'Wie wil winnen, mag niet alleen nee zeggen'

Schrijfster Naomi Klein raasde even door Nederland en België om haar nieuwe boek No Time voor te stellen. We treffen haar in de kantoren van 11.11.11 waar ze net overlegd heeft met vertegenwoordigers van de Belgische klimaatbeweging. Er staat nog een lange reeks interviews op het programma waarna ze 's avonds in de KVS een nokvolle zaal mag toespreken.

Na haar vorige boek The Shockdoctrine tourde ze twee jaar de wereld rond en dat leverde haar een inzinking op. “Deze keer doe ik het minder intensief en pak ik tussendoor meer pauzes”, zegt ze. Misschien is de boodschap tijdens deze tournée ook minder deprimerend omdat de nadruk ligt op wat we kunnen en moeten doen en niet zozeer op de dramatische situatie.

Maar laten we toch eens beginnen met die omstandigheden. Er zijn verschillende manieren om aanschouwelijk te maken waar we aan toe zijn. Sommigen benadrukken graag het budget dat ons nog rest. Om de opwarming onder de twee graden te houden, kunnen we nog 1000 gigaton uitstoten. Dit jaar zullen we 54 gigaton uitstoten. Dus zelfs als de uitstoot niet meer toeneemt, zitten we binnen twintig jaar door ons budget heen.

Naomi Klein gebruikt liever de inspanning die we moeten leveren om 50 procent kans te hebben dat de opwarming onder de 2 graden blijft. Volgens de klimaatexperts van het Britse Tyndall Centre moeten de rijkste landen daarvoor elk jaar hun uitstoot met 8 tot 10 procent. 

Genocide

Als we gewoon verder doen zoals nu, wordt het tegen het einde van deze eeuw 4 tot 6 graden warmer. “Vraag aan een wetenschapper hoe de planeet eruitziet als de gemiddelde temperatuur met 6 graden stijgt en hij gooit zijn armen in de lucht”, zegt Klein.

Die grens van 2 graden werd vijf jaar geleden mainstream op de klimaattop in Kopenhagen. Dat ging niet zonder slag of stoot, vertelt Klein zelf. Leden van Afrikaanse delegaties schreeuwden hun woede uit en noemden dit genocide in grote delen van de wereld.

Om die 2 graden in perspectief te zetten: sinds het begin van de industriële revolutie in de 19de eeuw steeg de gemiddelde temperatuur op aarde met 0,7 graden. Toch leverde dat al hele extreme weersituaties op. Denk aan de orkaan Sandy die zware schade aanrichtte in New York of de hitterecords die jaar na jaar sneuvelen in bepaalde delen van de wereld. 

“Al die extreme gebeurtenissen vinden plaats in een context van klimaatverandering. De opwarming is niet de oorzaak van die hittegolf of die orkaan maar kan die twee wel extremer maken. Als we jaar na jaar te maken krijgen met recordhitte, dan bewijst dat die context van klimaatverandering”, zegt Klein.

Naomi Klein was zelf aanwezig in Kopenhagen en het zaadje van No Time werd daar geplant. Ze noemt het zelf het moment dat de klimaatbeweging volwassen werd.

“We zaten toen nog helemaal in de modus dat we politici moesten wakker schudden en een beroep moesten doen op hun geweten. We noemden het Hopenhagen. Obama was net verkozen en de hoop die hij in de VS opwekte, straalde af in Kopenhagen. Er was die affichecampagne van de grote milieubewegingen met de hoofden van Merkel en Obama die met photoshop ouder waren gemaakt en de slogan 'Wat ga je aan je kleinkinderen vertellen?'. Een heel persoonlijke campagne en de verwachting was ook echt dat Obama de wereld zou redden. Dat is begrijpelijk na 8 jaar Bush toen het machtigste land ter wereld geleid werd door een gek die niet geloofde in de wetenschap. Obama gelooft wel in de wetenschap en weet heel goed wat er op het spel staat. En mensen dachten dat hij om die redenen wel iets zou doen. Maar hij deed niets. Toen werden we geconfronteerd met het besef dat de tegenstander een systeem is en dat een oplossing niet afhangt van de goede wil van enkele machtige personen.”

Big Green

In haar boek geraakt Naomi Klein op ramkoers met wat ze Big Green noemt, grote milieubewegingen die zoete broodjes bakken met vervuilers. Volgens haar levert die strategie niets op. Het probleem is immers niet CO2 maar het ongebreidelde kapitalisme, zoals ze het met een boutade samenvat.

Maar vertrekken die milieubewegingen niet vanuit dezelfde overtuiging? De nood is hoog en elke multinational die je kan overtuigen om minder vervuilend te zijn, is beter dan niets.

Klein: “Dat is het argument dat al heel lang gehanteerd wordt. Maar kijk naar het resultaat. Zetten we stappen in de juiste richting? Nee, één stap voorwaarts en drie achteruit. De uitstoot van CO2 steeg met 61 procent. Wat ik schrijf, is gebaseerd op het feit dat dit model mislukt is. Het is ook niet dat we zoveel te verliezen hebben door eens iets anders te proberen. Ik onderbreek geen succesvolle klimaatbeweging.”

“Het soort verandering dat we nu nodig hebben, is ook heel zeldzaam in de geschiedenis. Het gebeurt enkel in periodes van grote sociale en politieke onrust. Periodes waarin alle opties op tafel komen en waarin mensen heel radicaal en creatief nadenken en voorstellen doen. De periode waarmee we best kunnen vergelijken is de jaren 1930. In die tijd stond het kapitalisme terecht in de straten van de VS en dacht een groot deel van de bevolking dat het socialisme een valabel alternatief was. Dat was de context waarin het mogelijk werd dat de Amerikaanse president Roosevelt grote openbare infrastructuurprojecten kon doorvoeren en de sociale zekerheid kon opbouwen. Dat veranderde de regels van het kapitalisme zoals we dat tot dan gekend hadden. Dat was het resultaat van een massale mobilisatie van vakbonden en sociale bewegingen.”

Om het klimaat te redden, hoopt Klein op een herhaling van zo'n massabeweging.

Klein: “We hebben een kwalitatieve sprong nodig. Het lukt niet meer met druppels. Daarvoor hebben we te lang gewacht. Gooi alles op tafel en voer een heel breed debat over een verschuiving van waarden en van ideologie. Dat kan opnieuw de context creëren waarin er echte verandering mogelijk.”

If It's Thursday, This Must Be Belgium

De Canadese schrijfster had zich voorbereid op haar bezoek aan België. Ze was op de hoogte van de besparingsplannen van de regering en het verzet van de vakbonden.

“Ik geniet van ontmoetingen met vakbonden en andere bewegingen hier in België. Zij verzetten zich momenteel tegen een besparingsregering. Maar in de plaats van nee te zeggen, zouden we nu ook moeten zeggen hoe een rechtvaardige transitie eruitziet. Waarom eisen we die nieuwe economie niet? Dat is de les die we kunnen leren van de voorbeelden in andere landen. Het volstaat niet om te betogen, te staken of een plein te bezetten tegen de besparingen. Sociale bewegingen kunnen niet alleen nee zeggen, anders blijven ze verliezen.”

Overal waar ze komt, smeken toehoorders om hoop. In een zee van wanhoop lijkt het wel alsof zij de reddende boei moet gooien.

“Hope breeds hope and despair breeds despair. Ik denk niet dat ik mensen hoop kan geven. Bij mij vind je geen stralend optimisme. Ik vind niet dat het er goed uitziet. Maar de inzet is zo hoog en als er ook maar een kleine kans is om de catastrofe te vermijden, dan moeten we die grijpen.”