De
savanne in het noorden van Mozambique is vruchtbaar. Een perfecte
plek dus voor een exportzone, dachten de regeringen van Mozambique,
Brazilië en Japan. Als we hier uitgestrekte sojaplantages laten
aanleggen, zou dit gebied economisch nuttig kunnen worden, was de
redenering, zoals eerder is gebeurd in de cerrado, de Braziliaanse
savanne.
Dat levert veevoer op voor de varkens in Japan, geld voor de
Braziliaanse investeerders en economische ontwikkeling voor het
achtergebleven platteland van Mozambique. Althans, dat was het
(geheime) plan, maar de boeren van Mozambique staken er een stokje
voor.
Ordinaire
landroof
ProSavana,
zoals het project werd genoemd, hield investeerders een wortel voor
van wel 350.000 vierkante kilometer in het noorden van het land, een
gebied dat bekendstaat als de Nacala Corridor. Het plan werd in 2009
opgesteld, maar kwam pas in 2013 naar buiten. De plaatselijke
bevolking, zo’n vier miljoen mensen, bleek niet geraadpleegd.
Volgens
de nationale boerenorganisatie UNAC was het geschreven door
ontwikkelingsexperts die nauwe banden hadden met de agribusiness.
Kortom, volgens UNAC was het een ordinaire landroof, maar wel de
grootste van Afrika. De organisatie begon een grote campagne tegen
ProSavana.
Timothy
Wise, onderzoeker aan het Open Society Institute en aan de Tufts
University in Boston, ging een kijkje nemen. Het plan leek vooral
interessant, zegt hij, omdat het niet uit de koker kwam van zomaar
een durfkapitalist, maar van professionals die de markt goed kenden
en ervaring hadden met het ontginnen van een moeilijk gebied. Het was
nog Zuid-Zuid-samenwerking ook. “Ik was benieuwd of Brazilië
het anders zou doen dan anderen”, schrijft hij op zijn weblog.
Teleurstellingen
De
conclusie is ontnuchterend. “Iemand had moeten gaan kijken
voordat ze de persberichten hadden uitgestuurd”, aldus Wise. In
tegenstelling tot de Braziliaanse cerrado is de bodem hier namelijk
niet arm. Dat betekent dat er, in tegenstelling tot de cerrado, heel
veel mensen wonen.
Toen
minister van Landbouw Jose Pacheco samen met de Braziliaanse
opstellers van het plan de Braziliaanse agribedrijven ontving, kregen
die investeerders drie teleurstellingen te verwerken. “Ze konden
het land niet kopen maar slechts leasen, het land dat ze konden
leasen werd bovendien al bewerkt en het was ver van de havens en
andere infrastructuur af. De mega-sojaboeren hebben daarop hun
reusachtige maaidorsers gepakt en zijn teruggekeerd naar de cerrado,
waar nog miljoenen hectare onontwikkeld land ligt.”
De
campagne van de plaatselijke boeren en van UNAC heeft een belangrijke
rol gespeeld in de strijd tegen deze landroof, zegt Wise. “Ze
hebben de lokale bewoners geïnformeerd over het geheime plan en over
hun rechten. Mozambique heeft een goede wet over landbeheer. Daardoor
konden de bewoners hun rechten opeisen, zoals het recht om verzet in
te dienen. Een van de manieren waarop het plan niet voldeed aan de
verwachtingen van de investeerders, is dat het land al bewoond en
bewerkt was door boeren, én dat die niet bereid waren te vertrekken,
én dat de regering ze niet met geweld kon of wilde onteigenen.”
Een
medewerker van ProSavana deed alsof het hele plan altijd al was
bedoeld om de kleine boer te helpen. Een Japanse ontwikkelingsexpert
die bij ProSavana werkt was iets eerlijker: het project was
“verkeerd getimed” omdat de “aankondiging” (in
werkelijkheid een lek) “toevallig samenviel” met
internationale kritiek op landroof.
Mislukt
“Volgens
een economische adviseur van de regering die ik sprak is het project
gewoon mislukt”, zegt Wise. “Maar hij verzekerde me wel dat
de regering stevig blijft vasthouden aan grootschalige buitenlandse
investeringen als middel tot landbouwontwikkeling. Hij heeft me een
dik pak papier laten zien om te bewijzen dat het hem ernst was. Het
was een projectvoorstel voor het Luriovallei Ontwikkelingsproject,
een irrigatieprogramma voor een gebied van 200.000 hectare, eveneens
in de Nacala Corridor.”
Zijn
de boeren nu wel geraadpleegd? Nee, zegt de UNAC, weer niet.
ProSavana is niet dood. De directie van ProSavana heeft aangekondigd
snel met een nieuw masterplan te komen waarbij de bezwaren van
maatschappelijke organisaties worden meegenomen. Wat in ieder geval
niet dood is, zegt Wise, is de grootschalige verkoop van land.
“Alleen
wachten de investeerders nog even tot de regering meer kan laten zien
dan alleen promotiemateriaal. Land, bijvoorbeeld. Dat blijkt
uiteindelijk nogal belangrijk voor een succesvolle landroof. Ook al
is dat land in de Nacala Corridor allesbehalve onbewoond.”
Land
Grabbing for AgriBusiness in Mozambique: UNAC Statement on the
ProSavana Programma
