De
kogel is door de kerk. Op 22 januari 2015 kondigde de Europese
Centrale Bank (ECB) aan dat zij een begin gaat maken met het
omstreden middel van ‘kwantitatieve verruiming’. (Dit gebeurt door de
beschikbare voorraad geld te vergroten. Een centrale bank kan
dit onder meer doen door geld uit te geven voor de aankoop van
waardepapieren zoals staatsobligaties. Het daarvoor uitgegeven geld
komt dan ter beschikking van de banken, nvdr). De ECB volgt daarmee
het voorbeeld van de VS, Groot-Brittannië en Japan.

Vanaf
maart 2015 zal de ECB 1100 miljard aan overheidsschuld opkopen die nu
nog in het bezit is van banken en andere grote beleggers, zoals
pensioenfondsen. Met andere woorden: de geldpers gaat aan. Lenen
wordt goedkoper en vooral de banken hebben weer geld beschikbaar om
de kwakkelende economie aan te jagen. Althans, dat is het idee.

Roelf
Haan is ontwikkelingseconoom. Hij heeft economie gedoceerd in
Argentinië en Nederland en is voorzitter geweest van
ontwikkelingsorganisatie Solidaridad. Haan schrijft over monetaire
kwesties, zoals geldschepping. Volgens hem is het nog maar de vraag of
dit opkoopprogramma van de ECB tot groei leidt. Het zal in elk geval
leiden tot een grotere ongelijkheid. “Geld pompen in een
economie met een structuur van ongelijkheid heeft altijd één
gevolg: een vergroting van de ongelijkheid. Het geld blijft hangen in
de financiële sector zelf.”

De
ECB hoopt dat een lage rente de druk vermindert op overheden, die schulden
hebben.?

“Dat
klopt, maar de kans is groot dat die overheden dan minder geneigd
zullen zijn om structurele veranderingen door te voeren en hun
begrotingen op orde te krijgen. Het wordt immers eenvoudiger om niets
aan de schulden te doen.”

Maar
de banken krijgen wel de handen vrij om de economie meer aan te
jagen, hoopt men toch?

“Men
hoopt dat de banken weer krediet gaan verlenen aan de reële
economie, productief krediet dus voor het bedrijfsleven. Maar banken
hebben nu enorme hoeveelheden baar geld. We merken er alleen niets
van. Dat geld komt helemaal niet terecht in de reële economie, waar
het werkgelegenheid kan creëren. Het blijft daarentegen hangen in de
financiële sector, waar er meer mee te verdienen valt. De enigen die
daar rijker van kunnen worden zijn mensen die beleggen. Dus de
inkomensongelijkheid wordt alleen maar groter.”

Is
dat erg??

“Hoe
ongelijker een economie, hoe groter de instabiliteit van het systeem,
want het zijn de rijken die de speculatie aanzwengelen. Op een
gegeven moment is er niets meer te verdienen in de reële sector,
omdat de inkomens te laag zijn. De crisis is een probleem van
ongelijkheid, dat wordt veel te weinig erkend.”?

Twee
effecten

Volgens
economen heeft kwantitatieve verruiming twee tegengestelde effecten.
Allereerst is er het ‘portfolio-effect’. Als de ECB staatsobligaties
opkoopt, wat in feite schuldpapieren zijn, dan daalt de rente. Veel
beleggers zullen hun investeringen daardoor verleggen naar andere
markten, de aandelenmarkten bijvoorbeeld, of vastgoed. Daar zullen de
prijzen stijgen.

Hiervan profiteren vooral de hogere inkomens, want
die hebben hun vermogen in aandelenportfolio’s zitten, en in
vastgoed. Voor lagere inkomens is het effect andersom: ze hebben
hooguit vermogen in de vorm van een spaarrekening, waar de rente
daalt. En in plaats van bezitters zijn het meestal huurders. Hun
lasten nemen dus toe.

Voorstanders
van het opkoopprogramma stellen hun hoop vooral op een ander effect,
het zogeheten ‘groei-effect’. Met het vrijgekomen geld worden banken
dan verondersteld om meer kredieten te verlenen. Dat stelt bedrijven
in staat om te groeien en dat is uiteindelijk goed voor mensen die
hun inkomen uit arbeid halen.

De
Duitse krant Die Zeit vergeleek op 23 januari 2015 op haar website
de ervaringen van andere landen met deze praktijk. In Japan leidde
kwantitatieve verruiming wel tot hogere prijzen, maar niet tot groei.
En helaas lijkt de Europese situatie erg op die van Japan. Een
rapport van de Britse Centrale Bank becijferde in 2012 ook dat vooral
de bezittende klasse heeft geprofiteerd van de toenmalige
kwantitatieve verruiming. Toch was het nodig, concludeerde de Britse
centrale bank, omdat de recessie anders nog erger zou geweest zijn.

Misschien
was er zonder deze kwantitatieve verruiming nog minder groei geweest
in deze landen?

“Dat
zou kunnen, maar ik wil benadrukken dat ook dit tweede effect, groei,
niet meteen voor iedereen gunstig is. Economische groei leidt in een
ongelijke structuur eveneens tot een groei van de ongelijkheid. Dat
economische groei altijd bij de armsten terechtkomt, is een
buitengewoon ideologische opvatting.”

Maar
denkt u niet dat het uiteindelijk wel beter is voor de armen in
landen zoals Griekenland als het land behoed wordt voor een nog
diepere depressie??

“Wat
is Griekenland? Het gaat hier niet om de belangen van de Grieken,
maar om de belangen van Duitse en Franse banken en om
defensiebelangen. Griekenland heeft een idioot groot leger, het heeft
vele defensieorders in de maag gesplitst gekregen, gefinancierd door
Franse banken. Het leger is relatief het grootste van Europa. Steunt
de ECB Griekenland? De ECB steunt de schuldeisers van Griekenland.”

Zou
het niet beter zijn om geld te drukken en dat gewoon aan de armen te
geven, in plaats van aan de rijken??

“Dat
wordt vaker voorgesteld, een beetje als grap, maar het is tegelijk
ook wel serieus. Je zou er een basisinkomen mee kunnen financieren.
Dan gooi je het geld ook weg, maar dan heeft het tenminste een
gunstig effect: de bestedingen gaan immers omhoog. Dit soort dingen
wordt onder meer bepleit in het Nederlandse Burgerinitiatief Ons
Geld. Het heeft nu al genoeg handtekeningen om op de parlementaire
agenda te komen.” 

Wat
moeten we doen??

“We
moeten allereerst nuchter leren analyseren. We moeten voortdurend de
vraag stellen: wat willen we precies bereiken? We willen dat de
financiële sector de reële sector ondersteunt. Nu houdt het die
juist in gijzeling. We moeten eerst erkennen wat er precies misgaat.
Maar dat is lastig: dan kom je aan de carrière, de belangen, het
netwerk en het gedachtegoed van de jongens die ermee bezig zijn. Het
is, kortom, een geloof. We worden opgeroepen om vooral vertrouwen te
hebben, zoals iedere godsdienst doet. Dat moeten we niet doen. We
moeten juist nuchter bespreken wat nu eigenlijk ten dienste moet
staan van wat.”