Pagina uit het rapport 'March 2013-Watchlisting Guidance' Bron: CommonDreams.org
Reportage -

Dagen na het Vrijheidsfestival meldt tweede Snowden zich aan

Op 23 oktober 2014 was Edward Snowden via een live-verbinding te gast op het Vrijheidsfestival in Brussel. Vanuit een geheime verblijfplaats vertelde hij hoe massasurveillance de wereld gevaarlijker in plaats van veiliger maakt. Ongeveer een week later is een tweede NSA-medewerker door de Amerikaanse Justitie onder toezicht geplaatst, nadat hij of zij vermoedelijk overheidsgeheimen naar de pers heeft gelekt.

maandag 3 november 2014 15:55
Spread the love

Een ‘nee’ heb je, en een ‘ja’ kan
je krijgen. Met deze instelling wisten de organisatoren Edward
Snowden voor het Vrijheidsfestival te strikken. Vanuit een geheime
verblijfplaats in Rusland moest Snowden op 23 oktober 2014 via een
live-verbinding een volle zaal toespreken. Als NSA-systeembeheerder had hij in 2013 nieuwsorganisaties benaderd met vertrouwelijke documenten. Daaruit bleek dat activiteiten van massasurveillance van de NSA feitelijk erop gericht zijn om burgers overal en altijd in de wereld te bespioneren, waarbij de bestaande wetgeving niet in acht wordt genomen. Na die onthullingen, gedaan via advocaat en journalist Glenn Greenwald, moest Snowden zelf ondergronds. In Rusland dus.

Tweede Snowden?

Ongeveer
een week na Snowdens optreden in Brussel heeft de Amerikaanse justitie een
tweede medewerker van de Amerikaanse veiligheidsdienst National
Security Agency (NSA) onder toezicht geplaatst, nadat hij of zij
vermoedelijk in het voorjaar van 2014 geheime overheidsdocumenten
naar de pers heeft gelekt. Dat berichtte Yahoo! News op maandag 27
oktober. De FBI heeft inmiddels de woning van de werknemer doorzocht.
Justitie in de deelstaat Virginia heeft de medewerker onder toezicht
geplaatst.

Het
zou deze keer gaan om het lekken van documenten van de “Directie
van Terroristische Identiteiten (DTI) ”over de “Strategische
Prestaties van 2013
”. Die waren openbaar gemaakt op de website The
Intercept
van Glenn Greenwald op 5 augustus 2014. Deze documenten
onthullen dat president Obama een draconische uitbreiding van het
zogeheten “systeem voor de screening van terroristen” heeft
uitgevoerd. Obama heeft het aantal mensen op de no-flylijst
vertienvoudigd naar 47.000. Dit aantal ligt veel hoger dan wat zijn
voorganger Bush junior had vastgelegd.

De
documenten zijn opgesteld door het National Counterterrorism Center,
de leidende inlichtingendienst die individuen natrekt die mogelijk
iets te maken hebben met het internationale terrorisme. Gestempeld
als “GEHEIM” en “NOFORN” (wat inhoudt dat ze niet met
buitenlandse regeringen of personen gedeeld mogen worden) bieden de
documenten een compleet overzicht van het zogeheten
watchlisting-systeem, en ander groot en onthutsend feiten- en
cijfermateriaal.

“Als
alles terrorisme is, is niets terrorisme”, zegt voormalige senior
FBI-agent David Gomez. “Het watchlisting-systeem loopt de
spuigaten uit.”

Vrijheidsfestival



V.l.n.r.: Ben Wizner, Christophe Marchand, Edward Snowden, Pierre-Arnaud Perrouty en Quentin Noirfalisse (foto: Nadia El Khannoussi)

Brussel,
19:45. Een kwartier voordat het debat met Snowden in de Grote Zaal
gaat beginnen. In het ontvangstvertrek van het Théâtre National
kijken fotografen en cameramannen nog even na of de apparatuur goed
werkt. Voor
de ingang van de zaal wacht er een rij om naar binnen te gaan. Na
een versnapering en een drankje (of twee) naar binnen te hebben
gewerkt, lopen trosjes mensen naar de Grote Zaal om zich bij de rij
te voegen.

Een
heuglijk moment dat het Vrijheidsfestival zich mag rekenen tot één
van de sporadische plekken die Snowden heeft verkozen om zijn
bevindingen met het publiek te delen. Bijzondere
voorbereidingen zijn daarom voor het debat getroffen.

De
zaalwachters zijn gehesen in een zware olijfgroene zeemansjas, met
een bijpassende pet op het hoofd, en dragen zwarte kaplaarzen.
Schuin
achter de
wachtende rij
lijkt iets te staan wat op een grote koelkast lijkt. De deuren staan
wagenwijd open. Opgestapelde tl-buizen vullen de inhoud. Geen idee
wat het voorstelt, totdat zaalwachters mensen uit de rij pikken en
naar het imposante lichtmachine begeleiden.

Met
een weifelend lachje laat een jonge man alles over zich heen komen.
Twee zaalwachters gaan met een metaaldetector langs het lichaam, en
geven hem vervolgens een goedkeurend knikje. Wrijvend in hun ogen
strompelen de mensen na de flitsinspectie door een donkere
doorgang
naar de zaal. Een reeks befaamde campagneposters die president Obama
in 2008 voor de verkiezingen had gebruikt, snijdt de gitzwarte muren
in tweeën. “YES WE SCAN”

In afwachting van Snowden doet
men verschillende indrukken op. Door de zaal dringt zich een knarsend
radiogeluid. Op het podium staan opgestapelde televisies die beelden
van het publiek vertonen, waarbij lukraak op een bezoeker wordt
ingezoomd.

Na een tijd valt het doek, en
ziet het publiek de sprekers van de avond: Ben Wizner (advocaat van
Snowden en voorzitter van het Privacy and Technology Project),
Christophe Marchand (advocaat en onderzoeker aan de Vrije
Universiteit Brussel) en Quentin Noirfalisse (journalist en
medeoprichter van Geek Politics).

Achter de sprekers begint de muur te flikkeren en opeens
vult Snowden het oppervlak. Daar zit hij voor een kale donkergrijze
muur. Geen foto’s, een schilderij, of een boekenplank. Het
publiek is stil. “Kunt u ons zien, meneer Snowden?”, vraagt
Pierre-Arnaud Perrouty, directeur Europe et International en
moderator van de avond. “Ja, ik zie jullie”, zegt Snowden. Hij
zwaait even. Met een vriendelijk knikje beantwoordt Snowden het
daverende applaus van het publiek.

Geavanceerd en effectief systeem

Snowden doet de aftrap van de avond met een
kort achtergrondverhaal. Na 9/11 zijn Amerikaanse
en Europese inlichtingendiensten een weg ingeslagen die de wereld een
stuk onveiliger heeft gemaakt. In onze tijd van geautomatiseerde,
alledaagse diensten en dankzij het gebruik van hoogtechnologische
spionage-instrumenten, kunnen inlichtingendiensten gemakkelijk zo
veel mogelijk elektronische data van de wereldbevolking verzamelen,
opslaan, analyseren, en nogmaals raadplegen – wanneer ze dat nodig
vinden.

Langzaam maar zeker naderen we
onze eindbestemming: een wereld compleet gebonden in onzichtbare,
elektronische monitorstructuren die alle bewegingen van de
wereldbevolking nauwlettend in de gaten houden. Overal en altijd.

Voor het publieke oog blijven de
inlichtingen- en veiligheidsdiensten volhouden dat
terrorismebestrijding de urgente reden is voor deze
massasurveillance. Volgens Snowden ligt het bij politieke en
militaire elites totaal anders. Voor hen is het namelijk een feit dat
wereldwijde massasurveillance vrijwel niets heeft bijgedragen aan
terrorismebestrijding. In plaats daarvan schaden deze moderne
praktijken de mensenrechten en vrijheden van burgers waarop
democratische samenlevingen gestoeld zijn.

Bulkverzamelingen

Volgens Snowden gaan ook Europese
inlichtingendiensten zo met de gegevens van de inwoners van
verschillende landen om. Spreker Quentin
Noirfalisse kan daar
goed over meepraten. Hij vertelt dat de Britse inlichtingendienst
Government Communications Headquaters (GCHQ) in 2009
telecommunicatiebedrijf Belgacom bespioneerde. Hiervoor gebruikten
ze, bijvoorbeeld, nepprofielen op Linkedin.

In Europa was de NSA vooral bezig
om lappendekens te maken van zoveel mogelijk dataverzamelingen uit
verschillende landen. Nogmaals Edward Snowden:

“De meerderheidsregering van
Duitsland staat buitenlandse inlichtingendiensten (als de NSA) toe om
documenten in te zien, en dat roept vragen op bij de bevolking. (…)
Recentelijk ontdekte men ook een surveillanceprogramma dat de
grondwettelijke rechten van Duitse burgers schendt. Onder toeziend
oog van de Duitse inlichtingendienst werden bulkverzamelingen van
datagegevens van onschuldige burgers gedeeld met buitenlandse
inlichtingendiensten.

Hierop gaf de Duitse
inlichtingendienst het gewiekste weerwoord: ‘We proberen de
communicaties zo te filteren dat Duitse communicaties niet worden
gedeeld met andere inlichtingendiensten.’ Maar als je informatie
deelt die en masse is verzameld binnen de Duitse grenzen, ontvang je,
bijvoorbeeld, de communicaties van de Belgische bevolking  in Duitsland.

In Denemarken delen de Denen ook
informatie met buitenlandse inlichtingendiensten. Daar zeggen de
Denen ook: ‘We delen geen Deense communicaties.’ De NSA kan dus
Duitse communicaties lezen in Denemarken, en Deense communicaties
lezen in Duitsland, enzovoorts, totdat ze een groot lappendeken
hebben gemaakt van alle dataverzamelingen uit verschillende landen.”

Erosie

Massasurveillance heeft de wereld
niet veiliger gemaakt. Integendeel, de dagelijkse inbreuk op de privacy van burgers en de onconstitutionele maatregelen
die daarvoor zijn genomen, leiden tot een onveiligere wereld voor
mensenrechten, individuele vrijheid en democratie. De toenemende
onveiligheid ligt in de erosie van het traditioneel democratisch
politiek bestel en leidt tot het sluimerende praktijken
van despotisme.

Edward Snowden gaat hier dieper
op in. Hij zegt dat overheden in de wereld de bevoegdheid aan
inlichtingendiensten hebben verleend om technische programma’s van
massasurveillance op te zetten. In de nasleep van 9/11 was
terrorismebestrijding een algemeen geaccepteerde reden geworden voor
alle activiteiten van inlichtingen en –veiligheidsdiensten.

Dit veranderde nadat onderzoeken
van de Amerikaanse overheid en, later, internationale organisaties
als de VN en de EU, gerechtshoven en NGO’s hebben geconstateerd dat
de werkwijze van deze diensten met de jaren ingrijpender is geworden,
waarbij wetgeving wordt overtreden en het (internationaal) recht
wordt geschonden. Dit gebeurt terwijl duidelijk te zien is dat deze
werkwijze bijna geen effect heeft op terrorisme in de wereld.

Ongrijpbaar

Snowden vertelt: “Recentelijk
heeft het Europese Gerechtshof een uitspraak gedaan dat de
richtlijnen (die de inlichtingendiensten hebben opgesteld) voor
dataretentie (het tijdelijk bewaren van data) een fundamentele
schending van burgerrechten zijn.”

Deze Europese uitspraak past goed
in de reeks rechtelijke uitspraken van Amerikaanse gerechtshoven over
massasurveillance. Snowden zegt: “We zagen rechters zeggen dat de
(surveillance)programma’s onwettig zijn, omdat ze in het geheim
ontstaan zijn en uitgevoerd worden.(…) Je kunt simpelweg niet de
hele bevolking in de gaten blijven houden, al haar informatie
verzamelen en bijhouden omdat er misschien wel iets daartussen
interessant kan zijn voor een specifiek crimineel onderzoek.”

Spreker Ben Wizner vindt dat er
goed nagedacht moet worden over de werking van de rechtsstaat en het
democratisch bestel binnen dit specifieke tijdperk. Dit systeem van
massasurveillance is niet alleen geavanceerd en effectief, maar ook
haast onzichtbaar en ongrijpbaar. Dit roept ernstige vragen op voor
onze rechtsorde en politieke instellingen.

“Wat gebeurt er als een
29-jarige werknemer de inlichtingencommissie van de senaat opbelt en
zegt: ‘Ik moet u wat vertellen over de programma’s waarvoor u al in
het geheim toestemming heeft gegeven.’

We hoorden leden van de
Senaatscommissie zeggen: ‘Als de bevolking weet wat ik weet, dan zal
ze geschokt en diep verontwaardigd zijn.’ Snowden stond tegenover een
complete ineenstorting van het traditioneel overzienbaar democratisch
bestel. En wat nodig was, was niet om het zoveelste geheime rapport
hierover te schrijven, maar om een verantwoordelijke manier zien te
vinden om burgers aan de discussie te laten deelnemen.”

Machtsverschuiving

Snowden ziet een
machtsverschuiving in de verhoudingen tussen burgers en de overheid:
“Steeds meer systemen en programma’s van massasurveillance zijn
door de overheid ontwikkeld en gevestigd. Dit gebeurt altijd in het
geheim. Buiten medeweten – laat staan, inspraak – van
burgers. Deze programma’s hebben bijgevolg ook niets te maken met
democratische controle.”

Hij vermeldt een exemplarische
gebeurtenis, voor hem de druppel die de emmer deed overlopen:
“Er verscheen een geheim document over een onderzoek dat in
opdracht van de regering is uitgevoerd. Het was vertrouwelijk en niet
voor het publiek bestemd. Daarin stond dat vlak na de terroristische
aanslagen onze senior functionarissen in de inlichtingendienst in de
regering (die de leiding hebben over de NSA) willens en wetens de wet
hebben overtreden tijdens het ontwikkelen van nieuw programma’s.”

“Eigenlijk komt het erop
neer dat ze een nieuwe machtsbasis hebben gecreëerd voor hun
inlichtingendienst. (…) Het moment van frictie kwam toen het
ministerie van Justitie stelde dat deze programma’s veranderd
moesten worden. Tijdens een meeting in het Witte Huis zei het hoofd
van de spionagediensten toen: ‘Zolang de president
verzoeken indient, kan de wet mij niet schelen. Ik zal blijven doen
wat ik doe’.”

Regeringstafel

Programma’s bleven
uitgebreider, rigoureuzer, en doordringender worden, waarbij
uiteindelijk de elektronische observatie van elke genomen stap van
burgers wordt opgeslagen. Het zorgelijke is dat de evolutie,
uitbreiding, en uitvoering van deze programma’s zich in stilte en
in het geheim voltrekt.

Naar aanleiding van dit gegeven
besloot Snowden om naar de media te stappen, en hun te vertellen over
de onwettige handelingen van de NSA:

“Het feit dat dit document
geheim bleef is de reden. Het document waarin staat dat senior functionarissen op de hoogste niveaus zeggen
dat de wet ze niets meer scheelt – dat ze dus de werkzaamheden en
het werkdoel van inlichtingendiensten belangrijker vinden dan de
rechtsorde. De bevolking heeft niet alleen het recht, maar
ook de plicht heeft om dit te weten. Want als we totaal niet op de hoogte
zijn over van de beleidsvormingsprocessen van onze gezagdragers zijn, zijn we geen
onderdeel meer van onze democratie. Wij als de bevolking hebben onze
plek aan de regeringstafel verloren. Dit was voor mij het
fundamentele probleem, want we zagen dat al die nieuwe programma’s
langzaam maar zeker binnensijpelen naar andere publieke takken van de
overheid die traditioneel ver weg staan van spionagediensten en
-praktijken.”

Spill-overeffect: primaat van data

Snowden beschrijft een soort spill-overeffect: het kan een kwestie van tijd zijn dat
surveillanceprogramma’s een veel zichtbaarder en tastbaarder
onderdeel zijn van het alledaagse leven van burgers en hun intrede
doen bij bijvoorbeeld verzekeringsmaatschappijen,
onderwijsinstellingen, het verkeersbeheer.

Ben Wizner concludeert dat, omdat
het systeem zo geavanceerd is en zo effectief werkt, de burger in een
situatie zal terechtkomen waarin zijn of haar woord geplaatst wordt
tegenover of getoetst wordt aan de bulkverzamelingen van
persoonlijke datagegevens.

Bij dit primaat van data wordt het
bestaan van onverdunde spionagepraktijken onvermijdelijk. Zeker als
men het standpunt deelt van het aantal senior functionarissen binnen
de inlichtingendiensten dat democratische wetgeving en recht niet
meer zo van belang zijn – een futiliteit.

Inefficiëntie als kenmerk

Wizner is beducht voor dit
spill-overeffect: “Dit systeem kan bijvoorbeeld delictszaken
oplossen. Als je al die alledaagse datagegevens verzamelt van
burgers, wordt het voor de politie onweerstaanbaar om ook van die
databases gebruikt te maken.”

“Waarom zou je het niet
willen gebruiken bij het pakken van ontvoerders, kinderpornografen,
of zelfs een kruimeldief? Of uiteindelijk ook tegen iemand die door rood licht heeft gereden? Dit klinkt goed in de oren van de
politie. Dit klinkt echter heel eng in de oren van degenen die de
Amerikaanse Grondwet hebben geschreven. Ze waren toen meer bezorgd
dat de staat te veel macht zou krijgen, en minder bezorgd dat
slechteriken een straf zouden kunnen ontlopen. Als je het vierde,
vijfde, zesde, de zevende en achtste Amendement van de Grondwet
leest, dan merk je dat die juist zijn opgesteld om rechtshandhaving
moeilijker te maken voor de overheid – niet makkelijker.
Inefficiëntie is een kenmerk, niet een fout.” (…)

“Ik wil niet dat mensen denken
dat met enkele wetswijzigingen het probleem is opgelost. Dit probleem
(dat Snowden aan het licht heeft gebracht) was een fundamentele
ineenstorting van het democratische toezicht.”

Het klinkt beangstigend, maar
tegelijkertijd benadrukt Snowden dat het belangrijk is om te beseffen
dat deze praktijken van inlichtingendiensten “preventable
incidents
” zijn, dus te voorkomen zijn. Snowden gelooft dat als
wetgevers, het maatschappelijk middenveld, computeringenieurs,
journalisten, academici en burgers de handen ineen slaan, het tij kan
keren.

Paradigmaverandering

Volgens Christophe Merchant, de laatste spreker op het
Vrijheidsfestival, ligt hier een “paradigmaverandering” in het
denken aan ten grondslag: “We moeten ons gedrag echt veranderen en
denken: nee, ik wil niet bespioneerd worden. Ik wil hiervoor de
middelen hebben om dit te stoppen en om mijn werk te versleutelen.
(…) Dit is echt iets paradigmatisch. (…) De wereld is veranderd.”

“Iedereen heeft een mobiele
telefoon, iedereen is op Facebook. Overal is iedereen onderling met
elkaar verbonden en we moeten onszelf beschermen. Het Europese Hof
voor de Rechten van de Mens heeft gesteld dat het recht om met rust
gelaten te worden een basisrecht is.”

Ondanks het feit dat in Europa een helder
patroon van verzet moeilijk zichtbaar is, ziet Noirfalisse wel een
aantal maatschappelijke initiatieven die pogingen tot inbreuk op de
privacy door overheden aan de kaak stellen: “Er bestaat een club in
Duitsland, de Chaos Computer Club (CCC). Zij hebben onthuld hoe de
federale regering geprobeerd heeft om in de hardware van burgers in
te breken.”

Toekomst

Tot slot, hoe ziet Snowden zichzelf over
drie, vijf jaar? Niet alleen koestert hij de hoop om weer naar huis te
gaan, maar hij is ook sterk toegewijd aan zijn werk. Hij vindt dat
hij niet aan het hoofd kan zitten van een brede sociale beweging. Wel
hoopt hij de komende tijd met zoveel mogelijk computerwetenschappers
en beleidsmakers in contact te komen om het systeem van
massasurveillance te hervormen – wereldwijd, in elke samenleving.

“Niet alleen in de VS, maar ook
in niet-liberale en autoritaire landen over de hele wereld, om
dezelfde rechten te waarborgen die we hebben geërfd hebben en die
onze kinderen zullen erven.”

De laatste woorden van Snowden in
Brussel. De muur is weer zwart. Een luide zucht die als een luchtdeken over het publiek valt. Het is een surreëel moment – alsof het
publiek nooit in het gezelschap van Snowden is geweest. Of
andersom.

Lees het originele document van
de Directorate of Terrorist Identities (DTI)
hier.
Lees het artikel over de
documenten van de Directorate of Terrorist Identities (DTI)
hier.
Lees het nieuwsbericht over de
tweede NSA-medewerker
hier.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!