Interview, Economie, België -

‘Bevolkingsgroepen komen tegenover elkaar te staan’

Vrijdag 17 oktober is Wereldarmoededag. In België leeft 13,5 procent van de bevolking onder de Europese armoedegrens. Welke impact heeft het nieuwe federale regeerakkoord op de inwoners van België die in armoede leven? Emeritus hoogleraar Jan Vranken spreekt er vrijuit over: “Het beleid stigmatiseert mensen die gebruikmaken van sociale uitkeringen." Volgens Vranken wordt de kloof tussen arm en rijk zo vergroot.

vrijdag 17 oktober 2014 10:17
Spread the love

Socioloog Jan Vranken, emeritus gewoon hoogleraar van de Universiteit van Antwerpen en oprichter van het Onderzoekscentrum OASeS (Centrum Ongelijkheid, Armoede, Sociale uitsluiting en de Stad), kent als weinig anderen concrete situaties en cijfers. Leef je in België onder de Europese armoedegrens, dan heb je als gezin – bestaande uit twee volwassenen en twee kinderen – een inkomen lager dan 2106 euro netto per maand. En als alleenstaande moet je rondkomen van een inkomen lager dan 1003 euro netto per maand. 

Vranken is niet mals over de gevolgen van het nieuwe federale regeerakkoord voor mensen die in armoede leven. “Wat
hier meespeelt – sowieso op Vlaams niveau, misschien iets minder op federaal
niveau – is dat de samenleving wordt opgedeeld in goeden en slechten; zij die werken en zij die van een uitkering leven.
Het idee ‘wij werken en betalen en jullie profiteren’, is steeds meer aanwezig
onder de bevolking.”

Bange vermoedens

“De neiging bestaat om geen gebruik te
maken van feiten en kennis, maar individuele gevallen te veralgemenen en te
stigmatiseren, zoals mensen die een sociale woning
betrekken te bestempelen als profiteurs.”  

Nagenoeg alle partijen beloofden voor de verkiezingen een
verhoging van de laagste uitkeringen tot de Europese armoedegrens. Wordt deze
belofte met dit regeerakkoord waargemaakt? 
“De federale regering
heeft het voornemen om alle lage sociale uitkeringen, zoals pensioenen en
leefloon, op te trekken tot het niveau van de Europese armoedegrens. Dit is een
heel mooi voornemen, maar hoe gaan ze dit gat dichten? Als ze het leefloon
optrekken maar alle andere voordelen, zoals korting op openbaar vervoer, schoolgeld en lagere
lidgelden voor verenigingen afschaffen, dan is het een
vestzak-broekzak-operatie. Dan lijkt het een serieuze maatregel maar kost
het de overheid niks, en levert het uiteindelijk voor de betrokkenen niets op.” 

In 2010 beloofde de federale regering om 380.000 mensen
voor 2020 uit de armoede te halen. Gaat dat lukken met dit akkoord?
“Nee, het aantal mensen
dat in armoede leeft, is juist toegenomen. En de verwachting is dat door de
doorgevoerde besparingen dit aantal verder zal groeien. Een
vermindering van mensen in armoede is alleen mogelijk bij een beleid dat de
consumptie stimuleert en inkomstenverhogend gericht is.” 

Welke maatregelen uit het regeerakkoord hebben een grote
impact op de mensen die leven in armoede?
“Het nieuwe regeerakkoord
bevat enkele elementen die bange vermoedens oproepen; formuleringen die je alleen met
veel goede wil positief kan interpreteren. De vraag is wie interpreteert die?
Gegeven de samenstelling van de regering houd ik mijn hart vast. De mensen die
deze taak op zich nemen, lijken mij geen mensen die oprecht bekommerd zijn om mensen die in armoede leven. Aan hen gaat de interpretatie, vrees ik, uiteindelijk niet ten goede komen.”
“Een positieve
ontwikkeling is de stijging van de aanpassing van de welvaartsenveloppe voor sociale uitkeringen van 60
procent naar 100 procent aan de welvaartsstijging. Alleen vermoed ik dat
de burgers niet direct zullen ervaren dat hun inkomen de welvaartsstijging beter volgt
dan voorheen.”

Gemeenschapswerk 

“Andere maatregelen zijn
ingrijpender. Mensen die hun baan verliezen, worden verplicht om binnen een
maand zich aan te melden voor de werkloosheidsuitkering. Anders verliezen ze
het recht om deze te ontvangen. Dit is een heel gevaarlijke maatregel voor
mensen aan de onderkant van de samenleving. Lager geschoolde mensen die
tijdelijke jobs hebben, zijn onvoldoende alert en verliezen daardoor het recht
op een uitkering.”
“De meest vergaande
verandering is dat werklozen twee halve dagen gemeenschapswerk moeten doen. Je kunt onderscheid maken tussen emanciperende activering, waarbij mensen worden geholpen op weg naar de arbeidsmarkt, en disciplinerende activering, waarbij mensen die werkloos zijn bij wijze van spreken gestraft worden. Deze maatregel is een goed voorbeeld van het
laatste.”
“De bedoeling is dat mensen die hun baan verliezen een band behouden
met werk en de arbeidsmarkt. Maar de vraag is of dat gebeurt als je twee dagen
per week gemeenschapswerk doet, dat vaak uit losse klusjes bestaat. Afgezien van het feit dat volwaardige jobs misschien verdwijnen doordat gemeenschapswerkers
deze kunnen opvangen, is het een slag in het gezicht van de vrijwilligers, die
ineens moeten concurreren met gemeenschapswerkers.”

Wat zijn de gevolgen van deze maatregelen?
“Een van de gevaren is
dat de grens tussen sociale zekerheid en sociale bijstand vager wordt. Je
hebt recht op sociale zekerheid omdat je er zelf met je inkomen aan hebt
bijgedragen. Sociale bijstand krijg je, maar wel pas als je te weinig inkomsten
hebt om aan die armoedegrens te geraken. Maar met dit regeerakkoord zullen
mensen sneller in de laagste sociale uitkeringen terechtkomen. Bij een
huishouden met tweeverdieners heb je pas recht op een sociale uitkering als je
met je gezamenlijke inkomen onder de armoedegrens zit. Terwijl je er allebei
van je persoonlijke inkomen voor hebt betaald, je hebt er persoonlijk recht op.”  

Stigmatiseren

“Het basisprincipe van onze
beschaving is dat er sociale grondrechten bestaan. Een ervan is dat je recht hebt op een menswaardig inkomen. Ook als je daar niks tegenover kunt stellen. De nieuwe federale
regering stapt van dit uitgangspunt af. Wil je het recht hebben op een bestaan, dan moet je er ook wat voor doen. Maar hebben de mensen die in de bijstand
leven al niet veel gedaan in ruil voor hun uitkering? Een doorsnee inwoner
krijgt kinderbijslag, geboortepremies, sociale uitkeringen, schoolgeld. De
mensen in de bijstand hebben weinig toegang gekregen tot deze belangrijke voordelen.” 
“Daarbij hebben deze
maatregelen betrekking op het directe armoedebeleid, ze zijn duidelijk gericht
op mensen in armoede. Maar er zijn ook een hele reeks maatregelen, zoals het
fiscaal en juridisch beleid, die indirect een impact hebben op de armoede. Neem
het bestrijden van fraude. In het regeerakkoord ligt nu een
grotere focus op het bestrijden van de relatief beperkte fraude in sociale uitkeringen terwijl de enorme
belastingfraude buiten schot blijft. Zo vergroot je de kloof tussen arm en rijk.” 

Wie wordt het hardst getroffen?
“Dat is nog moeilijk te
bepalen, de regering heeft nog geen concrete cijfers voorgelegd. Ongetwijfeld zijn
er mensen die zwaar worden getroffen, zoals de langdurig werklozen en de
jongeren. Afgestudeerden, bijvoorbeeld, krijgen een premie totdat ze op de
arbeidsmarkt komen. Doordat deze nu is gehalveerd, zijn zij gedwongen om thuis
te blijven als ze geen job vinden. Daarnaast vrees ik dat alleenstaande ouders
zwaar getroffen worden door het feit dat kinderopvang serieus beperkt wordt, wat
een job aanvaarden en terug intreden op de arbeidsmarkt voor hen bemoeilijkt.” 

U bent zeer kritisch geweest over het beleid van de
Antwerpse coalitie. Ziet u gelijkenissen met wat nu in Vlaanderen en federaal
in België gebeurt?
“Jazeker. Het idee ‘voor
wat hoort wat’ is overal sterk in opkomst. Ook het stigmatiseren van mensen die
gebruikmaken van sociale uitkeringen zie ik in ieder beleid terug. Hierdoor
komen bevolkingsgroepen tegenover elkaar te staan.”

Dikke bult

“Langzaam wordt het
middenveld afgebouwd om te doen alsof de samenleving enkel bestaat uit de
overheid die bestraffend optreedt en de burger die cliënt wordt. Dat noem ik dus disciplinerend in plaats van emanciperend. Het uitroeien van armoede is een vrij utopisch doel, maar het bestrijden en verminderen van armoede moet worden gestimuleerd,
zodat de mensen niet de rest van hun leven erin blijven hangen en ook hun
kinderen niet automatisch in armoede blijven,” zegt Jan Vranken.

“Beleid kan ervoor zorgen dat de
positie van mensen die in armoede leven, niet hun kans op maatschappelijke
participatie vermindert. Dat er niet op hen wordt neergekeken en dat het vooral
niet gezien wordt als iets wat hun eigen fout is. Het
eigen-schuld-dikke-bult-syndroom, daar kan iets aan gedaan worden. Zodat er
respectvol wordt omgegaan met mensen die in armoede leven.”

take down
the paywall
steun ons nu!