Tegenprestatie voor leefloon in Nederland verplicht

Voorlezen op een school. Vrijwilligerswerk bij de voetbalclub. Koffie schenken in een verzorgingshuis. Dat zijn voorbeelden van wederdiensten die gemeenten van mensen vragen in ruil voor leefloon. In België bestaat het plan om aan werklozen twee halve dagen gemeenschapswerk te verplichten. Het doel is dat mensen die hun baan verliezen een band behouden met de arbeidsmarkt. Maar is dit de juiste manier? 

Versplinterd beleid

In Nederland zijn gemeenten vanaf 1 januari verplicht om een tegenprestatie te vragen van iedereen die een bijstandsuitkering ontvangt. Maar uit onderzoek van het Nederlandse RTL Nieuws blijkt dat het voor grote gemeenten bij onze noorderburen niet gemakkelijk is om voldoende ‘maatschappelijke nuttige werkzaamheden’ – zoals de activiteiten ook genoemd worden – te bedenken.  

In Arnhem mogen mensen die van een bijstandsuitkering leven zelf een activiteit bedenken. De gemeentes Utrecht en Eindhoven vragen zelfs geen specifieke tegenprestatie.  

Een gemeente kan van personen met een leefloon nochtans eisen dat ze verhuizen naar een andere gemeente als daar wel jobs zijn. Maar hiertoe zullen de gemeenten niet snel overgaan, zeggen ze tegen RTL Nieuws.  

Dress for Success

Ziet een bijstandsontvanger er onverzorgd uit en maakt hij daarom tijdens een sollicitatiegesprek minder kans op een baan, dan sturen sommige gemeentes de sollicitant naar een kledingconsulent, zoals Dress for Success. Werkt de persoon in kwestie niet mee, dan is de gemeente gerechtigd zijn uitkering te stoppen.  

Spreek je als ontvanger geen Nederlands, dan kan de gemeente korten op je uitkering. Tenminste, als de Eerste Kamer de wet die dit mogelijk maakt binnenkort aanneemt. Het beheersen van de Nederlandse taal wordt later in het jaar een verplichte voorwaarde voor iedereen.  

Erkenning

Deze ontwikkelingen kaderen in de transitie van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. Voor zijn promotieonderzoek in november 2014 aan de Universiteit van Amsterdam onderzocht Thomas Kampen wat het betekent voor bijstandsontvangers om meer of minder verplicht vrijwilligerswerk te doen.  

De termen ‘tegenprestatie’ en ‘ruil’ suggereren dat de leefloonontvanger niet hoeft te rekenen op meer dan een uitkering voor het vrijwilligerswerk dat hij of zij doet. Dat staat ver af van de betekenis die vrijwilligerswerk heeft voor bijstandscliënten zelf.  

Zij hebben een grote behoefte aan erkenning voor de taken die ze verrichten, stelt Kampen. Erkenning in de vorm van begeleiding en bemiddeling naar betaald werk. Dit ontbreekt, waardoor ze perspectief op een betaalde baan verliezen.

Het gevolg is dat bijstandsontvangers meer betekenis toekennen aan hun vrijwilligerswerk dan aan een betaalde job, met als resultaat dat ze zich steeds meer met hun vrijwilligersfunctie identificeren. Ze willen gezien worden als een persoon met een uniek levensverhaal. De verplichte tegenprestaties vergroten daardoor juist de afstand tot de arbeidsmarkt, concludeert Kampen. Want mensen hechten zich op termijn meer aan vrijwilligerswerk en stellen het maatschappelijk belang boven hun persoonlijk belang, aldus de promovendus.