De herdenkingsdiensten voor de aanslag op Charlie Hebdo stonden in het teken van de democratie. De verklaring luidt dat terroristen het politiek-satirisch magazine viseerden, omdat het tijdschrift beschouwd werd als een symbool van de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting. Deze twee principes zijn hoekstenen van de democratie, waardoor de terroristen duidelijk maakten dat zij dit politiek systeem wilden ondermijnen. Of dat is toch het idee als je de debatten erover hebt gevolgd. Ik twijfel niet aan het feit dat dit wellicht in de intenties lag van de gebroeders Kouachi, maar ik heb het gevoel dat de democratie die nu zo verheerlijkt wordt, eigenlijk meer in vraag gesteld moet worden dan ooit.
Goed, je kan discussïeren over wat er bedoeld wordt met ‘democratie’, daar is een heel lichaam aan literatuur aan besteed. Laten we voor de eenvoud aannemen dat we dit ruwweg definiëren als een politiek systeem waar de bevolking de macht heeft. Al de andere omliggende betekenissen en feitelijkheden zal ik achterwege laten in dit artikel omdat dit niet relevant is voor het punt dat ik wil maken. Wat hier in feite centraal staat, is de mogelijkheid waarover de bevolking beschikt om haar wil om te zetten naar politieke actie. Dat kan misschien een heel ongenuanceerd standpunt zijn, maar ik wil u, de lezer, vragen om hier de nodige nivellering bij te bedenken.
De democratie zoals wij deze nu kennen is nog niet al te oud. In België werd deze immers pas in 1948 bereikt, wanneer het vrouwenkiesrecht werd ingevoerd. In deze 67 jaar werd de democratie al meerdere keren getart. We zijn het vandaag misschien al vergeten, maar er waren momenten waar particratie en oneerlijke verkiezingsmechanismen in werking waren in ons land. Elke democratie lijdt zonder meer onder een constante druk. Het in stand houden van een dergelijk systeem is geen sinecure, maar tot op de dag van vandaag weten wij deze enigzins te behouden. Of is dat slechts een illusie?
Op dit moment lijkt elke institutionele voorwaarde voor de democratie vervuld te zijn in ons land. We hebben een parlement, verkiezingen, vrijheden, etc. Toch lijkt de benoeming ‘post-democratie’ meer op zijn plaats. Dit concept van de Britse socioloog Colin Crouch stelt dat de instellingen van democratie nog bestaan, maar in haar essentie uitgehold is. Met andere woorden, de bevolking voelt zich niet vertegenwoordigd en de politieke besluitsvorming ligt in handen van een bestuurlijke elite. Ik weet niet hoe jullie erover denken, maar ik zou zeggen dat dit wel een vrij goede beschrijving is van de toestand in ons land.
Deze omschrijving is misschien niet heel concreet, daar ben ik me bewust van. Daarom zou ik ook willen verwijzen naar het boek “De democratie voorbij” van Luc Huyse. Hij geeft een inzicht in de herfstij van de Belgische parlementaire democratie en hoe die ondergang moet tegengegaan worden. Zijn diagnose luidt dat de ontmanteling van de staat, politieke versplintering en vermarkting van het publieke goed aan de basis liggen van deze problematiek. Ook wordt het beleid steeds vaker bepaald door instanties die het nationale overstijgen, of worden de bevoegdheden aan lagere beleidsniveaus gedelegeerd, maar met fikse restricties van bovenaf. Het gevolg van dit allemaal zorgt voor een moeilijke verhouding tussen burger en beleid.
De partijen en het politiek-strategisch spel dat zij spelen, maken het de bevolking eveneens moeilijk om haar wil om te zetten in acties. Waar partijen vroeger de vehikels van democratie waren, ondersteunen ze tegenwoordig de politieke elite die het zich gemakkelijk heeft gemaakt in haar machtspositie. Daarnaast is de uitkomst van het partijpolitiek spel, op een paar nuances na, vaak hetzelfde. Verkiezingscampagnes lijken immers meer prijzenoorlogen te zijn dan een keuze tussen ideologische standpunten. Misschien is dit de vloek van een meerpartijenstelsel, maar dit wil niet zeggen dat het democratisch is. Mensen moeten kunnen kiezen tussen verschillende beleidswegen. Telkens dezelfde recepten bovenhalen wanneer de buren langskomen om te eten, zorgt er immers voor dat zij minder geneigd zullen zijn om langs te komen.
Hoewel deze inzichten misschien gestoeld zijn op een pessimistische blik, is dit niet het einde van het verhaal. Er zijn al bepaalde signalen die erop wijzen dat er verbetering in zicht is. Leidinggevende denkers en opiniemakers lijken steeds meer de boodschap te verspreiden dat er wat aan het bewegen is in het politieke landschap. Podemos, de Spaanse oppositiepartij van Pablo Iglesias Turrión, ontwikkelde een manier van directe lokale democratie, genaamd de Círculos. Ook andere democratische initiatieven zoals de Vijf Sterren Beweging van Beppe Grillo in Italië geven ons een nieuwe vorm van burgerparticipatie door gebruik te maken van sociale media. Hoewel in België dit soort van expliciet politieke partijen nog niet bestaan, zijn wel politiek-ideologische bewegingen in werking die zich weten om te vormen tot actiegroepen. Hart Boven Hard, Ringland of Ademloos zijn goede voorbeelden van organisaties die burgers terug een stem geven in het besluitsvormingsproces.
Het is een fijne gedachte om te beseffen dat er een glimp van hoop is voor de democratie. Een flink uitgebouwd middenveld is echter niet genoeg om mensen terug enthousiast en passioneel te maken over democratie. Hoewel we niet kunnen verlangen dat iedereen op eenzelfde manier voeling heeft met politiek, zou het wel wenselijk zijn mocht het politieke vuur weer opbloeien. Dit wilt niet zeggen dat we allemaal politieke wetenschappers moeten worden of constant gortdroge boeken moeten lezen en er kritisch over moeten reflecteren in onze vrije tijd. Het zou in principe en in hoofdzaak betekenen dat we discussiëren. Niet die flauwekul die ze vaak op tv laten zien of die ijdele en vruchteloze sociale media discussies. Laten we eens op café gaan om een gesprek te voeren dat de gemoederen echt aanwakkert. Democratie is immers in essentie een sociaal proces.
Om deze reden zou ik iedereen willen uitnodigen om met mij te discussiëren, niet noodzakelijk iets waarover ik, of mijn collega’s, geschreven heb, maar iets wat jou interesseert. Geef me een nieuw inzicht over de wereld, door jouw ogen. Deel dat met iemand en probeer anderen te overtuigen om zo tot steeds beter onderbouwde argumenten te komen. Kaart maatschappelijke problemen aan en doe samen met vrienden er iets aan. Eens we deze democratische vonk laten overslaan, dan zal het vuur kunnen branden.
Zeger Verleye,
Hoofdredacteur bij ZENIT Magazine
