
de tabaksindustrie er 15 jaar geleden van verdacht direct medeplichtig
te zijn aan smokkel. Elke sigaret die door de douane van de zwarte
markt werd geplukt, kon ze immers een tweede keer produceren en
verkopen.

In 2001 startte de Europese Commissie, samen met 10
lidstaten, een proces tegen een aantal tabaksfabrikanten wegens het
mislopen van belastinginkomsten. Dat mondde uiteindelijk uit in een
akkoord met Philip Morris.
 

Philip Morris International (PMI) kocht vervolging af door over een
periode van 12 jaar 1,25 miljard dollar te betalen. Geld dat bedoeld was
om fraude en illegale sigarettenhandel te bestrijden, wat helaas
onvoldoende gebeurde.

Wij spraken ons destijds negatief uit over
de manier waarop dit geld verdeeld werd tussen de Europese Commissie en
de lidstaten. De Commissie zelf kreeg slechts 9,7%. De rest ging
rechtstreeks naar de schatkisten van de lidstaten. Dit ondanks het
feit dat de Commissie bevoegd is om de strijd aan te binden tegen de
verspreiding van namaak- en illegale goederen Volgens het EP “ging deze
verdeling in tegen de letter en de geest van het akkoord, dat is
gesloten op basis van de afspraak dat de 1,25 miljard dollar moest
worden gebruikt voor fraudebestrijding.”

De grote vraag is nu of de EU onderhandelingen moet opstarten
om het PMI-akkoord na 2016 voort te zetten. Het punt is dat er twee
andere opties zijn om de tabaksindustrie te dwingen om smokkel tegen te
gaan. De kerntechnologie hiervoor is de zogenaamde ‘tracking and
tracing‘, een geavanceerde technologie waarmee elk pakje gevolgd kan
worden.

Ten eerste is er het internationaal overeengekomen
WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC), dat door de EU is
ondertekend, maar helaas nog amper geratificeerd. De Europese Commissie
kondigt nu aan dat ze dit weldra gaat ratificeren. De lidstaten zouden
best zo snel mogelijk volgen, omdat hieraan ook bepalingen verbonden zijn
voor tracking and tracing voor tabaksbedrijven.

De vraag is vervolgens
of eventuele nieuwe onderhandelingen niet in strijd zijn met enkele
aspecten van dat FCTC, meer in het bijzonder artikel 5, lid 3, van de
FCTC. Dat bevat de volgende aanbevelingen: “Wijs partnerschappen en
niet-bindende of niet-uitvoerbare overeenkomsten met de tabaksindustrie
af” en “Denormaliseer en, voor zover mogelijk, reguleer activiteiten die
door de tabaksindustrie worden omschreven als “maatschappelijk
verantwoord”, met inbegrip van, maar niet beperkt tot activiteiten die
worden omschreven als “maatschappelijk verantwoord ondernemen”. De
evaluatie van de PMI-akkoorden die ik met de Commissie
Begrotingscontrole een jaar geleden organiseerde, gaven alvast een zeer
negatief beeld.

Een groot probleem is ook het gebrek aan transparantie over
de contacten tussen de Europese Commissie en de tabaksindustrie. Dat
bleek uit de hele saga rond de ontslagen eurocommissaris John Dalli en
de rol van topambtenaar en later adviseur van de PMI advocaat Michel
Petite. Ik verwacht vanavond dus klare taal van Georgieva.

Tot slot is er het toch wel gênante feit dat PMI de Europese
Unie voor de rechter heeft gedaagd wegens het goedkeuren van de Tobacco
Products Directive (TPD).  Deze richtlijn werd al afgezwakt door de
tabakslobby en wordt nu dus juridisch aangevallen. Is dat het soort
‘partner’ waar je als beleidsmaker en beschermer van het algemeen belang
deals mee wil sluiten?

De tweede weg verloopt via de nieuwe tabaksrichtlijn van 2014. De
groenen waren blij met de verstrenging van de tabakswetgeving in
februari 2014, maar betreurden dat het eindresultaat van de
onderhandelingen minder ambitieus was dan het oorspronkelijke
Commissievoorstel.

Het bereikte akkoord is een stap vooruit voor de EU
om de enorme gezondheids- en sociale problemen, die met
tabaksproducten gepaard gaan, aan te pakken. Maar de TPD schiet tekort
in vergelijking met de oorspronkelijke voorstellen en de goede
voorbeelden uit andere landen. Het resultaat van een ongeziene
lobbyoperatie van de tabaksindustrie.

Met roken als doodsoorzaak nummer
één in de EU (roken leidt tot 700.000 voortijdige sterfgevallen per
jaar) zijn sterke regels van vitaal belang voor Europese burgers en de
volksgezondheid, maar ook voor de belastingbetaler die opdraait voor de
rekening van deze vermijdbare ziekten.

Voetnoot:

1) De overeenkomst met Japan Tobacco (JTI) loopt tot 2022 en de
overeenkomsten met respectievelijk British American Tobacco (BAT) en
Imperial Tobacco Limited (ITL) lopen tot 2030. Het is thans niet nodig
om een mogelijke verlenging van deze overeenkomsten in de nabije
toekomst te bespreken.

Bart Staes is Europees parlementslid voor Groen.