Opinie - Raf Jespers

Welke cultuuromslag voor de privacy?

De regering Michel I pakt uit met een primeur: een staatssecretaris voor privacy, de liberaal Bart Tommelein. Gaat die de opmars van Big Brother een halt toeroepen? Advocaat Raf Jespers vreest ervoor. De inmenging van overheden is volledig buiten proportie geraakt. Hij raadt de staatssecretaris aan een arrest van het Europees Hof te lezen en zijn beleid daarop af te stemmen. Anders wordt privacy "een reliek uit de vorige eeuw".

woensdag 19 november 2014 11:48
Spread the love

In een interview in De Tijd zegt Bart Tommelein dat er ‘een cultuuromslag’ nodig is, ook bij bepaalde liberalen uit zijn eigen partij. Zij die privacy als iets ‘heiligs’ aanzien, houden volgens de staatssecretaris de evoluties in de maatschappij tegen. We leven inderdaad niet meer in de twintigste eeuw, maar dit betekent niet dat de vloer kan aangeveegd worden met fundamentele vrijheden die in die eeuw als reactie op dictaturen werden ingevoerd.

Er is een cultuuromslag nodig, maar in de omgekeerde richting van wat Tommelein vooropstelt. De overheden – de Britse en Amerikaanse voorop – hebben de privacy van de burgers tot nul herleid. Zowat alle communicatie van miljoenen burgers wordt bewaard, gemonitord, gedatamined. Als ik de regeringsverklaring lees vrees ik dat België diezelfde weg opgaat.

Alles geoorloofd

De eerste beleidsdaad van staatssecretaris Tommelein spreekt boekdelen. Het inkijken van de gegevens inzake gas-, water- en elektriciteitsverbruik van 80.000 alleenstaande steuntrekkers, om zo te zien of zij werkelijk alleen staan. Als inmenging in de privacy van de kleine man kan dat tellen. Dit ligt de lijn van het algemene regeringsbeleid: tegenover de gewone mensen is blijkbaar alles geoorloofd.

Tommelein zou, als liberaal in de echte zin van het woord, de dataretentiewet van 30 juli 2013 moeten laten intrekken. Deze wet Vande Lanotte-Turtelboom werd destijds in ijltempo door Kamer en Senaat gesluisd. Door die wet moeten providers en telecom-operatoren sinds vorige maand alle communicatiegegevens via telefoon en internet (e-mails, sites…) bewaren, en wel van alle Belgische onderdanen, ook van beschermde beroepen zoals artsen, journalisten en advocaten. Onderzoeksrechters en procureurs kunnen die gegevens opvragen voor het opsporen van alle misdaden en wanbedrijven, dus niet alleen van zware criminaliteit of terrorisme.

Ook de Staatsveiligheid en de Veiligheid van het Leger kunnen uw gegevens opvragen, met een eenvoudig verzoek van de chef van die dienst. We weten dat deze veiligheidsdiensten op een zeer breed terrein opereren: onder andere het opvolgen van nationalistische, anarchistische, autoritaire of totalitaire opvattingen en bedoelingen. Deze algemene bewaring en gemakkelijke toegang tot de metadata van alle burgers zet de democratie onder druk.

 Europees Hof

De Belgische dataretentiewet is de omzetting van een Europees Richtlijn uit 2006. In april 2014 vernietigde het Europees Hof van Justitie, het hoogste EU-rechtsorgaan, deze Richtlijn. Het Hof vond dat ze strijdig was met de privacy en met het recht op bescherming van persoonsgegevens. “De burger krijgt het gevoel dat zijn privéleven onder permanente controle staat”, argumenteerde het Hof letterlijk.

Het zou een mooi signaal zijn in navolging van het Europees Hof de Belgische dataretentiewet in te trekken. Maar de staatssecretaris maakt geen aanstalten. Er is amper een beleidsverantwoordelijke die dit historisch arrest au sérieux neemt. Deze miskenning kan de bevolking op termijn zuur opbreken.

Ook de regeringsverklaring zelf zit niet op het goede spoor, ondanks alle mooie woorden over cyberveiligheid en privacy by design. De nadruk ligt op de bescherming van de privacy van… overheid en bedrijven. De regering zal werk maken van de bescherming van “de kritieke infrastructuren, het wetenschappelijk en economisch potentieel en de overheidssystemen van het land”. In dat kader wordt een eigen cybersecuritycapaciteit en een Centrum voor Cybersecurity uitgebouwd. Dat is volkomen terecht. Cruciale netwerken zoals Belgacom en dat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken zijn immers al gehackt. Maar in de regeringsverklaring staat bijzonder weinig over de bescherming van de cyberveiligheid van de burgers

Koppeling

Er valt een verdere evolutie naar Big Brother uit af te leiden. Zo is er de herhaalde intentie allerlei databanken met elkaar te koppelen of databanken drastisch uit te breiden. De informatisering van justitie zal volledig afgestemd worden op die van de politie. De nieuwe ICT van het gevangeniswezen, Sidis Suite, zal gekoppeld worden aan de kruispuntbank sociale zekerheid. De informatie van de Staatsveiligheid en Veiligheid van het Leger zal optimaal uitgewisseld worden. Het bestuurlijk luik van de ANG (databank politie) wordt toegankelijk voor alle politiediensten. De gegevensbank van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren zal uitgebreid worden met niet-betaalde rekeningen voor energie, telecom, personenbelasting. In die gegevensbank zullen ook personen met huurachterstallen ingebracht worden, toegankelijk voor verhuurders zodat zwakke huurders volledig uit de markt dreigen te vallen.

Die ongegeneerde koppeling van allerlei databanken zorgt ervoor dat de overheden een gedetailleerd beeld kunnen opmaken van alle aspecten van uw leven. Van het recht op persoonlijke levenssfeer blijft dan niet veel meer over. Die koppelingen zijn ook strijdig met twee juridische geboden die de privacy moeten garanderen: de doelbeperking ­( een databank mag enkel gegevens bevatten voor het doel waarvoor ze is opgericht) en de doelbinding (data mogen enkel voor dat doel worden aangewend).

De regering belooft ook een flexibeler wettelijk kader voor het gebruik van bewakingscamera’s door de overheid. De wildgroei van bewakingscamera’s zal zo nog toenemen. Op alle cruciale punten en grote verkeersassen staan ANPR-camera’s. Ze worden ook steeds ‘slimmer’, zodat preciezere gegevens (gezicht, nummerplaat, traject…) geregistreerd worden. De vrijheid van verplaatsing komt zo onder druk, want de burger moet ervan uitgaan dat elke stap die hij zet, geregistreerd wordt, met name wanneer het gaat om verplaatsingen in het kader van politieke of syndicale activiteiten.

Almacht

Privacy behoort tot de fundamentele vrijheden in een democratische samenleving. Juridisch gaat het om een afweerrecht in handen van de burger tegen onverantwoorde overheidsinmenging in zijn privé-, familie- en gezinsleven, zijn huis, telefoon, internet… Dat recht op persoonlijke levenssfeer werd in 1950 opgenomen in het Europees Verdrag voor de Rechten van Mens. ‘Aufmachen’, zo had het tijdens het interbellum in de fascistische staten geklonken wanneer huizen zonder enig gerechtelijk mandaat werden binnengevallen.

Aan deze almacht van de staat over de burger kwam na de oorlog een einde. Alleen onder bepaalde, strikte omstandigheden mocht de overheid nog inbreuk plegen op de privacy. Maar de laatste jaren zijn die strikte voorwaarden almaar meer losgelaten. Het arrest van het Europees Hof bevestigt dat de balans totaal is doorgeslagen naar controle en dat de inmenging van de overheden volledig buiten proportie is met de beweerde doeleinden.

Ik raad de staatssecretaris aan dat arrest van het Europees Hof eens grondig te lezen, en zijn beleid daarop af te stemmen. Zo niet, dan wordt privacy een reliek uit de vorige eeuw. Snowden waarschuwde op zijn videoconferentie onlangs in Brussel voor “het gevaar van de massale controle door de overheid op de bevolking”.

Raf Jespers is advocaat bij het PROGRESS Lawyers Network. Hij schreef Big Brother in Europa (EPO, 2010).

take down
the paywall
steun ons nu!