(Wat kan de culturele industrie voor jou betekenen?)

Voor Luc De Vos.

INLEIDING

België verkeert in een
staat van ‘crisis’. Wat voor crisis en wiens schuld is dat? Al zwaaiend met de vuist
in de lucht wordt lukraak met de vinger gewezen om toch maar de schuld in
andermans voeten te schuiven. Laat één zaak duidelijk zijn: in België heerst
een vertrouwenscrisis en dat is onze eigen schuld. We delen allen in de
verantwoordelijkheid door het zo ver te laten komen.

Dit hoort een klaar
signaal te geven om terug toenadering te zoeken en ons te reorganiseren waar
nodig. 

Ook het vertrouwen in de
cultuursector staat op een laag pitje. 
Dat is enorm jammer, dus tracht
ik de lezer via een speels woordgebruik even doen stilstaan bij wat kunst voor
hem of haar kan betekenen in deze spannende tijden.

IS DIT KUNST?

Een interessante vraag:
valt kunst onder de cultuursector of valt de cultuursector onder kunst? 

Alleen al de
invraagstelling ‘Is dit kunst?’ dreigt het onderwerp tot kunst te verheffen. Het
is zowaar een ‘you just lost the game’-principe.
Als de melk zuur smaakt, is het nog steeds melk. De koffie is zwak, maar het is
nog steeds koffie. Je behoudt echter het recht om ‘Bah, dat smaakt niet naar
koffie!’ te declareren, maar op ’t einde van de dag moet je je er bij
neerleggen dat het wel degelijk koffie was. Zure en zwakke kunst kan dus ook.
Commerciële troep die je dagelijks hoort op de radio valt nog steeds onder de
noemer muziek. Als muziekliefhebber ga je blijvend op zoek naar uitdagende en
experimentele stromingen, componisten en bands. Het risico bestaat echter dat
je deel begint uit te maken van een subcultuur die ontoegankelijk oogt voor de
beginner of buitenstaander. Je kan moeilijk van de één op de andere dag daadwerkelijk
naar obscure muziek luisteren, maar je hoeft geen muzikant te zijn om het
uiteindelijk te leren appreciëren. Je rolt er vanzelf verder in. Hetzelfde
principe geldt voor de Beeldende Kunsten. Commerciële troep vind je daar
trouwens al eeuwen.

Kunst is dus allang geen
stempel meer die gekleefd wordt op wat voldoet aan gevestigde normen. Kunst is
het speelveld waarbinnen – ook falend – experiment toegestaan is. De enige
spelregel blijft ethische verantwoording; een cultuurgebonden begrip die in
elke porie van onze samenleving en zijn industrieën doordringt, maar helaas nog
veel te vaak ontsteekt. In Gent kan je dus konijnen slachten tijdens een
kunstperformance, maar honden slachten binnen een Belgisch kunstproject lijkt
ontoelaatbaar. In China zou dat wel mogelijk zijn. Spanning ontstaat wanneer
een Chinees kunstenaar zo’n performance hier komt voorstellen, wat tot een
interessant debat kan leiden. Als culturele tradities clashen binnen een
multiculturele samenleving, dan moet naar een cultuuroverschrijdende morele
oplossing gezocht worden. (Zwarte Piet, anyone?) Kunst speelt in dit voorbeeld
een belangrijke rol als platform om maatschappelijke debatten open te breken en
onconventionele, maar vooruitstrevende ideeën te verspreiden. 

Een belangrijk hedendaags kenmerk
van de kunstenaar is diens deelname aan multidisciplinaire activiteiten. Dit
overstijgt de klassieke interpretatie van de zelfstandige kunstenaar als
ambachtsman binnen één enkele discipline.
Edoch dit is geen
noodzakelijk kenmerk om een hedendaags kunstenaar te typeren en dit wil zeker
niet zeggen dat wie vandaag enkel binnen één discipline creëert geen kunstenaar
meer genoemd kan worden. Integendeel, de definitie van de kunstenaar verbreedt
samen met het kunstplatform.

Een allesomvattende
definitie van kunst zou echter het einde van de kunst kunnen betekenen. We
mogen niet opnieuw in een situatie belanden waarin er zoiets bestaat als hoge,
lage of zelfs ontaarde kunst. Het is juist de onvatbaarheid van haar grenzen
dat een constant creatief onderzoek en spel mogelijk maakt en dus inspiratie
blijft voeden. Een spel waarin iedereen wint. In die zin is kunst een bijzonder
uniek begrip en een heel dankbaar medium. Het gebrek aan directe materiële
functie biedt plaats voor geestesverruiming en kan helpen een mentaliteit aanleren
die nodig is voor een gezonde toekomst van ons land en meer concreet haar
inwoners. En die toekomst is nu eenmaal bepalender voor jonge generaties.

KIES KUNSTZINNIG

Vandaag spreek ik niet
enkel als kunstenaar en student, maar ook als Vlaamse Belg. Ik kan een
autonomer Vlaanderen ten voordele van België alleen maar toejuichen, maar mijn
beeld van het toekomstig Vlaanderen strookt niet met het toekomstbeeld dat bijvoorbeeld
N-VA heeft. Het confederaal standpunt is dan ook hun enige partijpunt waar ik
mee akkoord ben.
Het vooroordeel ‘de
cultuursector bestaat uit een linkse elite’ is meer dan ooit ongegrond, dichter
Dirk Van Bastelaere vormt niet de uitzondering op die zogenaamde regel.
Links, rechts, rood,
groen, blauw of Zweeds; als basis voor een expressief schilderijtje kom je er
misschien nog net mee weg, maar voor een kiesstelsel? Dat is achterhaald en
overal stapt men af van het in hokjes denken, waarom niet binnen ons politiek
spel? 
’t Is niet omdat ik graag
met iMac werk, dat ik verplicht ben om een iPhone aan te schaffen. Neen
bedankt, mijn Google Nexus werkt efficiënter en is een pak goedkoper, die ruil
ik vanzelfsprekend niet in. Synchronisatie van mijn contacten en bestanden
tussen smartphone en desk- of laptop verloopt overigens vrijwel probleemloos.
Met deze metafoor tracht
ik aandacht te vestigen op de mogelijkheden die deze digitale revolutie biedt.
Onze technologie gaat exponentieel vooruit terwijl onze mentaliteit een hele
eind achter hinkt. ’t Is logisch dat er overal knelpunten in onze lokalisering
van een globale samenleving ontstaan. Het getuigt van een grote
onverschilligheid om die uit de weg te gaan of enkel een pleister op de wonde
te leggen in plaats van de oorzaak aan te pakken. Het resultaat van deze keuze
zal rechtstreekse gevolgen hebben voor de reden van het gebrek aan
kleinkinderen van onze kinderen.
Verantwoordelijkheid doorschuiven is hier niet aan de orde. Laat mijn generatie
volwaardig meebeslissen over onze gezamenlijke toekomst, want de kloof deint
steeds verder uit.

CULTUURGRENS

Het mag nu duidelijk wezen
dat kunst en cultuur geen ‘extraatje’ vormen van een samenleving, maar
onlosmakelijk verweven zijn met de fundamenten ervan.

De VRT kon met hun staking nog veel verder gaan: radioruis en enkel een zwart
vlak op de beeldbuis waar zelfs Malevich van zenuwachtig zou worden.

Deze NMBS-tactiek kan doorgetrokken
worden in de volledige industrie:
alles plat voor een week.
Gesloten theater, opera, cinema en musea. Geen dansvoorstellingen, concerten,
performances, interventies en happenings in de openbare of afgesloten ruimte.
Gedaan privaat-publieke samenwerking. Gesloten kunstscholen en deeltijdse
academies. Boycot alle functionele en bedek meteen ook alle niet-functionele
kunstwerken die in de straat zichtbaar zijn. Geen illustraties noch cartoons
bij een artikel. Schrap meteen al maar driekwart van je krant en alle week- en
weekendbladen. Oei, geen fotograaf of cameraman beschikbaar? Goed, dan
‘beschrijven’ we het maar. Geen schrijvers? Wacht, hoe ver reikt de
cultuursector precies en heb je enig idee hoeveel dat de staat én zijn inwoners
zal kosten? Laat dat nu precies mijn punt en het doel van een stakingsaankondiging
zijn.

Ook besparingen in de
culturele industrie moeten met zorg en precisie uitgevoerd worden, niet met een
botte bijl. Vlaamse kunstenaars zoals Michaël Borremans, Hans Op de Beeck en Berlinde
De Bruyckere fungeren als belangrijke culturele ambassadeurs voor geheel België.
Een rijke traditie aan kunstenaarsgeneraties ging hen voor en er staan enorm
getalenteerde en belangrijker, gemotiveerde generaties klaar om hen te
vergezellen en op te volgen. Het is bijzonder kortzichtig om enkel gevestigde
kunstenaars vrijwel overbodige steun te bieden. Niet elke talentvolle artiest
krijgt dezelfde kansen. De financieel zwakkeren onder hen zien – zoals in
andere sectoren – hun kansen gefnuikt door een onrechtvaardige
besparingsmaatregel. Iedereen moet zijn steentje bijdragen om de lasten te
verdelen, maar ’t gewicht van je bijdrage moet wel in verhouding zijn tot de
totale massa van je stenenverzameling.

GRENSCULTUUR

De modale werknemer kijkt
helaas niet verder dan zijn eigen tuintje. Uit vrees voor een groener perkje te
zien aan de overkant? Stop toch met oogklepdenken, ‘arme’ Belg. Je perkje hoort
bij de groenste van de totale straat. Ja, je overbuur heeft een iets grotere
tuin en dat vormt – tenzij hij een minister van Cultuur is – de compensatie
evenwaardig aan zijn competentie, beiden helaas bepaald door de dominante economie
van zijn tijdsbeeld. Who cares, jij komt geen ruimte tekort en je gezaaide gras
ziet er even gezond uit. Ga liever eens kijken in de aanpalende tuin van je
achterbuur, die best hulp kan gebruiken om z’n pas gezaaid perkje te doen
opleven. Want eerlijk gezegd, zo’n bruinig perkje in een verder perfect groene
straat, de neuroot in jezelf vindt dat toch geen zicht?

De gemiddelde werkgever
daarentegen wordt aangemoedigd door de fiscale voordelen van
kortetermijnwinstbejag, meteen ook mijn voorstel voor lelijkste woord van het
jaar 2014.

TRANSPARANTIE

Of het nu gaat over de
toekomst van onze jongeren, een vermogenswinstbelasting, medicinaal gebruik van
cannabis, Zwarte Piet of de aanpalende tuin van je buurman: jouw vrijheid
eindigt waar je de vrijheid van anderen dreigt in te boeten. Dat is geen
ideologisch standpunt, maar een ethische basiskwestie. In die grijze zone
moeten beide partijen op zoek gaan naar een overeenkomst. Cultuurbestuiving vormt
de humus van politiek en is noodzakelijk om onze hedendaagse samenleving
opnieuw te doen bloeien. De wet van de meerderheid is ook niet meer relevant
als het om pesterijen gaat. Dat wordt dan machtsmisbruik door de sterkere
partij. Maar ja, quis custodiet ipsos custodes? Het volk!

Politieke partijen uit elke
ideologische beweging die inspelen op de onwetendheid van hun kiezers en
zo hun kostbare stem mismeesteren; dat is bedrog en een mens komt voor minder
op straat. De basis van een samenleving wordt bepaald door zijn grondwet, niet
door zijn economie.
Een correct democratische partij licht alle lagen van zijn bevolking actief in
met gelijkwaardige eerbied voor élk van hun standpunten en wordt hierbij
gesteund door gesubsidieerde media en onafhankelijke journalistiek zwevend over
neutraal terrein.
Het duidelijk gebrek aan transparantie eist nu zijn tol. Het wordt tijd dat we
écht los van socio-culturele afkomst en ideologische overtuiging onze
samenleving evolueren tot een democratie relevant anno 2015. Politiek begint in
de straat. Het is terug aan de culturele industrie om een neutraal platform
voor publiek debat te bieden en zo te laten zien dat ze het wel degelijk waard
is om in te investeren. Ook de cultuursector heeft uw vertrouwen nodig, maar in
tegenstelling tot enkele spelers binnen de federale regering meent ze het
oprecht met u en kan ze wel degelijk het goede voorbeeld tonen. 

BESLUIT 

Wat iedereen leert
ongeacht diens opleiding, is het feit dat een kans niet zomaar in de schoot
wordt geworpen. Je moet die zelf creëren met de aanwezige middelen. Maar met
het veelzijdig creatief talent dat huist in dit land kan dat niet moeilijk
zijn. U mag zich dus verwachten aan een alternatief beleid uit elke uithoek van
België.

In deze brief speel ik op
thuisterrein en dit is de eerste strafschop: we staken met stemmen tot we een
efficiënt en hedendaags democratisch kiessysteem in gebruik kunnen nemen. Wij
geven onze regeringen de tijd om dit door te voeren tot de eerstvolgende
termijn afloopt. Dat is een heel gulle toegeving. 

Ik ben links noch rechts, zwart
noch wit.
Ik ben een Belg en mijn stem telt.
Het is hoog tijd om terug aan de tekentafel te zitten.