'Ruil crisis voor de stad'

De crisis komt in iedere stad anders tot uiting. Woningnood, maatschappelijke polarisering, verlies van openbare ruimte: de rondreizende expositie We-Traders. Ruil crisis voor de stad toont hoe burgers verspreid over zes steden in Europa de strijd aan gaan met de gevolgen van de crisis en meewerken aan de totstandkoming en dynamisering van hun stad. Van Lissabon tot Madrid, Toulouse, Turijn en Berlijn, met als eindhalte: Brussel.

Deze tour van burgerinitiatieven startte in januari 2014. Brussel reisde niet mee, maar omdat het het centrum van Europa is, besloten de organisatoren van het Goethe-Institut om de expositie daar wel af te sluiten. De komende vijf weken heeft BOZAR Architecture haar deuren geopend voor deze marktplaats met innovatieve ideeën. Uit Brussel zijn vijf projecten geselecteerd die hun visie op de stad, markt en Europa hebben vertaald in acties om de crisis het hoofd te bieden. Zij hebben zich bereid getoond om kennis met elkaar en het publiek te delen.

 We Trader

We-Traders noemen curatoren Angelika Fitz en Rose Epple de burgers achter de initiatieven. “Deze mensen herdefiniëren de verhouding tussen waarde, winst en openbaar goed.” Buurtbewoners toveren braakliggend terrein om tot een openbare ruimte. Eigenaars bieden hun stadstuintjes aan werkloze jongeren om hun kleinschalige ondernemingsplannen te testen. Als de markten falen, nemen stadsburgers een nieuwe rol op zich. Ze ontwikkelen zelf nieuwe vormen van uitwisseling en binden de strijd aan met de crisis via sociale, economische en ecologische facetten van het leven in een stad. En ze moedigen anderen aan om mee op de kar te springen. 

“We staat voor samenwerken. Trade verwijst naar het geven van een andere invulling van het leven dan commerciële handel”, legt Fitz uit. “Er kan meer geruild worden dan alleen geld. We willen praten over andere waarden dan enkel winst maken.” Charlotte Bonduel, cocurator in Brussel, benadrukt dat We-Traders een maatschappelijk project is in plaats van kunst. “Het is een zoektocht naar de essentie van de stad, namelijk dat de stad van de bewoners is. Het doel is om dialoog te promoten en netwerken te creëren. Zowel tussen de initiatieven binnen als tussen de steden.”  

Agora

Dit begint direct bij de trappen in de hal van BOZAR. Met rode tape nodigen de knalrode letters ‘agora’ – Oudgrieks voor ontmoetingsplek – het publiek uit om er lekker plaats te nemen, een sandwich te eten of een gesprek aan te gaan. Voordat u doorloopt naar de rest van de expositie, bedrukt de Berlijnse Rütli-Wear een linnen tas met de tekst: Swap crisis for city of We Trader. Handig om de catalogus die u vervolgens onderweg zelf samenstelt in te bewaren.   

Dan wordt u als eerste voorgesteld aan de Brusselse stadsprojecten. Community Land Trust bijvoorbeeld. Zes à zeven jaar geleden was het slechts een idee om grond aan te kopen en die als gemeenschappelijk goed te beheren, samen en in het belang van de gemeenschap. Een doel is om er huizen te bouwen die betaalbaar zijn voor mensen met een laag inkomen. Hoe? Door alleen de huizen te verkopen en niet de grond waarop ze zijn gebouwd. “Inmiddels worden we erkend door het Brussels Gewest en zien we steeds meer soortgelijke burgerinitiatieven ontstaan”, vertelt initiatiefnemer Geert De Pauw.

Petanque 

Een tekort aan ontmoetingsplekken in de buurt? Tijdens een spelletje petanque – u kunt meespelen – laat CanalPark BXL zien hoe ze een landschap van beton bij de Ninoofse Poort omtoverden tot een groene openbare ruimte. Er ontstond een stukje stad waar het welzijn belangrijker is dan winstbejag. Overige initiatieven die presenteren hoe ze de leefbaarheid in Brussel verbeteren, zijn het Brussels Dichterscollectief, Commons Josephat en W-o-l-k-e.  

Een whiteboard vol felgekleurde post-its biedt Brusselaars de kans om een vraag te stellen over de stad of antwoord te geven op een vraag die iemand anders daar heeft opgehangen. Aan het plafond bungelen zes lampen - elke lamp vertegenwoordigt een van de zes deelnemende Europese steden - ook volgeplakt met rosé, groene en gele post-its. “Geef je meer aan de stad dan de stad aan jou geeft?”, is de vraag aan iedereen. Geel is ja, rosé is misschien, groen is nee. De tot nu toe overwegend groen gekleurde Brusselse lamp toont dat men de stad vrijgeviger vindt dan zichzelf. 

 Zelforganisatie

In een volgende ruimte presenteren de initiatieven van de overige Europese steden zich aan u. In Turijn trekt een huisvestingsproject in de leegstaande gebouwen van de Olympische Winterspelen. In Toulouse doen gezinnen hun wekelijkse inkopen direct bij nabijgelegen boeren.  

“Het gaat niet meer enkel om participatie. Mensen wachten niet langer totdat jij hun laat weten dat ze hun mening mogen geven. Het gaat om zelforganisatie. Mensen doen iets. En jij als stad moet de verbinding met hen aangaan”, legt Fitz uit. De grenzen tussen kopers en verkopers vervagen door de activiteiten. Consumenten worden ook producenten.  

Derde utopie

Volgens Philippe De Clerck van het Brusselse collectief Common Josaphat, tevens als architect en urbanist verbonden aan de ULB, zitten we nu in een derde golf van utopie. “Mei 1968 leefde het idee op om een utopie niet langer van boven op te leggen, maar van onderen. Wel geloofde men nog steeds in revolutie. Tegenwoordig heeft dit woord een heel ander betekenis gekregen. We denken minder aan een grote omslag. In plaats daarvan geloven we dat een netwerk aan kleine initiatieven kwesties kunnen omkeren. Op een dag worden we wakker en beseffen we plots hoeveel er veranderd is.”  

De toenemende veranderingen en de creatie van precedenten van experimenten die geslaagd zijn en herbegonnen worden op andere plekken: dat is de perfecte manier om ontwikkeling teweeg te brengen volgens De Clerck. “Door kleine experimenten en door zeer concreet te werken, kun je zeggen: ‘Kijk, het kan wel anders!’ Zonder dat je het verkoopt als het nieuwe recept dat we moeten aannemen.” Daarom is het netwerk van We-Traders belangrijk, vindt De Clerck. “Zij laten zien dat er meerdere manieren zijn om het anders te doen en niet één. Al die manieren moeten samen blijven bestaan.”

De tentoonstelling We-Traders. Ruil crisis voor de stad loopt van 5 maart tot 12 april in de BOZAR.