Dat blijkt uit de
Cacao Barometer 2015, een internationaal initiatief van de belangrijkste
organisaties die betrokken zijn bij duurzame cacao.

“Er gebeurt heel
veel in de sector, maar het belangrijkste probleem wordt niet aangepakt: de
extreme armoede van cacaoboeren en hun slechte positie in de productieketen,”
zegt Antonie Fountain, co-auteur van de Barometer. De Barometer wordt iedere
paar jaar gepubliceerd. Het thema dit jaar is de verdeling in de
leveringsketen en de echte inkomens van cacaoboeren.

Duurzame
keurmerken

Eerst het goede nieuws: er wordt steeds meer duurzaam
gecertificeerde chocolade verkocht. In 2009 bedroeg het aandeel chocolade met
een keurmerk nog 2 procent van het totaal, nu is dat 16 procent van de
mondiale verkoop. Verschillende grote bedrijven, zoals Mars en Ferrero,
hebben aangekondigd om in 2020 al hun cacao duurzaam te certificeren. Het
gaat vooral om drie grote keurmerken: Rainforest Alliance, Max Havelaar of
UTZ.

Maar dat is niet het hele verhaal, zegt Fountain. “Ik zeg tegen
die bedrijven: stop met communiceren dat je de boeren uit de armoede helpt.
Dat kan niet. De positie van boeren is te slecht en de prijzen zijn te laag.
Jullie zijn een pleister op een kapot
systeem.”

Machtsconcentratie

Fusies en overnames hebben ertoe
geleid dat slechts een handjevol bedrijven 80% van de keten domineren,
terwijl er miljoenen boeren zijn die slecht georganiseerd zijn. Vooral
chocolademakers, zoals Mars, Nestlé, Ferrero en Mondelez, verwerkers zoals
Barry Callebaut en Cargill, en supermarkten verdienen veel in vergelijking
met de andere actoren in de keten.

“Aan de andere kant van de keten,
bij de boeren, zijn de inkomens schokkerend laag”, aldus Fountain. “Wat voor
veranderingen er ook zouden worden doorgevoerd, om de productiviteit te
verhogen, of om de boerderijen groter te maken, het zou allemaal niet genoeg
zijn om de boeren echt uit de armoede te helpen. Er moet één ding gebeuren:
het prijsmechanisme moet veranderen, met andere woorden, de chocola moet
duurder worden. Dit kan alleen worden aangepakt als alle spelers met elkaar
om tafel gaan zitten, inclusief de kartelwaakhond.”

Goed nieuws is dat
Ivoorkust, de belangrijkste exporteur van cacao, in eigen land is begonnen
aan een serieuze hervorming van de sector. Dat leidde vorig jaar al tot
kritiek van de industrie, die de winsten zag dalen. Volgens deskundigen is de
inkoopprijs bij boeren met 40 procent gestegen.

Diepe
armoede

Genoeg is dat nog lang niet. De cacaoboeren in Ghana en
Ivoorkust, de twee grootste cacaolanden, leven ruim onder de internationaal
gehanteerde extreme armoedegrens, ook de boeren die een premium krijgen voor
fairtrade chocola. In Ivoorkust moet een boer vier keer zoveel verdienen om
de armoedegrens van 2 dollar per dag te bereiken. Voor een inkomen dat in de
basisbehoeften voorziet, een leefbaar inkomen, moet het inkomen nog veel meer
omhoog.

Het ontbreken van een leefbaar inkomen voor cacaoboeren leidt
tot slechte arbeidsomstandigheden, mensenrechtenschendingen, en vele andere
problemen zoals kinderarbeid. Cacao biedt geen aantrekkelijke toekomst meer.
Steeds meer kinderen van cacaoboeren verlaten de sector, en de gemiddelde
leeftijd van een cacaoboer is bijna gelijk aan zijn
levensverwachting.

Verandering is mogelijk

Als er één sector
is waar verandering mogelijk moet zijn, is het wel cacao, denkt Fountain. “Er
is overleg, tussen alle spelers, en dat is bijzonder. Veel van die spelers
zijn niet beursgenoteerd, maar zijn familiebedrijven. Die zien ook wel in dat
ze hun eigen markt ondergraven als er geen boeren meer
zijn.”

Desondanks zijn er grote verschillen per land. “In Nederland, de
grootste doorvoerhaven voor cacao ter wereld, kun je in 2025 geen
ongecertificeerde chocola meer krijgen. In Duitsland gebeurt er ook veel.
Maar het is teleurstellend hoe weinig Zwitserland en België doen.” De
grootste cacaoverwerker ter wereld, Callebaut, heeft een monsterfabriek in
Vlaanderen staan, maar daar is tot op heden nog weinig animo te zien om aan
structurele verandering te werken. “En als grote werkgever heeft het bedrijf
de overheid in de pocket.”

Duurzaam certificeren zou een goede stap
zijn, maar het is slechts een begin. “De sector moet fundamenteel veranderen.
Als dat niet gebeurt, is er geen toekomst voor cacaoboeren.”