In onze voorstelling is de hedendaagse kluizenaar vaak een boze oude man, of een uitbehandelde psychiatrische patiënt. Mannen zijn het
vrijwel altijd, als we van de selectie van de auteur vertrekken. Twee zeer bekende Bijbelse
voorbeelden komen ook niet aan bod: Johannes De Doper en Jezus
Christus, wellicht omdat zij zich slechts een kleine periode
afzonderden om daarna een krachtig openbaar leven te starten. De
kritiek op de industriële ontwikkeling via de kluizenaars komt
uiteindelijk neer op twee eenvoudige begrippen: Natuur en
Gemeenschap.

De
basis van de kritiek: het individualisme

De
religie, het humanisme en economische voorspoed zijn de
ontstaansfactoren van het hedendaagse individualisme, dat nu een
massaverschijnsel is geworden. Het individualisme is door de hebzucht
en de jaloezie van de mens uitgegroeid tot een bedreiging voor onze
aarde en zelfs ons bestaan. Het antwoord komt voor de schrijver voor
een deel uit het eenzame bestaan van de kluizenaars en de boodschap
die zijn ons achter lieten via hun dagboeken en publicaties.

Uit
de reeks van kluizenaars zijn er drie voorbeelden die ik er even wil
uitlichten. Nietzsche’s mystieke leer van de Eeuwige terugkeer van
het gelijke, een ontdekking die hij deed in de de Alpen bij
Sils-Maria, heeft vele schrijvers en dichters geïnspireerd. Het is
bovendien een leer die in een aantal opzichten raakt aan het
boeddhisme. Aldus sprak Zarathoestra is nog steeds populair. In een
volgende hoofdstuk komt er kritiek op Nietzsche: hij was de enige die
de liefde voor de mens verwierp om te komen tot zijn idee van
Ubermensch.

Groot
is ook de invloed van Thoreau. Zijn natuurmystiek, en daarmee die van
de hele Noord-Amerikaanse transcendentalistische beweging heeft nog
steeds politieke dimensies. Walden zat in de rugzak van Christopher
MacCandless. De oude schoolbus waarin hij bivakkeerde middenin de
Alaskaanse wildernis, een stukje zuidwestelijk van Fairbanks, ligt nu
op een pelgrimageroute; jonge mensen ondernemen de tocht omdat ze
denken dat deze hen dichter bij zichzelf zal brengen. De
demonstratieve manier waarop MacCandless (in de film) zijn spaargeld
verbrandt en de extatische momenten van geluk die hij in de wildernis
ervaart, zijn in feite een directe vertaling van de geest van
Thoreau.

Een
derde voorbeeld is het verhaal van de Unabomber. Kaczynski was een
self-made bommenmaker die bompaketten verstuurde en een manifest
tegen de technisch vooruitgang schreef, omdat dit de mensheid
vernietigde. Toen hij uiteindelijk gevat werd, werd hij gek verklaard
door de gerechtspsychiater. Voor de Unabomber was de strijd tegen de
techniek een oorlog. Volgens de schrijver vergiste hij zich van
tegenstander, niet de techniek, maar de mens is de tegenstander. De
mens beslist immers over de aanwending van de techniek en kan ook
positieve dingen zoals schone energie en een circulaire economie in
de praktijk brengen.

Jan-Hendrik
Bakker komt samen met zijn heremieten tot twee basiswaarden: de
Natuur en de Gemeenschap. En indien we de twee in evenwicht met elkaar
willen ontwikkelen dan moeten we heel goed nadenken hoe we met de
Natuur en die Gemeenschap omgaan.