150 studenten vermoord door Al-Shabaab in Kenia: de factor-Somalië

Op 2 april 2015 viel de terreurorganisatie al-Shabaab Garissa University College in de gelijknamige stad in Kenia binnen, waarbij iets minder dan 150 mensen werden vermoord – bijna allen studenten [1].

In een eerste reactie beval Keniaans president Uhuru Kenyatta de onmiddellijke opleiding van tienduizend nieuwe politieofficieren. Hij riep Kenianen die in het buitenland verblijven op om “te helpen buitenlandse toeristen aan te sporen terug te keren naar Kenia”, nadat verschillende landen al waren begonnen hun inwoners af te raden om de regio nog te bezoeken [2].

Dit is de meest moorddadige aanslag van al-Shahaab in Kenia sinds zij in september 2013 het Westgate-winkelcentrum binnenvielen in de hoofdstad Nairobi en daar 67 mensen vermoordden. Uiteraard werpt deze nieuwe aanslag opnieuw de beladen vraag op of “de Keniaanse staatsveiligheid sterk genoeg in zijn schoenen staat.”[3]

Dit is echter het moment waarop we ons eerder moeten bezinnen of de huidige Keniaanse staatsveiligheid werkelijk behoefte heeft aan versterking en of ze niet eerder juist nu al te veel macht heeft.

Eigenlijk moet elke ernstige analyse van een gewelddadig politiek feit ons ertoe nopen niet enkel te kijken naar het betreffende incident. Het moet ons er ook toe aanzetten ons te verdiepen in de sociaal historische context die tot deze gebeurtenissen heeft geleid. Het ligt voor de hand dat een aanslag op een universiteit die bijna 150 dodelijke slachtoffers eist, een tragische en totaal niet te rechtvaardigen gebeurtenis is, maar bij die ene vaststelling mag het niet blijven.

De meeste mediaberichten begaan precies die fout. Oproepen tot emotionele uitbarstingen, holle kreten als “zij haten ons omwille van onze vrijheid” en zinloze en opruiende verklaringen als “wij zullen hen vinden en terugslaan tot hun ruggengraat breekt… en dan zullen wij triomferen” horen niet in een ernstige sociologische analyse, van het verleden of van het heden [4].

Veeleer zou men moeten inzien dat het begrijpen van de oorzaken van het huidige politieke geweld een troef is om het voorbije en recente beleid te herbekijken tegen de achtergrond van één bepaalde gewelddadige actie, én uit te zoeken of dat beleid niet mee de oorzaak was van dit geweld.

Cruciale ommezwaai

Als we even in de recente geschiedenis van het Keniaanse beleid ten overstaan van de Somali’s gaan kijken – zowel in Kenia zelf als buiten zijn landsgrenzen – dan doemen een aantal grimmige verklaringen op. Het besluit van de Keniaanse regering in oktober 2011 om Zuid-Somalië binnen te vallen (Operatie Linda Nchi: ”bescherm het land”) betekende een cruciale ommezwaai in de relatie tussen Kenia en al-Shabaab in Somalië.

Duizenden Keniaanse militairen baanden zich met geweld een doorgang door Somalië. Al-Shabaab heeft toen onmiddellijk verklaard deze Keniaanse invasie te zullen wreken. Dit werd nog duidelijker na de aanval op het Westgate-winkelcentrum, waarvan al-Shabaab-leider Ahmed Godane verklaarde “dat de aanval op het Westgate commercieel centrum bedoeld was om de Keniaanse leiders af te straffen, die op een ondoordachte manier Somalië waren binnengevallen ”.

Tevens was het de bedoeling een wraakactie te ondernemen tegen westerse staten die volgens al-Shahaab de Keniaanse invasie gesteund hadden en om de weg te effenen voor hun minerale industrieën, het bloed van onschuldige moslims hadden verspild: ”Dus maak vandaag nog uw keuze en haal uw troepen weg. Indien niet, dan zal het bloedvergieten in uw land verschrikkelijk zijn” [5].

In de maanden volgend op de Keniaanse invasie van 2011 werden talloze Somali’s afgeslacht, bevestigde ook een Human Rights Watch-rapport uit 2013. Het rapport toonde aan dat Kenia zonder onderscheid de bevolking die het geacht werd te beschermen, had bestookt en gebombardeerd [6].

Boven op deze ‘externe’ factoren is er nog de verontrustende manier waarop Somali’s in Kenia zelf worden behandeld. De Keniaanse regering werd beschreven als “haar eigen ergste vijand”, toen zij ontelbare etnische Somali’s ging verdenken als potentiële al-Shabaab-aanhangers en hen oppakte voor ondervraging [7].

Bovendien is recent aan het licht gekomen dat Kenia’s Anti Terrorism Police Unit, die direct onder het commando opereerde van de Keniaanse Nationale Veiligheidsraad, potentieel verantwoordelijk is voor bijna vijfhonderd illegale executies, onder het motto “als de wet zijn werk niet doet, dan zijn er alternatieve opties: elimineer (hen)”. [8].

Deze strategie van elimineren werd verondersteld gesteund te worden door het westen, omdat het westen de operationele informatie leverde voor deze operaties, terwijl de Keniaanse troepen het werk op het terrein afmaakten.

Keniaanse bezetting

Sinds deze ‘post-October-2011-operatie’ heeft al-Shabaab niet alleen talloze aanvallen georganiseerd in Kenia, maar won zij tevens sympathie aan de Keniaanse grenzen, omwille van alle redenen die hierboven beschreven zijn. Zoals in vele sociale conflicten wordt het steeds moeilijker om ze op te lossen als je eerst voortdurend stappen hebt gezet die het conflict escaleren, daarbij mensen tot het uiterste hebt geterroriseerd en de “wij tegen de vijand”-mentaliteit almaar hebt versterkt.

We hoeven slechts een vluchtige analyse te maken van de recente verbale uitwisselingen tussen de Keniaanse president en al-Shabaab om de ernst van de situatie te begrijpen. Voortbordurend op zijn bombastische retoriek verklaarde president Kenyatta dat hij klaar is om ‘onaangetast’ zijn beleid van verbrande aarde tegen al-Shabaab voort te zetten. Zo wil hij dan op de strengst mogelijke manier degenen straffen die hij verantwoordelijk acht. Van zijn kant verklaart al-Shabaab dat “het bloed door de straten van de Keniaanse steden zal vloeien zolang Somalië niet bevrijd is van de Keniaanse bezetting” [9].

Springplank voor vijandelijkheden

Om het huidige conflict tussen al-Shabaab, Somalië, Kenia en al zijn buurstaten grondig te onderzoeken, moet veel uitgebreider onderzoek verricht worden op een ander discussieforum. Toch zijn er enkele gedachten en observaties die iedereen die met deze situatie begaan is, zouden moeten opvallen.

Eerst en vooral, een brutale en lompe respons van het staatsapparaat is zelden een goede manier om een gewelddadige en losgeslagen gewapende oppositie van antwoord te dienen.

Verwachten dat al-Shabaab als bij wonder in het niets zal verdwijnen door middel van door de staat aangemoedigde onwettige executies en het bestoken van de civiele bevolking in wier buurt de operaties plaatsvinden, is contraproductief zowel op humanitair als op moreel vlak. Dit gegeven moet als een op zichzelf bestaand feit worden beschouwd, los van de graad van gewelddadigheid door al-Shabaab.

Dit geldt niet alleen voor de Keniaanse veiligheidsdiensten, maar tevens voor alle veiligheidstroepen die betrokken zijn bij dit bloedbad (in het bijzonder Ethiopië en de Verenigde Staten). Bovendien, zoals we reeds zagen in talloze andere recente conflicten in de ‘global war on terror’, is militair interventionistisch beleid vaak de springplank voor vijandelijkheden, niet alleen in het land dat bezet wordt, maar tevens potentieel in de diaspora van dat land. Alle Somali’s aanzien als potentiële verdachten is precies een bedenkelijke aantasting van het principe dat deze landen beweren te verdedigen in de ‘oorlog tegen terrorisme’. Zoals we reeds al te vaak gezien hebben zijn het niet alleen degenen die rechtstreeks in het conflict betrokken zijn, maar zeker ook de mensen die hun boodschappen doen op de markt of naar de universiteit gaan, die de prijs moeten betalen.

Jason Mueller is Research Fellow bij het Center for the Study of Democracy en PhD-student aan het Department of Sociology van de Universiteit van Californië. Zijn onderzoeksgebied beslaat sociale bewegingen, politiek geweld en staatsrepressie, met bijzondere aandacht voor Somalische zaken. 

Noten:

[1] Ellis, Ralph, Ben Brumfield, and Christian Purefoy. “Five arrested in deadly attack on Kenyan college.” CNN. April 3, 2015.
[2] Honan, Edith. “Al Shabaab Kills at Least 147 at Kenyan University; Siege Ends.” Reuters. April 3, 2015. ; and, “Kenya Sees Biggest Al-Shabaab Attack Yet; 147 Dead.” Modern Ghana. April 3, 2015.
[3] Ellis, Ralph, Ben Brumfield, and Christian Purefoy. “Five arrested in deadly attack on Kenyan college.”
[4] “Kenyan Troops ‘kill 60 Al-Shabab Fighters’ in Somalia.” BBC News. January 7, 2012. 
[5] McConnell, Tristan. “Who Is Al Shabaab Leader Ahmed Godane?” GlobalPost. October 1, 2013.
[6] Human Rights Watch, “World Report 2013: Somalia.”
[7] Hidalgo, Paul. “Kenya’s Worst Enemy.” Hiiraan. April 24, 2014.
[8] “Exclusive: Kenyan Counterterrorism Police Admit to Extrajudicial Killings.” Al Jazeera. December 8, 2014.
[9] “Kenya to Respond to Shebab Attack in ‘severest Way': President.” AFP/Modern Ghana. April 4, 2015.

Het artikel A Precarious State of Affairs: Al-Shabaab and Kenya: the Somali Factor verscheen oorspronkelijk op Counterpunch en werd vertaald door Agnes Hollanders.