Het gaat om
grootschalige projecten die te maken hebben met de bouw van dammen,
elektriciteitscentrales of mijnen. Wie daarvoor onvrijwillig moet verhuizen,
zijn land moet afstaan of zijn inkomen kwijtraakt, moet in principe
gecompenseerd worden. In totaal ging het om 3,4 miljoen hervestigingen, bij
bijna duizend projecten, zegt het International Consortium van
Onderzoeksjournalisten (ICIJ), dat samen met de Huffington Post en andere
media duizenden Wereldbankdocumenten heeft onderzocht.

In sommige
gevallen zijn hele gemeenschappen die in de weg zaten voor
projectontwikkelaars weggejaagd met geweld of intimidatie. Dat gaat lijnrecht
in tegen de dubbele doelstelling van de Wereldbank – een einde maken aan
extreme armoede en gedeelde welvaart stimuleren door de levensstandaard van
de armsten te verhogen – vooral omdat de bank belooft om dit te doen zonder
schade te berokkenen aan mens of milieu.

Hoog risico

Volgens de
vijftig journalisten uit 21 landen hebben de Wereldbank en haar private tak,
de International Finance Corp, tussen 2009 en 2013 50 miljoen dollar gepompt
in projecten van de hoogste risicogroep als het gaat om “onomkeerbare en
ongekende” schade op sociaal of ecologisch vlak. Dat is meer dan twee keer zo
veel als de vijf jaar ervoor. De leningen zijn gebruikt door partijen die
betrokken waren bij mensenrechtenschendingen. “In sommige gevallen zijn de
leningen gewoon doorgegaan nadat bewijzen van schendingen bekend
werden.”

In totaal hebben de Wereldbank en de IFC tussen 2004 en 2013
maar liefst 455 miljard dollar geleend aan 7200 projecten in
ontwikkelingslanden. Er was in die jaren een stroom van klachten uit al die
landen dat de eisen en richtlijnen daarbij werden overschreden, zowel die van
de lenende als van de ontvangende partij. “Een degelijke evaluatie vooraf, om
te zien of gemeenschappen worden beschermd, wordt vaak overgeslagen door de
Wereldbank”, schrijven de onderzoekers. “De bank heeft vaak geen idee wat er
gebeurt met mensen nadat ze zijn verplaatst.”

“Er was vaak geen
intentie van de regeringen om zich aan de regels te houden, en niet van het
bankmanagement om ze te handhaven”, zegt Navin Rai, een voormalige
functionaris van de Wereldbank die tot 2012 toezicht moest houden op de
bescherming van inheemse gemeenschappen. “Dat is hoe het spel werd
gespeeld.”

Doorsluizen

Zo kwamen journalisten in Ethiopië
erachter dat functionarissen miljoenen dollars van een lening voor zorg en
onderwijs hebben doorgesluisd. Ze gebruikten het geld voor een grootschalig
programma van de regering om twee miljoen mensen gedwongen te verplaatsen.
Maar zelfs nadat mensen hierover hadden gerapporteerd, bleven de leningen van
honderden miljoenen dollars doorgaan.

De Wereldbank heeft in twee
rapporten onlangs zelf ook al geconcludeerd dat de bank de connectie is
kwijtgeraakt met de mensen die gedwongen verhuisd moesten worden.
Wereldbankpresident Jim Yong Kim heeft dit probleem erkend en heeft
aangekondigd dat er een nieuw hervestigingsbeleid moet
komen.

Intransparantie

Kristof Clerix, journalist bij MO*,
heeft deelgenomen aan het onderzoek en heeft zich gericht op de rol van
België in deze affaire. “België heeft sinds 2008 meer dan een miljard euro
overgemaakt aan de Wereldbank”, zegt Clerix. “Dat is ontwikkelingsgeld.
Bovendien levert België een van de 25 bestuurders van de bank, namens een
groep van tien landen, en kan zo mede het beleid bepalen.

Maar als je
dan vraagt welke bestuursdocumenten over het Belgische Wereldbank-beleid de
overheid kan vrijgeven, antwoordt minister van Financiën Johan Van
Overtveldt dat Belgische position papers, nota’s, correspondentie en
rapporten vertrouwelijk zijn. Er is met andere woorden een gebrek aan
transparantie. Ook het parlement wordt niet stelselmatig ingelicht over de
Belgische standpunten binnen de Wereldbank.