Een
man met rugzak wandelt over het jaagpad naast een kanaal het beeld
uit, het Nederlandse platteland in. Dat is de cover waarop auteur Jan
Schuurman Hess al doende getoond wordt tijdens zijn Voettocht
naar het hart van het land.
Deze Nederlander, in zijn jonge jaren nog actief bij De
Morgen
waar hij onder meer werkte rond de brand in het Franstalige weekblad
Pour,
voelde zich naar eigen zeggen tijdens zijn werk als journalist te
veel een betrokken waarnemer en nam ontslag bij de krant.

Nu,
zoveel jaren later, gaat hij inderdaad als betrokken waarnemer op
stap door zijn land. Niet als een gewone wandelaar die de natuur
opzoekt en wandelt om te wandelen. Daarover schreven anderen, zoals
Ton Lemaire en Robert Macfarlane, om maar enkele namen te noemen,
zeer mooie bladzijden in het spoor van negentiende-eeuwse wandelaars.
Nee, Jan Schuurman Hess zoekt mensen op – meestal de niet-bestaande
kleine man – in het maatschappelijke landschap van het huidige
Nederland met als ruime uitgangsvraag, tevens de ondertitel van het
boek: hoe democratisch en sociaal zijn we nog?

Gemarginaliseerd

Voettocht
naar het hart van het land
zoekt op strikt persoonlijke wijze naar de actualiteit van de
sociaaldemocratie. Schuurman Hess windt er geen doekjes om dat hij
aanleunt bij de PvdA en dat hij via haar wetenschappelijk bureau, de
Wiardi Beckman Stichting, ondersteuning kreeg voor zijn voettocht.
Toch is hij geen kritiekloze volgeling van deze partij.

Volgens
Schuurman Hess is de PvdA vanaf 2003 onder Wouter Bos een weg
ingeslagen die maar weinigen begrijpen. Hij evenmin. “De eenzijdige
focus op bestuurlijke verantwoordelijkheid gekoppeld aan de
neoliberale filosofie en levenshouding is een giftige mix.” Verder
tekent hij op: “Ondanks de bewonderenswaardige inzet en het
engagement van vrijwilligers binnen de PvdA is de partij door de
eenzijdige focus op macht in het openbaar bestuur gemarginaliseerd.”

Ondanks
het feit dat Schuurman Hess beseft dat de bovenbazen in de partij
alles verkwanselen waar het ooit om ging, blijft hij er toch in
geloven. “Ik heb honderd redenen om op te geven en honderd redenen
om vol te houden. Maar opgeven is te gemakkelijk, weglopen of
wegkijken geen optie.” Hij blijft een kritische believer.

Bedreiging

Twee
jaar was Schuurman Hess op pad, tegen een ritme van twee keer per
week. Hij vertrok al wandelend of met openbaar vervoer vanuit zijn
woonplaats Kats, een klein dorp aan de oostkant van Noord-Beveland in
Zeeland, naar alle uithoeken van Nederland: van de Hedwigepolder aan
de Belgische grens tot aan de Waddeneilanden en Friesland, en van de
Eems tot aan het drielandenpunt.

Voor
in het boek staan de staproutes die Schuurman Hess heeft afgelegd. Ze
dekken vrijwel geheel Nederland, zowel het platteland als de grote
steden. Onderweg luisterde hij naar de vrolijke en verdrietige
verhalen van de mensen die hij tegenkwam en noteerde hun dromen en
ergernissen. Wat hem vooral treft en ergernis bezorgt, is dat de
basis van de samenleving nauwelijks gehoord wordt. De
sociaaldemocratie in Nederland focust te zeer op het openbaar bestuur
en dat vormt volgens hem haar grootste bedreiging.

“Als
de sociaaldemocratie een blijvende rol wil spelen voor die mensen,
voor wie verbondenheid en vooruitgang het perspectief is, zal zij
zich buiten de raad en parlement moeten organiseren: herkenbaar en
nabij, niet oordelend maar ondersteunend.” Dat is niet toevallig de
laatste zin van dit boek, maar Jan Schuurman Hess laat het niet bij
enkele theoretische conclusies. Zijn voettocht zet hem ook aan tot
actie.

Triomfalistisch

Hij
vindt inspiratie in het Laakkwartier, gebouwd in een voormalig
moerasgebied tussen Voorburg, Rijswijk en Den Haag, waar een zekere
Jaap Westbroek in een voormalig schoolgebouw een nieuw wijkcentrum is
begonnen. De coöperatie Eigenwijs die dat heeft mogelijk gemaakt, is
voor Schuurman Hess een van de vele initiatieven van onderuit die de
verbondenheid binnen de plaatselijke gemeenschap kan versterken. Ook
in zijn eigen Kats wordt het dorpsschooltje wegens te klein gesloten
en daarom bedenkt Jan Schuurman Hess een plan om de Katse school
onder te brengen in een coöperatief verband, samen met zes andere
bedreigde schooltjes, verspreid door het land.

In
het voorjaar van 2014 ondersteunt de Tweede Kamer een PvdA-motie
waardoor ouders en docenten een laatste school op een dorp kunnen
behouden in een coöperatie van kleine scholen, wanneer
onderwijsmanagers sluiting als enig antwoord zien op krimp.
“Zo hebben we de macht in het onderwijs verlegd en teruggegeven aan
de gemeenschap,” begrijpt Jan Schuurman Hess ietwat triomfalistisch
daaruit. Ik zou het wat voorzichtiger gezegd hebben, maar het
illustreert alvast de gedrevenheid van Schuurman Hess: hij zet zijn
voettocht naar het hart van het land verder tot in de Tweede Kamer.

Voettocht
naar het hart van het land
is een inspirerend boek. Misschien moet een Bruno Tobback of een
andere believer
in de sociaaldemocratie ook maar eens zijn stapschoenen aantrekken en
zijn oor te luister leggen langs Vlaamse steden, velden en wegen.

Jan
Schuurman Hess, Voettocht
naar het hart van het land. Hoe sociaal en democratisch zijn we nog?
Atlas-Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2014, 301 blz. ISBN 9789045025407