Big History en oriëntatie

Big History en oriëntatie

woensdag 22 oktober 2014 13:02
Spread the love

Bill Gates is al jarenlang pleitbezorger voor het vak Big History in het onderwijs.[1]
Een vak dat de geschiedenis van de oerknal tot vandaag beslaat, dat met andere
woorden de kennis van alle andere lessen in een mooie synthese moet gieten.
Door de analytische aanpak in de meeste lessen durft een middelbare scholier
het overzicht al eens te verliezen. Dus waarom niet? Ik herinner mij hoe
Dimitri Verhulst in zijn Godverdomse
Dagen
een fractie van deze geschiedenis op literaire wijze te boek stelde,
op cynische wijze liet hij de geschiedenis aflopen met de eerste atoombommen. 

Japan, 1945. De aarde davert op haar grondvesten. President Truman
heeft een zware beslissing genomen die de internationale politiek definitief
zal veranderen. Plotseling heeft men oog voor de kwetsbaarheid van onze planeet
en wordt de wereld ondergedompeld in een koude oorlog. Een ander moment waarop de
broosheid van onze planeet bijna tastbaar wordt is 1968, de Earth Rise-foto’s. De bemanning van de
Apollo VIII beschreef de aarde als het enige object in de ruimte met kleur,
tussen het eindeloze zwart en wit in de kosmos stak er enkel dat kleine blauwe
bolletje ter grote van een vingernagel tussenuit. Onze planeet. Zij legden dit
onvergetelijke beeld op foto vast voor de rest van de wereld. En zo verging het
ook de rest: alle astronauten vertrokken naar de ruimte als gedrilde piloten,
maar kwamen terug als hippies. Vol bewondering voor onze planeet en de kosmos.

 

Big History 

Dat kleine planeetje is dan ook het product van 13,8 miljard
jaar geschiedenis.[2]
Vanaf de oerknal voltrok zich de ene verandering na de andere, waardoor de
kosmos beetje bij beetje meer ingekleed wordt. Die ene grote knal veroorzaakte
een eindeloos uitbreidend heelal met een handvol zelfregulerende principes,
zoals de zwaartekracht en elektromagnetische krachten. Aldus vormden er zich
wolken atomen die steeds dichter naar elkaar kwamen tot ze zo warm werden dat
er plots sterren ontstonden. En ‘knal’, de ganse tabel van Mendeljev zoeft de
ruimte in door deze ontploffingen, alsook ons bescheiden planeetje. We spreken
ruwweg 4,5 miljard jaar voor Christus. 

En nu wordt het interessant: door ideale temperaturen,
begint ook dit kleine planeetje zich vanzelf in te kleden. Continenten drijven
rond de wereld, nu eens met elkaar botsend, dan weer van elkaar wegglijdend.
Die botsingen veroorzaken bergketens die weer langzaam afbladderen door weer en
wind. Steeds opnieuw. En langzaam begint er nog iets anders te gisten: minuscule bacteriën en andere onzichtbare beestjes beginnen zich te vermenigvuldigen in de zee. Echter wel steeds een klein beetje anders. Een evolutionaire
keten trekt zich op gang, en breidt zich uit van het water naar het land. De aarde
brengt een eindeloze reeks fauna en flora voort. De organismen worden steeds
groter, steeds slimmer. Totdat de mens ontstond uit mensachtige apen. En dan
begint onze ‘geschiedenis’ gewoonlijk, zo’n 200.000 jaar geleden. Of met Lucy,
zo u wil, pakweg 3,5 miljoen jaar eerder.  

Niet dat wij zo’n gigantische stap gemaakt hebben in het
proces van de evolutie, ware het niet dat wij toevalligerwijs met elkaar
begonnen te communiceren. Zoals bacteriën bij elkaar symbiotische samenlevingsvormen
zochten, zo begonnen mensen in groep samen te leven. Daar waar dieren tijdens
hun leven kennis verwerven die ze later meenemen in hun graf, ontwikkelden
mensen een manier om kennis door te geven. Oorspronkelijk mondeling, later
schriftelijk, gedrukt en tegenwoordig via het internet. Zo kon Newton zich een
dwerg noemen op de schouders van reuzen. De menselijke kennis steeds weer naar
een hoger niveau tillend: bij elk nieuw inzicht weer nieuwe vragen oproepend.  

Oriëntatie 

De symbiotische mens leeft vandaag steeds nauwer samen en is
almaar meer wereldwijd verbonden. Onze kennis, welvaart en levenskwaliteit
groeit daardoor in een ras tempo en verspreid zich razendsnel rond de wereld.
Toch missen we oriëntatie: daar waar we vroeger een almachtige schepper nodig
hadden om ons bestaan uit te leggen, willen we tegenwoordig een ideologisch
systeem van waarden en normen dat ons richting geeft. Of blijven we vasthouden
aan die voorzienende demiurg, natuurlijk. 

Dit heeft te maken met de mens die niet kan geloven in
zinloosheid. We kunnen en willen niet begrijpen dat wij tot niets bestemd zijn,
tot niets zullen wederkeren. Zoals die miljoenen kalkdiertjes die tegenwoordig
rusten in de krijtrotsen van Calais. God hebbe hun ziel. Door deze steeds meer
voor de dag tredende nietigheid van het bestaan worden er verschillende groepen
met geloofssystemen gecreëerd, die allemaal iets anders willen geloven. ‘Wij’
komen tegenover ‘Hen’ te staan, christenen tegenover moslims, kapitalisten
tegenover communisten, het noorden tegen het zuiden en Jantje tegenover Mieke,
al is het maar omdat die laatste de seksuele uitlating van Jantje ‘mensonterend’
vindt. Door al deze tegenstellingen wordt onze wereld steeds meer versplinterd
en grimmiger. 

Het doel dan van Big
History is het laten zien van al deze
toevalligheden die tot ons bestaan hebben geleid. Dit vak moet ons de prachtige
cyclussen en de gestage evolutie laten zien die zich voltrok in het heelal,
maar ook hoe afhankelijk wij zijn van onze aarde. Hoe wij met technologie de
trage loop van de kosmos, de natuur en de evolutie verstoren en onszelf in
gevaar brengen. Sinds Hiroshima en Earth
Rise
heeft ook de wetenschap meer en meer stappen gezet naar dat respect
voor onze aarde: de geologie ontdekte de platentectoniek in de jaren ’60, de
globale geochemie (de bestudering van de aarde als een zichzelf organiserende
chemische fabriek) en de geobiologie (over de geologische krachten van het
leven) ontstonden, alsook de globale klimatologie. Ook in de
biologie begon men meer oog te krijgen voor de mondiale biodiversiteit en
wereldwijde evolutiepatronen. Zo beginnen de moderne studiegebieden steeds meer  in elkaar te vloeien: de geologie kan niet zonder de biologie, de chemie of de
fysica en de wetenschapper moet steeds meer terug die homo universalis worden van weleer; of betere
samenwerkingsverbanden zoeken. 

Dat is wat Bill Gates wil bijbrengen met zijn Big History.
Uitleggen hoe nietig wij zijn, hoe broos onze planeet is en welke gevaren er
schuilen in onze technologieën, bekeken vanuit een 13,7 miljard jaar oude spiegel.
Zo wil hij ook de wetenschap aanvuren: met een handvol principes en
denkpatronen moeten wij de wereld zo goed mogelijk proberen te begrijpen om
geen ongelukken te veroorzaken. Wij weten nog maar zo weinig van de aarde, laat
staan van de kosmos: waarom reageren wij dan niet als er steeds meer rode
knipperlichten beginnen te branden over klimaatverandering en de opwarming van
de aarde? Ten slotte moet Big History ook de mens dichter bij elkaar
brengen: door het steeds meer symbiotisch worden van onze samenleving
ontwikkelden wij onze gigantische berg kennis: moeten wij dan niet inzien dat
wij allemaal in hetzelfde schuitje zitten? Dat wij ook symbiotisch samen zullen
moeten leven met Moeder Aarde? En als je wilt geloven dat een schepper 13,7 miljard
jaar geleden de eerste impuls gaf, geen probleem: wij doen deze alleen maar
recht als we met respect voor al het geschapene willen samenleven. Vandaar
moeten wij de kosmos zo goed mogelijk begrijpen en de wetenschap als richtsnoer
nemen van onze wereldoriëntatie.[3]

[1]
http://www.demorgen.be/binnenland/bill-gates-wil-de-lessen-geschiedenis-op-hun-kop-zetten-en-dit-is-hoe-a2096655/.

[2]
Voor de lessen Big History die gesponsord worden door Bill Gates, zie https://www.bighistoryproject.com/home.

[3]
Voor een interessant boek rond deze kwestie oriëntatie, lees P. Westbroek, De ontdekking van de aarde. Het grote
verhaal van een kleine planeet
. Mijn verhaal is deels hierop gebaseerd.

take down
the paywall
steun ons nu!