Opinie - Walter Antonio Andino

Zwarte Piet spelen of non-issue?

De heisa rond Zwarte Piet lijkt een onnozele en oppervlakkige discussie maar soms zit de essentie der dingen in 'banale' of de gewone zaken van het dagelijks leven. De kracht van de vanzelfsprekendheid moet ontmaskerd worden.

woensdag 26 november 2014 11:18
Spread the love

Volgens de meeste
schrijvers en experts in de psychologie zijn de kinderjaren enorm
belangrijk in de ontwikkeling van een kind en zijn ze ook van cruciaal
belang in het vormen van de menselijke psyche. Freud is een van de
meest bekritiseerde schrijvers ooit, ook een van meest gelezen en
invloedrijke fugureb in de psychologie en humane wetenschappen. Op alle
kritiek na, blijf een punt overeind in zijn werk: het belang van de
eerste jaren van het kind. Wat betekent dit concreet?

In zijn boek ‘Das
Unbehagen in der Kultur’ maakt Freud een mooie beschrijving over hoe
de menselijke psyche in elkaar zit. Om dit allemaal didactisch uit te
leggen maakt hij daarvoor gebruikt van een analogie over de Stad Rome
en zijn opbouw door de eeuwen heen. Het is een lange passage maar ik ga
dit nu ook met een meer moderne analogie vergelijken om dit te
illustreren: in de eerste 10-12 jaren wordt voornamelijk het
‘besturingssysteem’ van de menselijke psyche ontwikkeld en na de
ongeveer 12 jaar begint pas de menselijke geest
applicaties te ontwikkelen.

Tot 5-6 jaar
ontwikkelt het kind weinig complexe concepten. En dus is het
voornamelijk beïnvloedbaar door het gedrag van anderen omdat het niet in
staat is om vele conceptuele informatie te vergaren. Dus zien,
proberen nadoen, internaliseren van gedrag. Omdat er weinig concepten
bestaan, neemt het kind het gedrag en het gebeuren van de omgeving
aan als een soort ‘onbewuste gebeuren’ en dat wordt zeer diep opgeslagen
in de psyche.

Beelden vormen
mentale mappen en structuren  en zo behoren ze tot de
vanzelfsprekendheden van kinderen en op latere tijd van de
volwassenen. Als kinderen op deze leeftijd worden blootgesteld aan een
bepaalde beeldvorming, wordt dit opgenomen als vanzelfsprekend en
gebettonneerd in het besturingssysteem. Daarna, eenmaal in het
besturingssysteem gaan we die verder invullen met andere informatie
of applicaties. De psychische trauma’s opgedaan in deze
levensfase, zijn het moeilijkste te behandelen want zitten zeer diep
in de psyche. In de genezing gaat het om herprogrammeren en zoals
elke computer expert weet: een herprogrammering (of zoals de
structuralisten als Foucault zou zeggen, deconstrueren)verloopt niet
zonder serieuze gevolgen voor de werking van het systeem.

Heerser en onderdrukte

Mijn alarm ging af
wanneer mijn zoontje van vier jaar zei tegen me over een groep zwarte
mensen in een kinderboek dat bij ons thuis lag: ‘ze zijn stout,
papa’.

Voor alle duidelijkheid: het sociale leven van mijn zoontje bestond toen uit
onze familie en de school. We hadden in de buurt geen mensen met
donkere huidskleur. Hoe komt het dat hij tot deze
gedachten was gekomen en sterker nog van waar kwamen die associaties
want we in huis hebben hard opgelet op een niet racistische
beeldvorming? Mijn eerste gedachte: de school.

Ik was enorm in
paniek en begon me te verdiepen in de ontwikkelingspsychologie.
Daaruit kwamen antwoorden op de vragen: hoe werd het kolonialisme of
het koloniaal denken zo gereproduceerd? Of
de slavernij? Omdat deze systemen aanwezig waren in maatschappelijk
structuren of paradigma’s en ook in de eerste jaren van de kinderen.
Weinig mensen stellen die structuren in vraag omdat ze
vanzelfsprekend zijn voor de meerderheid van de bevolking. Ze zijn
aanwezig op alle maatschappelijk niveaus! Ze doordringen alle lagen
van onze maatschappij en zijn zelf aanwezig bij de mensen die
slachtoffer zijn van die structuren. Hegel noemde dit
mechanisme ‘De dialectiek van de heer en de lijfeigene’. De ene
aanvaardt zijn rol als heerser en de andere als onderdrukte.

Nieuwe generatie

Waarom wordt dan zo fel gereageerd in deze discussie over Zwarte Piet? Omdat het die
beelden van de kindertijd en die mechanismen blootlegt en dat roept
weerstaand in het onbewuste van de mensen. Nog nooit zoveel
racistische reacties gezien in de media om enkel de vraag te stellen
om in dialoog te gaan rond dit onderwerp. Er is duidelijk een enorme
shock in de psyche van de mensen die ook van klein af hebben
meegekregen dat racisme fout is en tegelijkertijd
racistisch geïnspireerde beelden hebben meegekregen. Vandaar de hevige en
irrationele emoties in het debat. Het geldt niet enkel over racisme,
ook over rollen patronen over vrouw-zijn, homo-zijn, etc.

Ellen Huyge,
sociologe gelinkt als doctoraatsstudent aan de UGent en onderzoekster
rond het thema gender kon dit mooi samenvatten rond het thema
man-vrouw-zijn in een online discussie. ‘Op jonge leeftijd
construeren kinderen associaties met mannelijkheid en vrouwelijkheid
… Er ontstaan dan schema’s of beter gezegd “rankings” in
hun hoofden van wat “beter” is en wat “slechter”,
die blijven voortduren tot ze volwassen zijn.

Zo stelden onderzoekers
in Canada vast dat leerkrachten (ongeacht hun geslacht) stereotiep
vrouwelijke gedragspatronen zoals gehoorzaamheid en ordelijk werk
weliswaar prefereren maar dat ze jongens vaker “als leuker”
beschouwen om les aan te geven. Jongens worden dus als “beter”
beschouwd. Wanneer stereotiepe beeldvorming over deze jongens en
meisjes in het discours van leerkrachten sluipt, zien we dat zowel
jongens áls meisjes substantieel (dus niet een beetje) slechter gaan
presteren op school: hun drijfveer om te leren valt in vele gevallen
weg, omdat ze hun succes zien als iets dat hen te beurt zal vallen
(of niet), afhankelijk van hun geslacht. Geen enkele leerkracht die
zich bewust is dat dit proces plaatsvindt en ik verwijt het hen
niet… het is gewoon menselijk. Elk menselijk brein werkt zo. Daarom
dat schijnbaar onschuldige beeldvorming op jonge leeftijd erg kwalijk
kan zijn.’

Zonder kritische
stemmen die deze vanzelfsprekendheden of de mainstream in vraag
stelden, hadden we in Europa niet zo veel vooruitgang gelokt. De
huidige migratie is een kans voor Europa maar vele mensen beseffen dit nog niet. Angst voor het onbekende
-voornamelijk voor de islam -en voor verandering vormt de
achtergrond van deze discussie rond Zwarte Piet.

Er is een nieuwe
generatie die zeer bewust omgaat met deze realiteit en de
diversiteit omarmt. Ze hebben duidelijk ideeën over de komende veranderingen. Ideeën
die gebaseerd zijn op het kritisch omgaan met de tradities. Ze beseffen dat het belangrijk is te weten waar we
vandaan komen maar dat het nog belangrijker is te beseffen waar we naartoe gaan. Deze
generatie is ook niet gelinkt aan een specifieke achtergrond. Deze
nieuwe generatie is niet meer bereid om te zwijgen en zal ook niet
meer zwijgen. Met argumenten en vooral met situaties van onrecht in
ons achterhoofd zeggen we ‘nooit meer’. It’s time to move.

take down
the paywall
steun ons nu!