Over Bob Paulus spreken
is onbegonnen werk voor eender wie. Als zoon over Bob spreken is nog meer
onbegonnen…

De laatste dertig
jaar hadden we wekelijkse gesprekken, eerst per gewone brief op papier, nadien
per elektronische brief en sinds enkele jaren per videogesprek. Zijn niet
aflatende nieuwsgierigheid, om altijd alles wat onder zijn handen kwam uit te
proberen, zorgden voor die regelmatige vernieuwing van onze
communicatiemiddelen. Ik had bijna “update” gezegd, iets wat hem zeker zou
ergeren. Tolerant als hij was tegenover iedereen en iedereens mening en hoe
graag hij andere talen sprak en wilde leren spreken, hij ergerde zich vaak aan
wie als Nederlander of Vlaming de Nederlandse en de Vlaamse taal voortdurend
verarmt door vreemde woorden te gebruiken. Hij vond dat intellectuele luiheid.
Hij wees me er dikwijls gemoedelijk op hoe in dertig jaar tijd het Portugees
soms bij mij de overhand kreeg op het Nederlands. Soms moesten we auteurs, waar
we het samen over hadden, in de oorspronkelijke taal citeren, zodat we elk op
zichzelf de betekenis konden vatten van een bepaalde gedachte, hij in het
Nederlands of in het Frans, ik in het Portugees en soms toch nog in het
Nederlands. Ik stond telkens weer verbaasd over het aantal vertalende
woordenboeken er op het rek achter hem stonden, vlak bij zijn werktafel. “Vertalen is herdenken in een andere taal, herscheppen.” was een van de korte gedachten die ik vond in
één van de driehonderd zesennegentig folders op zijn computer.

Zelf vertaalde
hij dikwijls wat hij interessant vond om het te delen met anderen. Hij vond
zelfs de tijd om na te gaan of de vertalingen van de werken van twee Portugese
auteurs van wie hij bijzonder hield, Saramago en Pessoa, die herschepping
indachtig waren. Hij vertelde me dat hij met behulp van een oorspronkelijke
uitgave van enkele van hun boeken, een academisch vertalend woordenboek en een
kopie van het vertaalde werk, probeerde uit te zoeken of de vertalers wel
degelijk de geest van het oorspronkelijke werk hadden gevat. En hij was
gelukkig vast te stellen dat dit volgens hem het geval was.

Zijn
humanistische wijze om de wereld te beschouwen, naar mensen te luisteren en met
hen te praten, maakte dat hij trouwens altijd erg gelukkig was als hij iemand
leerde kennen, in geschriften of persoonlijk, en waarmee hij erg snel reële of
imaginaire gesprekken mee kon aangaan. Het volstond dat hij ergens een
interessant artikel las, om met de auteur in contact te treden, wat hem heel
dikwijls ook lukte. Dat begreep ik niet alleen uit onze wekelijkse gesprekken
maar dat toonden me ook een derde van de bijna vierhonderd folders, die
dikwijls de naam van de gesprekspartner als identificatie dragen.

Bob droeg het
pluralisme in zijn hart. Dit maakte dat hij zich niet alleen interesseerde voor
wie anders dacht dan hij en dat hij zocht in contact te komen met wie anders
dacht dan hij, maar ook dat hij zich sinds heel lang het lot aantrok van wie om
welke reden dan ook, zich probeerde te vestigen in Oostende, in Vlaanderen, in
België, met de hoop op een nieuw leven, na ontkomen te zijn aan
verschrikkingen, die meestendeels het gevolg waren van intolerantie. Hij trok
zich persoonlijk het lot aan van tientallen vluchtelingen uit verschillende
delen van de wereld en met verschillende achtergronden, zonder voorafgaande
voorwaarde. En soms schaamde hij zich voor de kleingeestigheid, soms ergerde
hij zich over de kortzichtigheid van beleidsmensen van zijn land, die met
wettelijke argumenten schermen, gebaseerd op wetten die ze zelf voorstelden of
stemden, waarbij economische of plaatselijke belangen de overhand nemen over
universele principes die Belgische politici mee hielpen uitwerken, na twee
oorlogen, bij het opstellen van de verklaring der universele mensenrechten.
Zijn computer bewaart vele getuigenissen in de eerste persoon van de
bureaucratische calvarie van migranten en politieke vluchtelingen, na de
menselijke ontberingen die vele van zijn gespreksgenoten hadden beleefd.

Bob’s
humanistische kijk op de menselijke verwezenlijkingen bepaalde ook zijn kijk op
onderwijs en leerprocessen, zowel beroepshalve als in zijn vrije tijd. Hij
verleende zijn medewerking, van in het begin van de jaren zestig, aan het
uitbouwen van een socio-constructief pedagogisch model dat zich baseerde op het
werk van mensen zoals Célestin Freinet, Fernand Oury of Paulo Freire en hij
getuigde daarvan in artikels voor het blad van het instituut waar hij voor
werkte, alsook in vele spreekbeurten, werkateliers en gesprekken in het kader
van organisaties zoals AKO-WERP, de Freinetbeweging Vlaanderen, het
Masereelfonds, de Volkshogeschool en de vereniging Vandaag en Morgen, later
CEBERO, in het kader waarvan hij ook sporadisch met Tijdingen samenwerkte.
Enkele jaren geleden vereerde hij me met een uitnodiging om samen een boek te
schrijven waarin we onze ervaringen vertellen in het onderwijs en bij het
opzetten van leerprocessen met mensen, kinderen en volwassenen. Hij betrok er
ook mijn zus, Isabelle, bij.

En zoals hij zijn
kinderen mobiliseerde, activeerde hij voortdurend anderen voor nieuwe
projecten.

Zoals in de
culturele sector. Voor Bob was cultuur een breed begrip: elke bewuste handeling
van iemand is op zich een culturele uiting. Dit standpunt leidde hem bij zijn
jarenlange medewerking aan de Oostendse Culturele Raad, waar hij voortdurend,
samen met een trouwe vriendenkring, een democratisch beheersmodel behartigde.

Zijn vele
gesprekken met vele kunstenaars waar hij persoonlijk contact mee had, getuigen
dikwijls van een wederzijdse bewondering. Hij was bijzonder geïnteresseerd en
blij, telkens als hij weet kreeg van een nieuwe tentoonstelling of van een
nieuw concert van jonge of minder jonge kunstenaars; ook hiervan laten de
folders op zijn computer vele sporen na. Hij roert alle soorten
communicatievormen aan van muziek tot poëzie, van proza tot schilderkunst, van
beeldende kunst tot momentcreaties.

Met zijn
vernoemde trouwe vriendenkring, een echte Portugese tertúlia – de
laatste jaren waren ze maar met zijn tweeën meer – filosofeerde hij over vele
aspecten van het mens-zijn. Onder de discussieonderwerpen was er een vast
weerkerend thema: de godsdienst. Als overtuigd agnost trad hij trouwens
voortdurend in gesprek met gelovigen en niet gelovigen, met Christenen,
Islamieten en Joden. Hij wilde als het om levenshouding ging nooit iemand
overtuigen van gelijk of ongelijk, maar hij maakte er wel een persoonlijke
zoektocht van om te proberen te begrijpen hoe anderen op een andere wijze
betekenis gaven aan wat hem ook betekenisvol leek.

Bob wilde rustig en zonder vertoon de
wereld verlaten. Rustig, met enkele familieleden en enkele goede vrienden,
wilde hij een paar muziekopnames laten horen, waar hij bijzonder van hield.

Hij bedoelde dit
als een afscheid. Zoals hij zelf met zachte ironie schreef:

“In Milly-la-Forêt, een kunstenaarsdorp in de buurt van Fontainebleau,
bevindt zich, omringd door een kruidentuin, la Chapelle des Simples. De
binnenmuren werden versierd – ik zou zeggen verlucht – door Jean Cocteau, die
hier zijn laatste rustplaats vond. Op de grafsteen lezen we, in zijn
handschrift gegrift, de ontroerende zin “Je reste avec vous”.

Deze wens kan helaas alleen maar in vervulling
gaan voor dichters.

Bob vroeg in
tijden ook of het misschien mogelijk zijn om enkele maanden na zijn heengaan
een vriendenbijeenkomst te organiseren, met de bedoeling gestaakte en lopende
gesprekken terug op te nemen en verder te zetten. Niet over hem, maar over de
mensen en de wereld die ons bezighouden zoals ze hem ook bezighielden.

Onder vrienden en
familie bereiden we een liber amicorum voor waarvan we hopen dat dit het
daglicht ziet op de gevraagde vriendenbijeenkomst. Wie zich geroepen voelt om
bij te dragen, in tekst, tekening, foto of muziek kan ons bijdragen bezorgen op
het adres pascal.paulus@gmail.com.

We zullen de
gesprekken terug opnemen en ze verder zetten, Bob. Dank je om ons hieraan te
herinneren.