De
Amerikaanse versie van Zwarte Piet – ze vallen beiden onder het
fenomeen blackface­,
google maar eens – mag dan wel persona non grata zijn, onze versie
is alive and kicking.
Dat heeft uiteraard veel te maken met de verschillende rollen die
beide heren aannemen in de maatschappij. Maar de historische basis is op zijn minst dezelfde:
lachen met de [***censuur***].
En ze vormen daardoor beiden een verwijzing naar de perceptie die
onze respectieve maatschappijen hebben van de mensen die zo vrijelijk
en gezamenlijk te kakken worden gezet, elk in hun tijd.

Onze huidige perceptie – anders dan die van de VS – toont nog steeds souvenirs van die zwarte bladzijde uit ónze recente geschiedenis: de kolonisatie. En die is
bij ons op zijn zachtst uitgedrukt onderbelicht. Op school leerde ik
zowat twee zaken over de kolonisatie: het was niet goed maar we
hebben wel veel scholen, ziekenhuizen en wegen gebouwd. Ik wist tot
mijn 24^e
niet eens dat Rwanda en Burundi de facto Belgische kolonies waren
geweest. Heel wat mensen die zich aangesproken voelen door de figuur
van Zwarte Piet hebben daarentegen roots – ouders, grootouders,
etc. – die dichter bij de andere kant van de chicotte¹
liggen. Zij hebben dus een veel werkelijkere kennis van en
levendigere herinnering aan die zwarte bladzijde.

Aangebrand

Maar
het grootste deel van sub-sahariaans Afrika heeft de afgelopen vijf jaar
hun vijftigjarige onafhankelijkheid gevierd. In dikke vijftig jaar zelfbestuur
moet je alle koloniale wantoestanden toch kunnen wegwerken en
doorspoelen? En als dat niet gebeurt, dan is dat toch hun eigen fout?
Het is alleszins niet de onze. Zelfbeschikking gaat hand in hand met
verantwoordelijkheid. Voilà, ik heb het gezegd. Of is dat te
aangebrand? Zwarte Piet doet hen denken aan iets dat ver in het
verleden ligt. Dus daar moeten ze nu niet mee afkomen om mijn cultuur
mee aan te vallen.

Als
theoretische denkoefening houdt die logica wel wat steek. Maar hoe
komt het dat de belangrijkste ambassade in grosso modo elke
ex-kolonie die van zijn ex-meester is? Bijvoorbeeld, België’s
belangrijkste ambassades liggen in Kinshasa (inclusief borstbeeld van
Leopold II) en Bujumbura en zijn daar bij de meest invloedrijke.
Vandaar dat onze minister van Buitenlandse Zaken al eens de Grote Jan
kan gaan uithangen in die regio, zoals in augustus 2013.

Hoe
dit komt is onderwerp van boeken, studies en doctoraten – niet van
een kort briefje over Zwarte Piet. Dat gaat over de lucratieve
vinger in de pap waarin er veel meer geld noordwaarts weerkeert dan dat er naar het zuiden gestuurd wordt, over geopolitieke
belangen, over een gedesinteresseerde publieke opinie, het
neveneffect van het rechthouden van de noordelijke superioriteit en
zo, zó veel meer.

Quatsch 

Die
vermeende onafhankelijkheid is dus helemaal niet zo absoluut als we
wel willen denken. Onfortuinlijk neveneffect daarvan is dat het beeld
blijft bestaan van de arme achtergestelde Afrikanen die zichzelf niet
kunnen behelpen. Een actuele en moderne variant van diezelfde manier
van paternalistisch neerkijken op Afrikanen en eender wiens roots
onder de Sahara liggen.

De
tenen waarop Zwarte Piet trapt zijn dus niet zo lang, dat de voeten
waaraan ze vasthangen in een ver verleden liggen. Hij toont veeleer
aan dat onze cultuur – zoals elke andere – nog steeds niet
perfect is. Hij is een symbool dat dit soort passief/latent racisme
mede in stand houdt door overlevering van ouder op kind.

Maar
dit symbool kan ook worden aangegrepen om een debat op gang te
brengen dat een meer realistisch en correct wereldbeeld creëert in
onze samenleving. Als iedereen daarin zijn cool
bewaart en niet in het rond begint te
schelden met ongefundeerde, emotionele quatsch en grove woorden, kunnen we als een (h)echte gemeenschap meer wederzijds begrip
opbrengen en inclusieve oplossingen zoeken. En zo bewijzen we ineens
onze superioriteit over het Nederlandse volk en dat is dan weer mooi
meegenomen.

Belangrijkste punten:

• Wij
  weten veel te weinig over ons aandeel in de geschiedenis van
  sub-sahariaans Afrika 

• Zwarte
  Piet – zoals wij hem kennen – heeft roots in die periode en heeft daar duidelijke overblijfselen aan overgehouden

• Dat
  aandeel is alle goede bedoelingen ten spijt – en in tegenstelling
  tot de algemene perceptie – nog niet helemaal afgelopen

• Een
  serieus maatschappelijk debat met oprechte wederzijdse interesse kan
  onze samenleving – met zijn eilanden van perceptie – veel goed doen

Noten:

1)
Chicotte: nijlpaardpees die in koloniale tijden vaak als zweep werd
gebruikt door blanke bazen en meesters, en een sterk symbool voor de
toenmalige raciale wantoestanden.

2)
Ik ben er mij van bewust dat de term ‘racisme’ beladen is in onze maatschappij. Ter verduidelijking – en
teneinde te voorkomen dat menig lezer woedend wordt –
mijn perceptie van wat racisme is: iedereen is in zekere mate
racistisch. Dit komt door een soort aangeboren onwetendheid en xenofobie die een mens incorrecte eigenschappen doen toedichten aan het onbekende – waaronder groepen mensen van een andere huidskleur – met het doel deze te verklaren. Ik
houd mijn definitie van racisme met opzet zo breed mogelijk om er
iedereen in te kunnen plaatsen. Dit is mijn verdedigingsmechanisme
tegen het taboe dat rond de term racisme
hangt. Je moet maar iemand een racist noemen en hij is direct op
zijn ziel getrapt en schiet maar al te vaak in een defensieve, ondoordringbare rol. Dat is wat in de Nederlandse Zwarte
Pieten-discussie is gebeurd. Hopelijk kunnen we die in België
hoffelijker houden.